Wikipedia

Władimir Putin

prezydent (1999–2008, od 2012) i były premier Rosji (1999–2000, 2008–2012)
(Przekierowano z Putin)
Na tę stronę wskazuje przekierowanie z „Putin”. Zobacz też: inne znaczenia.

Władimir Władimirowicz Putin, ros. Влади́мир Влади́мирович Пу́тин, wym. vɫɐˈdʲimʲɪr vɫɐˈdʲimʲɪrəvʲɪtɕ ˈputʲɪn ( odsłuchaj) (ur. 7 października 1952 w Leningradzie[1]) – rosyjski polityk, działacz państwowy i funkcjonariusz służb specjalnych, prezydent Federacji Rosyjskiej w latach 2000–2008 i od 2012; wcześniej premier Rosji (1999–2000 i 2008–2012). Z wykształcenia prawnik.

Władimir Putin
Владимир Путин
Ilustracja
Władimir Putin (2024)
Pełne imię i nazwisko

Władimir Władimirowicz Putin

Data i miejsce urodzenia

7 października 1952
Leningrad

4. Prezydent Federacji Rosyjskiej
Okres

od 7 maja 2012

Przynależność polityczna

Jedna Rosja

Poprzednik

Dmitrij Miedwiediew

10. Premier Federacji Rosyjskiej
Okres

od 8 maja 2008
do 7 maja 2012

Przynależność polityczna

Jedna Rosja

Poprzednik

Wiktor Zubkow

Następca

Dmitrij Miedwiediew

2. Prezydent Federacji Rosyjskiej
Okres

od 31 grudnia 1999[a]
do 7 maja 2008

Przynależność polityczna

Jedna Rosja

Poprzednik

Borys Jelcyn

Następca

Dmitrij Miedwiediew

6. Premier Federacji Rosyjskiej
Okres

od 8 sierpnia 1999
do 7 maja 2000

Przynależność polityczna

bezpartyjny

Poprzednik

Siergiej Stiepaszyn

Następca

Michaił Kasjanow

Faksymile
Odznaczenia
Order Honoru Order Przyjaźni Narodów (Białoruś) Order „Złoty Orzeł” Order „Manas” Krzyż Wielki Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Krzyż Wielki Orderu Świętego Karola (Monako) Wielki Łańcuch Orderu Oswobodziciela (Wenezuela) Order Króla Abdulaziza al Sauda I klasy (Arabia Saudyjska) Order José Martí (Kuba) Order Republiki Serbii I klasy Łańcuch Orderu Republiki Serbskiej Order Hồ Chí Minha (do 2014) Order „Znak Honoru” Medal „Za nienaganną służbę” II Klasy (ZSRR) Medal „Za nienaganną służbę” II Klasy (ZSRR)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Wiadomości w Wikinews
Strona internetowa

Funkcjonariusz KGB (1975–1990), pracownik administracji Petersburga (1990–1996), urzędnik administracji prezydenta Rosji Borysa Jelcyna (1996–1998) i szef FSB (1998–1999). Od 8 sierpnia 1999 do 7 maja 2000 premier Rosji, a od 31 grudnia 1999 także pełniący obowiązki prezydenta Rosji. W 2000 i 2004 wybierany na prezydenta Rosji. Po ukończeniu drugiej kadencji objął stanowisko premiera Rosji (2008–2012). W 2012, 2018 oraz 2024 ponownie wybierany na prezydenta Rosji.

W 2022 został jednogłośnie uznany za zbrodniarza wojennego przez Senat Stanów Zjednoczonych[2][3] oraz Sejm Rzeczypospolitej Polskiej[4][5][6] w związku z inwazją Rosji na Ukrainę, a w 2023 został objęty nakazem aresztowania przez Międzynarodowy Trybunał Karny w Hadze z oskarżeniem o zbrodnie wojenne[7].

Życiorys

 
Spiridon Putin, dziadek Władimira, osobisty kucharz Lenina w Gorkach oraz później osobisty kucharz Stalina (zdjęcie pod koniec życia)
 
Ślub Władimira z Ludmiłą, 28 lipca 1983

Rodzina Putina posiada sięgające daleko wstecz tradycje „związków z władzą” w Rosji. Jak podaje brytyjski popularyzator historii Simon Sebag Montefiore w swojej monografii Stalin. Dwór Czerwonego Cara, dziadek Władimira Putina, Spirydon Iwanowicz Putin (1879–1965) jako chłopiec dostarczał posiłki dla Rasputina, później był kucharzem Lenina i szefem kuchni w jednej z willi Stalina[8].

Władimir Putin urodził się 7 października 1952 w Leningradzie. Był drugim dzieckiem Władimira Spirydonowicza Putina (1911–1999) i Marii Iwanowny z d. Szełomow (1911–1998)[9]. Ich pierwsze dziecko – 2-letni Wiktor – zmarło w 1941 roku, a przyczyną było prawdopodobnie niedożywienie i brak lekarstw[10].

Niektóre źródła uznają za wiarygodną relację Wiery Putiny (Osiepaszwili), podającej się za biologiczną matkę Władimira Putina. Według jej słów przyszły prezydent Rosji urodził się we wrześniu 1950 w obwodzie permskim jako nieślubny syn Wiery i żonatego mężczyzny Płatona Priwałowa, a od trzeciego do dziesiątego roku życia mieszkał z matką i ojczymem w Gruzji[11][12].

Chociaż mały Wołodia wychowywał się wśród lumpenproletariatu, to był rozpieszczany[10]. W książce Putin. Człowiek bez twarzy autorka Masha Gessen twierdzi, że w szkole podstawowej jako jedyny miał zegarek[10]. W 1960 roku rozpoczął edukację. Przez pierwsze cztery klasy był pod opieką nauczycielki po kursach wieczorowych[13]. Z powodu awantur został wykluczony z grona pionierów[14]. Nauczyciele nie wróżyli mu wielkiej kariery. Uważali, że w najlepszym wypadku będzie pracował w bezpiece, choć byli tacy co nie wykluczali, że Wołodia stoczy się na drogę przestępstwa[10].

W 1975 ukończył studia na Wydziale Prawa Państwowego Uniwersytetu w Leningradzie. W czasie studiów został członkiem Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego, pozostając w niej aż do czasu zakazania jej działalności i rozwiązania w 1991. Już na studiach został dostrzeżony przez agentów KGB jako kandydat do służby[10]; kilka lat wcześniej, jako osiemnastolatek, osobiście udał się do siedziby KGB w Leningradzie, aby zadeklarować chęć zostania agentem[15]. W 1984 roku został wysłany do szkoły szpiegowskiej w Moskwie[16].

Po ukończeniu studiów rozpoczął pracę w KGB jako oficer operacyjny. W latach 1985–1990 służył na terytorium Niemieckiej Republiki Demokratycznej (oficjalnie pracował jako dyplomata), gdzie miał zajmować się werbowaniem tajnych współpracowników[17].

W 1990 powrócił do ZSRR i objął stanowisko doradcy rektora w Leningradzkim Uniwersytecie Państwowym do spraw zagranicznych. W tym samym roku rozpoczął współpracę z przewodniczącym Rady Miejskiej Leningradu Anatolijem Sobczakiem. Po wyborze Sobczaka na stanowisko mera Leningradu (przemianowanego na Petersburg) Putin objął stanowisko przewodniczącego Komitetu Spraw Zagranicznych w urzędzie mera miasta. 20 sierpnia 1991, w trakcie trwania puczu moskiewskiego Putin wystąpił ze służby w KGB. W latach 1992–1996 pełnił funkcję zastępcy mera Petersburga, odpowiedzialnego za kontakty międzynarodowe i inwestycje zagraniczne[10]. Dzięki swojej pozycji miał możliwość nawiązania licznych kontaktów z osobami najwyżej postawionymi w państwie[10].

W sierpniu 1996 został powołany do pracy w administracji prezydenta Rosji Borysa Jelcyna. Inicjatorem ściągnięcia Putina do Moskwy był ówczesny szef administracji prezydenta Anatolij Czubajs. Putin objął stanowisko zastępcy szefa administracji nieruchomościami prezydenta, a w 1997 zastępcy szefa administracji prezydenta i szefa Głównego Zarządu Kontroli. Od maja do lipca 1998 był pierwszym zastępcą szefa administracji prezydenta. Od lipca 1998 do sierpnia 1999 był szefem Federalnej Służby Bezpieczeństwa (sukcesorki KGB). Od marca 1999 był jednocześnie sekretarzem Rady Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej.

 
7 maja 2000 – Władimir Putin składa przysięgę, za nim jego poprzednik, Borys Jelcyn
 
7 maja 2012 – Władimir Putin składający przysięgę po raz trzeci
 
7 maja 2018 – Władimir Putin składający przysięgę po raz czwarty
 
7 maja 2024 – Władimir Putin składający przysięgę po raz piąty

W ciągu kilku lat pracy w centralnej administracji Federacji Rosyjskiej szybko zdobył zaufanie najważniejszych osób w państwie. Dzięki poparciu m.in. Anatolija Czubajsa i Borisa Bieriezowskiego został 9 sierpnia 1999 powołany na stanowisko premiera[18]. W Putinie upatrywano potencjalnego następcę Jelcyna na stanowisku prezydenta. Jako premier Putin wprowadził ponownie wojska rosyjskie na terytorium Czeczenii.

Od 31 grudnia 1999 roku, po rezygnacji Jelcyna ze stanowiska prezydenta, Putin pełnił obowiązki prezydenta Rosji (zgodnie z art. 92 ust. 3 Konstytucji Federacji Rosyjskiej[19]). W wyborach prezydenckich, które odbyły się 26 marca 2000 został wybrany na stanowisko głowy państwa. Uzyskał 52,9 procenta głosów. W kolejnych wyborach prezydenckich, które odbyły się 14 marca 2004 zdobył 71,2 procenta głosów i zwyciężył już w I turze. Największym problemem, z którym zmierzył się Putin, było osiągnięcie 50-procentowej frekwencji (wymaganej do ważności wyborów), co jednak udało się osiągnąć. 7 maja 2004 został zaprzysiężony na drugą czteroletnią kadencję na stanowisku głowy państwa[20].

Brał udział w wyborach do Dumy Państwowej, które odbyły się 2 grudnia 2007, jako kandydat otwierający listę wyborczą Jednej Rosji. Po wyborach nie objął jednak mandatu.

7 maja 2008 przekazał stanowisko prezydenta Dmitrijowi Miedwiediewowi. Tego samego dnia Miedwiediew przedstawił przewodniczącemu Dumy Borisowi Gryzłowowi kandydaturę Putina na stanowisko premiera. 8 maja 2008 Duma zatwierdziła kandydaturę Putina[b]. 4 marca 2012 roku został ponownie wybrany na prezydenta Federacji Rosyjskiej. 7 maja 2012 został zaprzysiężony i tym samym objął urząd prezydenta. 18 marca 2018 w kolejnych wyborach prezydenckich uzyskał 76,65% głosów i 7 maja 2018 złożył po raz czwarty przysięgę na sześcioletnią kadencję[21]. W dniach 15-17 marca 2024 w kolejnych wyborach prezydenckich uzyskał rekordowy wynik (87,3%), jednak same wybory zostały uznane przez opinię międzynarodową za niewiarygodne i sfałszowane, ponadto przeprowadzone niezgodnie z prawem krajowym, jak międzynarodowym[22].

Prezydentura i premierostwo

 
Prezydent Putin i prezydent Turkmenistanu Saparmyrat Nyýazow (2000)
 
Spotkanie Putina z prezydentem Brazylii Lulą da Silvą (2005)
 
Spotkanie prezydenta Putina z prezydentem Stanów Zjednoczonych George’em W. Bushem (2007)
 
Władimir Putin z premierem Indii Narendrą Modim (2014)

Sytuacja gospodarcza w okresie rządów

W początkowym okresie rządów Putina wyraźnie poprawiła się sytuacja gospodarcza kraju, Rosja uzyskała realne członkostwo w G8 i spłaciła większość swojego zadłużenia zagranicznego, m.in. zlikwidowała zadłużenie wobec Klubu Paryskiego. W 2000 roku zadłużenie zagraniczne kraju stanowiło ponad 50% PKB[23].

Wzrost gospodarczy, odczuwalna poprawa poziomu życia obywateli, realny wzrost pensji i emerytur oraz odmienne od czasów Jelcyna terminowe ich wypłacanie, a także spadek poziomu bezrobocia i inflacji stały się jednymi z przyczyn wysokiej popularności prezydenta w społeczeństwie[24]. Źródeł poprawy sytuacji gospodarczej należy upatrywać w czynnikach zewnętrznych, tj. we wzroście cen surowców, głównie ropy i gazu[25], od których gospodarka rosyjska jest uzależniona[26]. Za rządów Putina przeprowadzono też reformy podatkowe, wprowadzając podatek liniowy[27]. Wraz ze spadkiem cen surowców obserwowanych od roku 2014, sytuacja gospodarcza Rosji ulega systematycznemu pogorszeniu[28]. Wpływ na to mają także sankcje gospodarcze nałożone na Rosję po aneksji Krymu[29].

Wyróżnienia na arenie międzynarodowej

Imieniem Władimira Putina nazwano w 2011 roku jedną z nienazwanych wcześniej gór w Kirgistanie, w paśmie Tienszan[30].

Rankingi polityków

  • Grudzień 2007. „Człowiek roku wg tygodnika Time[31]”
  • Sierpień 2008. „Najbardziej wpływowy człowiek na świecie”, Vanity Fair[32][33][34]
  • Listopad 2009. „Trzeci najbardziej wpływowy człowiek na świecie” Forbes[35]
  • Grudzień 2012. „Drugi najpotężniejszy człowiek świata” Foreign Policy[36]
  • Październik 2013. „Najbardziej wpływowy człowiek świata” Forbes[37]
  • Grudzień 2013. „Człowiek roku” wg The Times[38]

Kryzysy

Krytycy prezydenta zwracają uwagę na poważne kryzysy z okresu jego prezydentury: zatonięcie okrętu podwodnego „Kursk”[39] w sierpniu 2000 oraz ataki terrorystów czeczeńskich na Teatr na Dubrowce w Moskwie w październiku 2002 i na szkołę w Biesłanie we wrześniu 2004. Wszystkie te wydarzenia okazały się tragiczne w skutkach. Krytycy Putina twierdzą, że kierowane przez niego administracja i służby specjalne miały wykazać się nieudolnością w trakcie akcji ratunkowych. Zwolennicy wskazują na fakt, że wskutek zdecydowanych reakcji resortów siłowych spektakularne akcje terrorystyczne zostały zahamowane, czemu jednak przeczy choćby zorganizowany w 2024 zamach w Crocus City Hall w Krasnogorsku, który został zlekceważony przez rosyjskie służby ostrzegane wcześniej przez Amerykanów[40].

Oprócz tego wskazuje się, że w trakcie rządów Władimira Putina podejmowano próby zamachu na życie jego przeciwników politycznych, takich jak np. Aleksiej Nawalny, Aleksandr Litwinienko, Siergiej Skripal czy też Boris Niemcow[41][42][43] lub Elwira Wichariewa[44]. Z kolei oskarżenia o wykorzystywanie rosyjskich służb specjalnych do działań na terenie państw trzecich spotykały się z reakcjami Władimira Putina (np. po eksplozjach we Vrběticach w Czechach), który w odpowiedzi utworzył listę państw nieprzyjaznych Rosji[45].

Dążenia Putina i jego partii do zwiększania zakresu władzy oraz tolerowanie korupcji spotykały się z reakcją społeczną, np. w latach 2011–2012[46] czy 2017, gdy na terenie Rosji organizowane były wielotysięczne demonstracje społeczne[47].

W trakcie wojny z Ukrainą w dniach 23-24 czerwca 2023 na terenie Rosji doszło do tzw. buntu Grupy Wagnera. Równo dwa miesiące później, tj. 23 sierpnia 2023 miała miejsce katastrofa lotnicza, w której zginęli m.in. Jewgienij Prigożyn oraz Dmitrij Utkin, przywódcy Grupy Wagnera. W ocenie m.in. amerykańskiego Instytutu Studiów nad Wojną katastrofa była następstwem rozkazu wydanego przez Władimira Putina[48].

 
Władimir Putin w mundurze KGB

Czeczenia

Putin często jest obiektem krytyki działaczy i organizacji na rzecz praw człowieka, głównie ze względu na jego politykę względem Czeczenii. Zarzucają oni, że ta polityka doprowadziła w tamtym regionie do katastrofy humanitarnej, a prawa człowieka są w tej republice nagminnie łamane za całkowitym przyzwoleniem najwyższych czynników państwowych (obozy filtracyjne w Czeczenii). Krytycy Putina zarzucają mu, że swoimi działaniami doprowadził do eskalacji konfliktu na niespotykaną skalę i wzrostu zagrożenia terrorystycznego w samej Rosji. Putin działania w Czeczenii tłumaczył dążeniem do zachowania integralności terytorialnej Federacji Rosyjskiej oraz walką z międzynarodowym terroryzmem islamskim, zmierzającym jego zdaniem do rozbicia Rosji. Obserwatorzy jednak zwracają uwagę na fakt, iż istotne mogą być dla Rosji znajdujące się w Czeczenii złoża ropy naftowej i gazu ziemnego. Zbiegły do Wielkiej Brytanii podpułkownik FSB Aleksandr Litwinienko (zm. 2006) twierdził, że FSB po objęciu przez Putina funkcji premiera w 1999 na jego rozkaz przeprowadziła serię zamachów bombowych na bloki mieszkalne w Moskwie i Wołgodońsku. Hipotezę tę popierał również nieżyjący już Boris Bieriezowski. Wydaje się ona znajdować również uzasadnienie w przebiegu tzw. incydentu riazańskiego. Uwagę opinii publicznej zwrócił również fakt, że o zamachu w Wołgodońsku przewodniczący Dumy poinformował deputowanych trzy dni przed wydarzeniem[49].

Obarczanie Czeczenów odpowiedzialnością za zamachy oraz rajd czeczeńskiego oddziału, którego dowódcą był Szamil Basajew, na Dagestan pod hasłami zbudowania na Kaukazie islamskiego kalifatu stanowiły casus belli i posłużyły do rozpoczęcia nowej wojny w Czeczenii. Zwolennicy prezydenta chwalą go jednak, że swoimi działaniami doprowadził do stabilizacji sytuacji politycznej w Czeczenii. Z perspektywy czasu ocenia się, że zamachy i ich następstwa przyczyniły się do wzmocnienia poparcia społecznego dla Władimira Putina[50].

Stosunki z oligarchami

Niektórzy analitycy[kto?] uważają, że zmianę na stanowisku głowy państwa na przełomie 1999 i 2000 mogli popierać oligarchowie rosyjscy i członkowie tzw. „rodziny kremlowskiej” – najbardziej wpływowi politycy z najbliższego otoczenia prezydenta Jelcyna, którzy chcieliby zabezpieczyć swoje interesy, odsuwając jednocześnie od władzy nieprzewidywalnego i ciężko chorego przywódcę państwa, a wprowadzając na jego miejsce sprawnego administratora.

Późniejsze działania Putina pokazują, że takie oczekiwania inicjatorów zmiany na stanowisku prezydenta nie w pełni zostały zrealizowane, a w przypadku niektórych stronników Putina, np. Borisa Bieriezowskiego zmiana ta okazała się wręcz niekorzystna (Bieriezowski popadł w konflikt z Putinem i wyemigrował z Rosji).

Za rządów Putina ograniczono wpływy polityczne wielkich oligarchów, bądź wykorzystano ich pozycję ekonomiczną dla wzmocnienia roli prezydenta. Tych przedsiębiorców, którzy nie godzili się na współpracę z obozem prezydenckim i występowali przeciw niemu spotykały represje, czego przykładem może być aresztowanie i skazanie właścicieli koncernu Jukos – Michaiła Chodorkowskiego i Płatona Lebiediewa. Wiele z wyroków zapadających w rosyjskich sądach w głośnych sprawach krytycy Putina uznają za objaw rosnącego podporządkowania władzy sądowniczej prezydentowi.

Zmiany w aparacie władzy

W okresie prezydentury Putina dokonano daleko idących zmian personalnych nie tylko na najwyższych szczeblach centralnego aparatu władzy, ale także na szczeblu regionalnym. Krótko po objęciu władzy doprowadził do odwołania (po ujawnieniu tzw. kompromatów) prokuratora generalnego Jurija Skuratowa, który publicznie podnosił temat korupcji wśród czołowych polityków Federacji Rosyjskiej[51][52]. Za rządów Putina od władzy odsunięto część starej ekipy związanej z Borysem Jelcynem. W najbliższym otoczeniu prezydenta pozostała część „rodziny kremlowskiej” oraz najbardziej lojalni urzędnicy młodego pokolenia, m.in. minister ds. sytuacji nadzwyczajnych Siergiej Szojgu czy minister ds. reform gospodarczych German Gref. Eksponowane stanowiska zaczęli zajmować ludzie współpracujący wcześniej z Putinem (bądź to w administracji mera Petersburga, np. wicepremier Dmitrij Miedwiediew, bądź w ramach struktur służb specjalnych, np. były minister obrony Siergiej Iwanow). Niezwykle ważną rolę w otoczeniu prezydenta odgrywają tzw. siłowiki[53] – politycy wywodzący się ze środowiska służb specjalnych, za najbardziej wpływowego z nich uważano m.in. Iwanowa[54].

Poparcie polityczne

Wokół prezydenta zorganizowano ruch polityczny, zinstytucjonalizowany w ramach partii Jedna Rosja, utworzonej w 2001 przez proprezydenckich działaczy państwowych i oligarchów. W 2003 ugrupowanie to wygrało wybory parlamentarne i stało się najsilniejszą frakcją w Dumie Państwowej (niższa izba rosyjskiego parlamentu). Jej lider Borys Gryzłow pełni funkcję przewodniczącego Dumy. Charakterystyczną cechą tego ugrupowania jest brak jednoznacznego oblicza ideologicznego. Zasadniczą podstawą jego funkcjonowania jest nie wspólnota programowa, ale poparcie dla prezydenta i idea wzmocnienia jego ustrojowej pozycji. Istnieje też organizacja młodzieżowa organizacja Nasi, popierająca politycznie Putina[55] i ślubująca lojalność wobec niego[56], oskarżona o pro-putinowską propagandę i prokremlowski trolling[57][58].

Centralizacja władzy i ograniczanie demokracji

 
Antyputinowska demonstracja w Moskwie, 15 marca 2014

W ramach wzmacniania pozycji prezydenta odbywa się od czasu objęcia prezydentury przez Putina proces centralizacji władzy. Stopniowo ogranicza się uprawnienia gubernatorów obwodów i innych władz lokalnych oraz autonomię wielu republik wchodzących w skład Federacji Rosyjskiej. Kontroli działalności władz lokalnych mają służyć specjalni pełnomocnicy regionalni powoływani przez prezydenta.

Od początku rządów Władimira Putina charakterystyczny dla jego polityki był nieprzychylny stosunek do niezależnych mediów. Wyrazem tego było np. przejęcie niezależnej telewizji NTW już na początku pierwszej kadencji prezydenckiej[59]. Media, które nadawały przekaz niezgodny z oficjalną linią narzucaną przez władze, eliminowano także w kolejnych latach, czego przykładem był los rozgłośni radiowej Echo Moskwy oraz telewizji Dożd´ po inwazji Rosji na Ukrainę[60].

Walka o sukcesję

W czasie prezydentury Putina pojawiały się pomysły przeprowadzenia zmian w konstytucji umożliwiających mu kandydowanie na urząd głowy państwa na trzecią kolejną kadencję. W grudniu 2007 Putin oficjalnie udzielił poparcia jednemu ze swoich najbliższych współpracowników, wicepremierowi Dmitrijowi Miedwiediewowi, który wybrany został na prezydenta w wyborach z 2 marca 2008[61].

Nawiązania do tradycji radzieckiej

W trakcie prezydentury Putina nastąpił również zwrot ku pewnym elementom tradycji radzieckiej. W 2000 zmieniono melodię hymnu państwowego Federacji Rosyjskiej, w miejsce kompozycji Michaiła Glinki wprowadzono melodię dawnego hymnu radzieckiego autorstwa Aleksandra Aleksandrowa z nowymi słowami (które napisał Siergiej Michałkow, wcześniej autor słów hymnu ZSRR).

Szczególnie hucznie obchodzono 60. rocznicę zakończenia II wojny światowej w maju 2005. Zorganizowano m.in. wielką paradę na placu Czerwonym w Moskwie. Jednocześnie jednak w 2005 władze rosyjskie doprowadziły do ustanowienia nowego święta państwowego „Dnia Jedności Narodowej”, obchodzonego 4 listopada, w rocznicę wypędzenia w 1612 wojsk polskich z Moskwy, wprowadzonego w miejsce zniesionego święta rewolucji październikowej, obchodzonego dotychczas 7 listopada.

Putin także parokrotnie wypowiadał krytyczne słowa wobec rewolucji bolszewickiej i jej przywódców[62], a także znany jest jego pozytywny stosunek do religii prawosławnej, więc możliwa jest inna interpretacja, gdzie Putin budując świadomość nowej Rosji, sięga częściej do jej mocarstwowej historii niż tradycji radzieckiej.

Polityka zagraniczna

Okres prezydentury Putina jest uznawany za czas odbudowywania międzynarodowej pozycji Rosji i znaczącego wzrostu jej wpływów. Kształt rosyjskiej polityki zagranicznej także pozostaje przedmiotem poważnych dyskusji zwolenników i przeciwników prezydenta Putina. Wskazuje się, że charakterystycznymi elementami działań Putina są: podważanie dominującej pozycji Zachodu (w tym dążenie do koordynacji polityki z ChRL[63]), forsowanie podziału świata na strefy wpływów, podejmowanie agresywnych działań wobec państw sąsiednich, a także zwiększanie potencjału militarnego Rosji[64]. Znamienne było m.in. przemówienie Putina podczas 43. Konferencji Bezpieczeństwa w Monachium, gdy jednoznacznie skrytykował politykę USA i NATO i podważał ówczesny system bezpieczeństwa na świecie[65].

W polityce prowadzonej przez Putina widoczna jest też tendencja do przypisywania Rosji szczególnej roli w polityce państw byłego ZSRR, czego wyrazami już w początkowej fazie prezydentury były próba narzucenia Mołdawii tzw. Memorandum Kozaka w 2003 roku[66][67], oraz stopniowy wzrost wpływu rosyjskich decydentów na Siły Zbrojne Republiki Białorusi[68]. Innym tego przykładem była inwazja na terytorium Gruzji w 2008, sprowokowana przez Rosję i przygotowywana od 2006 roku, co strona rosyjska przyznała w 2012[69].

Stosunki z resztą Europy

 
Władimir Putin i kanclerz Niemiec Angela Merkel (2014)

Jednocześnie Putin budował przyjazne stosunki z niektórymi państwami Europy, zwłaszcza z Francją i Niemcami (dodatkowym atutem Putina w jego relacjach z władzami Niemiec jest jego biegła znajomość języka niemieckiego). Za sprawą pozytywnych relacji rosyjsko-francuskich i rosyjsko-niemieckich władze tych dwóch państw były niechętne krytyce poczynań rosyjskich w Czeczenii czy na Ukrainie. Jesienią 2005 r. międzynarodową (a w szczególności polską) opinię publiczną poruszył fakt zawarcia niemiecko-rosyjskiego porozumienia w sprawie budowy Gazociągu Północnego na Morzu Bałtyckim. Dodatkowym kontrowersyjnym faktem było wejście w skład rady nadzorczej spółki budującej Gazociąg byłego kanclerza Niemiec Gerharda Schrödera, który jeszcze jako szef rządu zabiegał o zawarcie porozumienia w sprawie Gazociągu.

Stosunki z Ukrainą

Od wielu lat cechą charakterystyczną rosyjskiej polityki zagranicznej jest utrzymywanie silnych relacji z państwami byłego Związku Radzieckiego, przez krytyków odczytywane jako próby ingerencji w wewnętrzne sprawy tych państw. Przykładem tego może być poparcie władz rosyjskich, jakie zostało udzielone przed wyborami prezydenckimi na Ukrainie w 2004 r. Wiktorowi Janukowyczowi, kandydatowi ukraińskiego obozu władzy, którego zwycięstwo miało zapewnić utrzymanie i rozszerzenie rosyjskich wpływów na Ukrainie. W wyniku wydarzeń pomarańczowej rewolucji na Ukrainie prezydentem został jednak nieprzychylny Rosji Wiktor Juszczenko, którego wybór został przyjęty przez władze rosyjskie z wyraźnym niezadowoleniem. Od czasu pomarańczowej rewolucji stosunki rosyjsko-ukraińskie uległy wyraźnemu ochłodzeniu, a władze Federacji Rosyjskiej z prezydentem na czele wielokrotnie podejmowały próby nacisku na nowe kierownictwo polityczne Ukrainy, m.in. poprzez konflikty na tle dostaw gazu[70]. Ponadto rządzona przez Putina Rosja wywierała presję na Ukrainę przeciwko podpisaniu umowy stowarzyszeniowej z Unią Europejską – w rezultacie Wiktor Janukowycz odmówił podpisania umowy, co wywołało wybuch protestów społecznych[71]. Odsunięcie od władzy Wiktora Janukowycza i zwrot Ukrainy w kierunku zachodnim i podjęcie prodemokratycznych reform spowodowały reakcję Władimira Putina, który doprowadził do aneksji Krymu przez Rosję, konfliktu zbrojnego na terenie Donbasu, a następnie do zbrojnej agresji wojsk rosyjskich na terytorium Ukrainy[72].

Stosunki z Polską
 
Władimir Putin i premier Leszek Miller (2001)

Poparcie udzielone pomarańczowej rewolucji przez władze polskie stało się również przyczyną ochłodzenia relacji polsko-rosyjskich. Postawa prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego, który uczestniczył w obradach ukraińskiego „okrągłego stołu” w roli negocjatora została oficjalnie skrytykowana przez Putina. W trakcie obchodów 60. rocznicy zakończenia II wojny światowej, 9 maja 2005 Putin w okolicznościowym przemówieniu nie wymienił Polski wśród najważniejszych sojuszników ZSRR w koalicji antyhitlerowskiej. Strona rosyjska odmówiła również uznania za ludobójstwo zbrodni katyńskiej. Władze rosyjskie podjęły też wiele kroków, które zdaniem części obserwatorów spowodowały pogorszenie stosunków polsko-rosyjskich, m.in. 10 listopada 2005 wprowadzono zakaz importu produktów mięsnych pochodzących z Polski, zimą 2005 bez podania przyczyny przerwano dostawy gazu do Polski. Po objęciu funkcji prezydenta Polski przez Lecha Kaczyńskiego spekulowano o możliwości jego spotkania z Putinem, do czego jednak nie doszło. 8 lutego 2008, po raz pierwszy po kilkuletniej przerwie, wizytę w Moskwie złożył polski Prezes Rady Ministrów, Donald Tusk. Sam Władimir Putin jako prezydent przebywał w Polsce dwukrotnie: z oficjalną wizytą w dn. 16–17 stycznia 2002[73] w dn. 27–28 stycznia 2005 jako gość uroczystości 60. rocznicy wyzwolenia niemieckiego nazistowskiego obozu Auschwitz-Birkenau[74] oraz, już jako premier, 1 września 2009 podczas obchodów 70-lecia wybuchu II wojny światowej.

10 kwietnia 2010, w godzinę po katastrofie polskiego Tu-154 w Smoleńsku, prezydent Dmitrij Miedwiediew powołał Władimira Putina na szefa specjalnej komisji rządowej ds. zbadania przyczyn katastrofy[75].

W latach 2019-2020 przy okazji różnych wypowiedzi i artykułów Władimir Putin kilkukrotnie oskarżał Polskę o współodpowiedzialność za udział w wydarzeniach prowadzących do wybuchu II wojny światowej i współpracę z III Rzeszą[76], usprawiedliwiając przy tym politykę prowadzoną przez Józefa Stalina[77]. Z kolei po rozpoczęciu w 2022 rosyjskiej inwazji na Ukrainę Władimir Putin wielokrotnie wygłaszał komunikaty, w których stwierdzał, że zagrożeniem dla integralności terytorialnej Ukrainy nie jest Rosja, lecz Polska[78][79].

Stosunki ze Stanami Zjednoczonymi

 
Spotkanie z szefową dyplomacji USA Condoleezzą Rice

Inny wymiar mają z kolei stosunki Rosji ze Stanami Zjednoczonymi. Rosja formalnie poparła po 11 września 2001 amerykańską walkę przeciwko terroryzmowi, żądając jednocześnie uznania swoich działań wymierzonych przeciwko bojownikom czeczeńskim za część międzynarodowej wojny z terroryzmem. Z drugiej strony Rosja nie poparła interwencji sił sprzymierzonych w Iraku w 2003. Pogorszeniu się stosunków rosyjsko-amerykańskich sprzyjało również poparcie rządu USA dla „kolorowych” rewolucji w Gruzji w 2003 i na Ukrainie w 2004, w wyniku których władzę w tych krajach objęli politycy niechętni Rosji. Przyczyna leży też w sprzeciwie wobec budowy systemu obrony przeciwrakietowej w Polsce i Czechach, który nasilił się w 2007.

Zimowe Igrzyska Olimpijskie w Soczi

4 lipca 2007, na 119. sesji MKOl, podjęto decyzję o przyznaniu organizacji 22. Zimowych Igrzysk Olimpijskich w 2014 rosyjskiemu kurortowi czarnomorskiemu – Soczi. Przyznanie Soczi organizacji Igrzysk uważa się w Rosji za jeden z ważniejszych międzynarodowych sukcesów Putina, który w pierwszej połowie 2007 osobiście zaangażował się w akcję promocyjną rosyjskiego miasta. Prezentując kandydaturę Soczi na forum MKOl Putin po raz pierwszy publicznie przemawiał po angielsku.

Aneksja Krymu

Osobny artykuł: Aneksja Krymu przez Rosję.
 
Podpisanie traktatu o przyjęciu Krymu w skład Federacji Rosyjskiej, 18 marca 2014

Po ogłoszeniu wyników referendum w sprawie statusu politycznego Krymu, 18 marca 2014 na Kremlu w Moskwie, podpisano traktat o przyjęciu półwyspu i Sewastopola w skład Federacji Rosyjskiej. Stronę rosyjską reprezentował Władimir Putin, Republikę Krymu premier Siergiej Aksionow, przewodniczący krymskiego parlamentu Władimir Konstantinow oraz mer Sewastopola Aleksiej Czałyj[80]. Po aneksji Krymu, Putin po raz pierwszy wizytował Krym 9 maja 2014, biorąc udział w uroczystościach 69. rocznicy zwycięstwa nad hitlerowskimi Niemcami i 70. rocznicy wyzwolenia Sewastopola[81].

W lutym 2015, w wyniku mińskich rozmów prezydenta Rosji Władimira Putina, kanclerz Niemiec Angeli Merkel, prezydenta Francji François Hollande’a oraz prezydenta Ukrainy Petra Poroszenki, podpisano deklarację przez uczestników tzw. trójstronnej grupy kontaktowej w sprawie uregulowania konfliktu na Ukrainie[82]. Dokument zatytułowany jako „Kompleks działań w sprawie realizacji mińskich porozumień” gwarantował od 15 lutego 2015 m.in. przerwanie działań zbrojnych oraz wycofanie przez obie strony konfliktu ciężkiego uzbrojenia[83].

Inwazja Rosji na Ukrainę

Osobny artykuł: Inwazja Rosji na Ukrainę.

24 lutego 2022, po ośmiu latach działań hybrydowych, zainicjował militarną inwazję Rosji na Ukrainę. Trzy dni później, 27 lutego 2022 prokurator generalna Ukrainy, Iryna Wenediktowa zapowiedziała udowodnienie Władimirowi Putinowi w uczciwym procesie, że jest on mordercą i zbrodniarzem wojennym[84]. Zapowiedziano również pociągnięcie Rosji do odpowiedzialności przed Międzynarodowym Trybunałem Karnym w Hadze[85]. Odrębne postępowanie w tej sprawie rozpoczął również Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości[86][87]. Władimir Putin został uznany za zbrodniarza wojennego – 16 marca 2022 przez Senat Stanów Zjednoczonych (jednogłośnie)[88], a 23 marca 2022 przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej (poprzez aklamację)[5][6]. 21 września 2022 Władimir Putin podczas swojego telewizyjnego wystąpienia ogłosił częściową mobilizację[89]. 17 marca 2023 Międzynarodowy Trybunał Karny wydał nakaz jego aresztowania, podejrzewając, że ponosi on „odpowiedzialność za zbrodnię wojenną polegającą na bezprawnej deportacji ludności (dzieci) oraz bezprawnym przesiedleniu ludności (dzieci) z okupowanych obszarów Ukrainy do Federacji Rosyjskiej”[90].

Władimir Putin doprowadził do tzw. referendów na części terenów czterech obwodów Ukrainy ws. aneksji ich przez Rosję, a następnie groził użyciem broni jądrowej w razie prób odzyskania tych terytoriów przez Ukrainę[91]. W 2023 przemieścił część rosyjskiego arsenału jądrowego na terytorium Białorusi[92].

Majątek Putina

W oświadczeniu majątkowym Putin zadeklarował, że jego dochód wynosi 5,8 mln rubli rocznie. Miały być to pieniądze pochodzące z wynagrodzenia jakie przysługuje prezydentowi Rosji[10]. Według prezydenckiej strony internetowej Putin posiada też działkę budowlaną, apartament w Moskwie i garaż. To samo źródło podaje, że jest on posiadaczem dwóch samochodów marki GAZ i jednej Łady Nivy[10].

W maju 2013 roku Boris Niemcow i Leonid Martyniuk wydali raport Życie niewolnika na galerach. Pałace, jachty, samochody, samoloty i inne akcesoria na temat majątku Putina[10]. Dziennikarze doliczyli się u Putina 11 samochodów o wartości 692 000 dolarów, 43 samolotów i 15 helikopterów[10]. Ponadto doliczono się czterech statków, tysięcy hektarów ziemi, 20 pałaców oraz wielu willi i daczy[10].

W 2007 roku rosyjski politolog Stanisław Biełkowski przekonywał w wywiadzie dla „Die Welt”, że Putin (wówczas premier) miał 37 procent udziałów Surgutnieftiegazu i 4,5 procenta Gazpromu[10][93]. W roku 2007 warte one były 40 mld dolarów, w roku 2013 wyceniano je na 70 mld dolarów[93]. Twierdziła tak Maeve McClenaghan, brytyjska dziennikarka, która od wielu lat śledzi majątek prezydenta Rosji[10].

Bill Browder, który przez 10 lat był największym inwestorem zagranicznym w Rosji, uważa, że Putin ma około 200 mld dolarów, co oznaczałoby, że jest trzykrotnie bogatszy niż Bill Gates[93].

Putin jest u władzy 14 lat. Wszystkie zarobione w tym czasie przez Rosję pieniądze, niewydane na szkoły, drogi czy szpitale, zostały zainwestowane w nieruchomości, akcje i fundusze inwestycyjne zarządzane przez Putina i jego kumpli oraz zdeponowane na rachunkach w bankach szwajcarskich[93].

Wypowiedź dla stacji CNN

Mimo tych danych, wielu ekspertów wątpi w taką wartość majątku Putina[10].

Władimir Putin zajmuje 1. miejsce na liście 50 najbogatszych polityków świata sporządzonej przez tygodnik „Angora” jako posiadacz 70 miliardów USD majątku osobistego[94].

Odznaczenia i wyróżnienia

Lista niepełna:

Uwagi

  1. ↑ Putin sprawował władzę najpierw jako p.o. prezydenta po rezygnacji Jelcyna (z racji pełnionej funkcji premiera), a po zwycięstwie w wyborach roku 2000 jako pełnoprawny prezydent na podst. art. 92 pkt 3 Konstytucji Federacji Rosyjskiej. Formalnie kadencję rozpoczął 7 maja 2000 roku.
  2. ↑ Stosunkiem głosów 392:56.

Przypisy

  1. ↑ Putin Władimir W., [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-09-28].
  2. ↑ Polsat News, Putin uznany za zbrodniarza wojennego. Jednogłośna decyzja amerykańskiego Senatu [online], polsatnews.pl [dostęp 2022-03-16] (pol.).
  3. ↑ Moira Warburton, U.S. Senate unanimously condemns Putin as war criminal, „Reuters”, 15 marca 2022 [dostęp 2022-03-16] (ang.).
  4. ↑ Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 23 marca 2022 r. w sprawie popełniania zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości oraz łamania praw człowieka przez Rosję w Ukrainie (M.P. z 2022 r. poz. 367)
  5. ↑ a b Sejm uznał Władimira Putina za zbrodniarza wojennego. pap.pl, 23 marca 2022. [dostęp 2022-03-25].
  6. ↑ a b Joanna Szwalikowska. Sejm przyjął uchwałę przez aklamację. Putin określony zbrodniarzem wojennym. „gazeta.pl”, 2022-03-23. [dostęp 2022-03-23]. Cytat: Publicznie dostępne dowody tych zbrodni uzasadniają uznanie już dziś Władimira Putina przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej i przez międzynarodową społeczność za zbrodniarza wojennego (z treści uchwały). (pol.). 
  7. ↑ International Criminal Court – Office of the Prosecutor, Statement by Prosecutor Karim A. A. Khan KC on the issuance of arrest warrants against President Vladimir Putin and Ms Maria Lvova-Belova [online], icc-cpi.int [dostęp 2023-03-18] (ang.).
  8. ↑ Simon Sebag Montefiore: Stalin. Dwór Czerwonego Cara, Warszawa 2008, s. 286.
  9. ↑ Gessen 2012 ↓, s. 50.
  10. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Paweł Łepkowski. Miliarderzy u władzy. „Angora – Wochenblatt auf polnisch”, s. 12, 2013-11-04. Dortmund-Warszawa: Verlag Huebsch & Matuszczak KG. ISSN 0867-8162. (pol.).  przedruk za Paweł Łepkowski. Miliarderzy u władzy. „Uważam Rze”, 2013-10-28. 
  11. ↑ Krystyna Kurczab-Redlich: Wowa, Wołodia, Władimir. Tajemnice Rosji Putina. s. 12–32. ISBN 978-83-280-2793-0.
  12. ↑ Steffen Dobbert, Vera Putina’s Lost Son [online], Die Zeit, 7 maja 2015.
  13. ↑ Gessen 2012 ↓, s. 54.
  14. ↑ Gessen 2012 ↓, s. 55.
  15. ↑ Krystyna Kurczab-Redlich: Wowa, Wołodia, Władimir. Tajemnice Rosji Putina. s. 70–80. ISBN 978-83-280-2793-0.
  16. ↑ Gessen 2012 ↓, s. 68.
  17. ↑ Boris Reitschuster, Władimir Putin. Dokąd prowadzi Rosję?, Warszawa 2005, s. 21.
  18. ↑ Gessen 2012 ↓, s. 27.
  19. ↑ Konstytucja Federacji Rosyjskiej.
  20. ↑ Gessen 2012 ↓, s. 159.
  21. ↑ Kolejna przysięga, kolejna inauguracja. Putin po raz czwarty prezydentem Rosji. tvn24.pl, 2018-05-07. [dostęp 2020-05-22].
  22. ↑ Maria Domańska, Piotr Żochowski, Spektakl Putina: „wybory” prezydenckie po sowiecku [online], Ośrodek Studiów Wschodnich, 18 marca 2024 [dostęp 2024-05-07].
  23. ↑ Oliwia Sierant: Inwestycje zagraniczne w Rosji w latach 2000–2004. [dostęp 2018-01-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-15)]. (pol.).
  24. ↑ Boris Reitschuster: Putin. Dokąd prowadzi Rosję?. Warszawa: Świat Książki, 2005. ISBN 83-7391-994-5.
  25. ↑ , oraz reformom państwa, przede wszystkim systemu podatkowego. Powiązania gospodarki polskiej z Rosją, Ukrainą i Białorusią – wybrane aspekty – z prac studialnych GUS, Warszawa, 29.01.2015.
  26. ↑ Olga Zakrzewska: Bezpieczeństwo energetyczne w stosunkach Rosja Unia Europejska w kontekście współzależności eksportowo-importowych, Kwartalnik KES SGH, Numer 1 (17)/2014, s. 153.
  27. ↑ Anna Głąb, Putin: Świat zazdrości nam podatku liniowego – Portal Spraw Zagranicznych psz.pl [online], www.psz.pl [dostęp 2017-01-01].
  28. ↑ Russian economy hit by oil price slide. bbc.com, 25 stycznia 2016. [dostęp 2016-07-16]. (ang.).
  29. ↑ Maria Domańska, Szymon Kardaś, Konsekwencje zachodnich sankcji finansowych dla gospodarki Rosji, Ośrodek Studiów Wschodnich, 24 marca 2016.
  30. ↑ Kyrgyzstan Gets Its ‘Mt. Putin’. rferl.org, 2011-03-14. [dostęp 2015-10-08]. (ang.).
  31. ↑ Richard Stengel, Person of the Year 2007 – TIME, „Time”, 19 grudnia 2007, ISSN 0040-718X [dostęp 2016-04-01].
  32. ↑ ‘Vanity Fair’: Putin najbardziej wpływowym człowiekiem świata [online], gazetapl [dostęp 2016-04-01] (pol.).
  33. ↑ By Catherine Elsworth, Vladimir Putin picked as world’s most influential person [online], Telegraph.co.uk [dostęp 2016-04-01].
  34. ↑ Filip Topolewski, Dziennik/ Putin najbardziej wpływowy na świecie – Portal Spraw Zagranicznych psz.pl [online], www.psz.pl [dostęp 2016-04-01].
  35. ↑ #3 Vladimir Putin – Forbes.com [online], www.forbes.com [dostęp 2016-04-01].
  36. ↑ AWR Wprost Sp., Putin drugim najpotężniejszym człowiekiem świata. Numer „1”... nie istnieje [online], Wprost.pl [dostęp 2016-04-01].
  37. ↑ Władimir Putin najpotężniejszym człowiekiem świata [online], www.forbes.pl [dostęp 2016-04-01].
  38. ↑ AWR Wprost Sp., The Times: Putin człowiekiem roku [online], Wprost.pl [dostęp 2016-04-01].
  39. ↑ 10 dni dramatu. Tragedia Kurska. wyborcza.pl, 2015-08-11. [dostęp 2022-09-18].
  40. ↑ CIA ostrzegła Kreml, że Państwo Islamskie planuje zamach w Rosji. "NYT" podaje szczegóły. pap.pl, 2024-03-28. [dostęp 2024-05-11].
  41. ↑ Małgorzata Janik: Trucizną we wroga, czyli jak Putin pozbywał się przeciwników politycznych. interia.pl, 2022-03-07. [dostęp 2022-09-18].
  42. ↑ Agnieszka Marcela Kamińska: Setki otrutych jak Litwinienko, zamordowanych jak Niemcow. Morderstwa polityczne za Putina to zbrodnie bez kary. polskieradio24.pl, 2018-03-07. [dostęp 2022-09-18].
  43. ↑ „Na zlecenie Rosji”. 15 lat temu zmarł otruty polonem Aleksandr Litwinienko. polskieradio.pl, 2021-11-23. [dostęp 2022-09-18].
  44. ↑ Dawid Szczyrbowski: Ręce drżą, rzęsy wypadają. Opozycjonistka o otruciu przez Kreml. interia.pl, 2023-03-28. [dostęp 2023-03-30].
  45. ↑ Czechy żądają od Rosji odszkodowania za wybuch w składzie amunicji. rp.pl, 2021-06-29. [dostęp 2022-09-18].
  46. ↑ Rekordowe demonstracje w Rosji. Wyjątkowo spokojne. tvn24.pl, 2011-12-10. [dostęp 2022-09-18].
  47. ↑ Maria Domańska, Jan Strzelecki: Antykorupcyjne protesty w Rosji. osw.waw.pl, 2017-06-13. [dostęp 2022-09-18].
  48. ↑ Think tank: To Władimir Putin kazał zestrzelić Jewgienija Prigożyna [online], rp.pl [dostęp 2023-08-28] (pol.).
  49. ↑ Ci głupi ludzie z FSB. rp.pl, 2015-01-18. [dostęp 2023-08-04].
  50. ↑ Eksplozje, które dały Putinowi władzę. Kto wysadzał bloki w Rosji?. tvn24.pl, 2014-09-22. [dostęp 2023-08-04].
  51. ↑ Skuratow oskarża Putina. rmf24.pl, 2000-01-13. [dostęp 2022-09-24].
  52. ↑ Prokurator generalny Rosji Jurij Skuratow odwolany. money.pl, 2000-04-19. [dostęp 2022-09-24].
  53. ↑ Paulina Siegień: To ich słucha Putin, zanim podejmie decyzję. Kim są najbliżsi współpracownicy prezydenta Rosji?. newsweek.pl, 2022-02-09. [dostęp 2024-05-11].
  54. ↑ Iwanow, przyjaciel Putina. rp.pl, 2007-09-15. [dostęp 2024-05-11].
  55. ↑ Simon Shuster: Pro-Kremlin youth group vows to protect Putin win. [dostęp 2015-05-24].
  56. ↑ Ian Traynor, EU protests over Russian attacks on ambassadors, „The Guardian”, 2 maja 2007, ISSN 0261-3077 [dostęp 2016-04-01] (ang.).
  57. ↑ Chris Elliott: The readers’ editor on… pro-Russia trolling below the line on Ukraine stories. [dostęp 2015-05-24].
  58. ↑ Miriam Elder: Polishing Putin: hacked emails suggest dirty tricks by Russian youth group. [dostęp 2015-05-24].
  59. ↑ „Media są potężnym instrumentem wyborczym”. Jak Putin likwidował niezależne media. tvn24.pl, 2021-10-11. [dostęp 2022-03-04].
  60. ↑ Katarzyna Chawryło: Rosja: rozprawa z Echem Moskwy i telewizją Dożdʹ. osw.waw.pl, 2022-03-04. [dostęp 2022-03-03].
  61. ↑ Putin wskazuje następcę. money.pl, 2007-12-10. [dostęp 2024-05-11].
  62. ↑ Putin: Lenin podłożył bombę atomową pod gmach, który nazywa się Rosja [online], Onet Wiadomości [dostęp 2016-04-01] (pol.).
  63. ↑ Spotkanie Xi-Putin: otwarte wsparcie Chin dla celów polityki Rosji. pism.pl, 2022-02-07. [dostęp 2022-09-28].
  64. ↑ Rosja straci Syberię? Ekspert: Chiny wykorzystują Putina jako „pożytecznego bandytę”. dziennik.pl, 2022-03-04. [dostęp 2022-09-18].
  65. ↑ Konferencja Bezpieczeństwa w Monachium. interia.pl, 2007--02-10. [dostęp 2024-05-11].
  66. ↑ Witold Rodkiewicz: Strategia Rosji w Mołdawii: kontynuacja czy zmiana?. osw.waw.pl, 2012-04-19. [dostęp 2022-09-18].
  67. ↑ Oazu Nantoi: Kryzys demokracji w Mołdawii to nie tylko problem lokalny. gazetaprawna.pl, 2012-02-21. [dostęp 2022-09-18].
  68. ↑ Agnieszka Marcela Kamińska: Rosyjska armia białoruska. Ekspert OSW: to już nie integracja, ale inkorporacja, faktyczne dowództwo jest w Moskwie. polskieradio24.pl, 2021-05-19. [dostęp 2022-09-18].
  69. ↑ Grzegorz Kuczyński: Rosja zaplanowała atak na Gruzję. Putin przyznał się po czterech latach. tvn24.pl, 2012-08-10. [dostęp 2023-03-25].
  70. ↑ Sławomir Matuszak: Ukraińsko-rosyjski spór gazowy. osw.waw.pl, 2011-09-07. [dostęp 2022-09-18].
  71. ↑ Wojciech Konończuk: Ukraina rezygnuje z podpisania umowy stowarzyszeniowej w Wilnie: przyczyny i implikacje. osw.waw.pl, 2011-11-27. [dostęp 2022-09-18].
  72. ↑ Anne Applebaum: Dlaczego Putin rozpętał wojnę w Ukrainie?. znak.com.pl. [dostęp 2022-09-18].
  73. ↑ Официальный визит в Польшу. www.kremlin.ru. [dostęp 2008-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-31)]. (ros.).
  74. ↑ 60-летие освобождения Освенцима. www.kremlin.ru. [dostęp 2008-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-31)]. (ros.).
  75. ↑ Piotr Żochowski, Wojciech Konończuk: Działania władz rosyjskich po katastrofie pod Smoleńskiem. Ośrodek Studiów Wschodnich, 2010-04-14. [dostęp 2010-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-05-21)]. (pol.).
  76. ↑ Putin proponuje potępienie „tajnego spisku Polski i Niemiec w 1938”. rp.pl, 2020-05-08. [dostęp 2023-06-27].
  77. ↑ Wacław Radziwinowicz: Putin pisze o wojnie: Polska winna, Stalin miał rację. wyborcza.pl, 2020-06-19. [dostęp 2023-06-27].
  78. ↑ Malwina Zaborowska: Putin w orędziu znów wspomniał o Polsce. rmf24.pl, 2023-02-21. [dostęp 2023-06-27].
  79. ↑ Rosja. Władimir Putin o Polsce: Nacjonalistyczni politycy śnią o powrocie terytoriów historycznych. polsatnews.pl, 2022-12-08. [dostęp 2023-06-27].
  80. ↑ Błyskawiczne tempo Rosjan. tvn24.pl. [dostęp 2015-03-19]. (pol.).
  81. ↑ Putin na paradzie floty w Sewastopolu: Krym powrócił do ojczyzny. polskieradio.pl. [dostęp 2015-03-19]. (pol.).
  82. ↑ Porozumienie w Mińsku. TVN 24. [dostęp 2015-04-26]. (pol.).
  83. ↑ Treść porozumienia mińskiego [dokumentacja] [online], PolskieRadio.pl [dostęp 2016-04-01].
  84. ↑ Prokurator generalna Ukrainy do Putina: Jesteś mordercą, spotkamy się w Hadze [online], Rzeczpospolita [dostęp 2022-02-28] (pol.).
  85. ↑ Putin zbrodniarzem wojennym? Ukraina pozywa Rosję do Trybunału w Hadze [online], Dziennik.pl [dostęp 2022-02-28].
  86. ↑ Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości rusza z działaniami ws. Ukrainy. Są terminy publicznych wysłuchań [online], wiadomosci.gazeta.pl [dostęp 2022-03-03].
  87. ↑ Zbrodniami Rosji zajął się Międzynarodowy Trybunał Karny. Ukraina skarży Rosję do Trybunału Sprawiedliwości [online], Prawo.pl, 3 marca 2022 [dostęp 2022-03-03] (pol.).
  88. ↑ Reuters: U.S. Senate unanimously condemns Putin as war criminal.
  89. ↑ Rosja. Władimir Putin ogłasza częściową mobilizację. Co to znaczy? [online], TVN24 [dostęp 2022-09-21].
  90. ↑ Jest nakaz aresztowania Władimira Putina. Wydał go Międzynarodowy Trybunał Karny [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-03-17] (pol.).
  91. ↑ Artur Kacprzyk, Rosja grozi Ukrainie bronią jądrową [online], pism.pl, 10 października 2022 [dostęp 2023-09-05] (pol.).
  92. ↑ Wywiad amerykański: nie ma powodu, by wątpić, że Rosja rozmieściła na Białorusi broń jądrową [online], pap.pl, 22 lipca 2023 [dostęp 2023-09-05] (pol.).
  93. ↑ a b c d pbor: Putin to najbogatszy człowiek na ziemi? Tak uważa jeden z inwestorów, obecny wróg Rosji. [w:] gazeta.pl [on-line]. 2015-02-16. [dostęp 2015-02-18].
  94. ↑ Paweł Łepkowski, Miliarderzy u władzy, „Angora”, nr 45 (1221), 10 listopada 2013, s. 18.
  95. ↑ Дворцы, прием, фламенко.
  96. ↑ Rossiya Federatsiyasi Prezidenti Vladimir Vladimirovich Putinni “Buyuk xizmatlari uchun” ordeni bilan mukofotlash to‘g‘risida. uza.uz, 2008-02-25. [dostęp 2015-03-18]. (uzb.).
  97. ↑ Владимир Путин пойдет Шелковым путем.
  98. ↑ Чавес вручил Путину Орден Освободителя. lifenews.ru. [dostęp 2012-01-19]. (ros.).
  99. ↑ Putin uhonorowany Pokojową Nagrodą Konfucjusza. Rzeczpospolita, 2011-11-15. [dostęp 2012-04-18]. (pol.).
  100. ↑ Лукашенко наградил Путина орденом Дружбы народов.
  101. ↑ Россия поможет Кубе преодолеть экономическую блокаду.
  102. ↑ Journal de Monaco, № 8142. 2013-10-14. [dostęp 2014-11-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-13)]. (fr.).
  103. ↑ Николић одликовао Путина и државнике још 11 земаља.
  104. ↑ Указ Президента Киргизской Республики от 22 ноября 2017 года УП № 270 «О награждении В. В. Путина». Централизованный Банк Данных Правовой Информации Кыргызской Республики. [dostęp 2018-07-30]. (ros.).
  105. ↑ Vladimir Putin awarded the Chinese Order of Friendship. kremlin.ru. [dostęp 2018-07-30]. (ang.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Władimir_Putin&oldid=75468079”