Purchawka spłaszczona

Purchawka spłaszczona
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	purchawkowate
Rodzaj	purchawka
Gatunek	purchawka spłaszczona
	Nazwa systematyczna
	Lycoperdon pratense Pers.; Tent. disp. meth. fung. (Lipsiae): 7 (1797)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Purchawka spłaszczona^[1] (Lycoperdon pratense Pers.) – gatunek grzybów z rodziny purchawkowatych (Lycoperdaceae)^[2].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Lycoperdon, Lycoperdaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[2].

Niektóre synonimy nazwy naukowej^[3]:

Calvatia depressa (Bonord.) Zeller & A.H. Sm. 1964
Calvatia subpratensis (Lloyd) Coker & Zeller 1947
Lycoperdon depressum Bonord. 1857
Lycoperdon hiemale Bull. 1782
Lycoperdon subpratense Lloyd 1905
Utraria pratensis (Pers.) Quél. 1873
Vascellum depressum (Bonord.) F. Šmarda 1958
Vascellum pratense (Pers.) Kreisel 1962
Vascellum subpratense (Lloyd) P. Ponce de León 1970

Nazwę polską purchaweczka spłaszczona nadali Barbara Gumińska i Władysław Wojewoda w 1968 r^[4]. Obecnie nazwa ta jest niespójna z nazwą naukową, gatunek ten bowiem według Index Fungorum nie należy do rodzaju Vascellum (purchaweczka) lecz do rodzaju Lyoperdon (purchawka).

Polska nazwa purchawka spłaszczona według atlasu na portalu internetowym^[5].

Morfologia

Owocnik

Średnica do 5 cm, wysokość do 5 cm. Młode owocniki są kuliste, szybko jednak stają się odwrotnie gruszkowate, soczewkowate, lub nabierają kształtu przypłaszczonego bąka. Okrywa zewnętrzna (ektoperydium) długo pozostaje biała i matowa. Znajdują się na niej sferocyty i niewielkie ziarniste kolce zebrane w gwiazdkowate skupiska. Podczas rozwoju owocnika kolce te stopniowo odpadają. Okrywa wewnętrzna (endoperydium) jest gładka, krucha, pergaminowata, początkowo jest biała, później brązowawa, w końcu szarobrązowa. Po dojrzeniu zarodników otwiera się na szczycie, potem odpada kawałkami aż do diafragmy. Gleba bez kolumelli. U młodych owocników jest biała, potem staje się oliwkowobrązowa, w końcu szarobrązowa. Dolna, płonna część gleby (tzw. podglebie) jest komorowata, u młodych owocników biała, później coraz ciemniejsza, w końcu ciemnobrązowa. Pomiędzy glebą a podglebiem znajduje się dobrze widoczna, błyszcząca diafragma^[6].

Cechy mikroskopowe

Zarodniki kuliste, gładkie lub pokryte drobnymi brodawkami. Mają rozmiar 3,5–4,5 μm i czasami krótką sterygmę. Włośnia ma z rzadka tylko dychotomicznie rozgałęzione strzępki. Są one cienkościenne i bez jamek. Przy diafragmie oraz na ścianach okrywy włośnia utrzymuje się dość długo^[6].

Występowanie i siedlisko

Gatunek szeroko rozprzestrzeniony na kuli ziemskiej. W Polsce jest dość częsty^[6].

Występuje na łąkach i pastwiskach, na poboczach dróg i obrzeżach lasów, czasami także w parkach miejskich i obszarach poprzemysłowych. Owocniki rosną na ziemi, od czerwca do listopada. Ich pozostałość (dolna część) utrzymuje się czasami aż do marca^[4].

Znaczenie

Saprotrof^[4]. Młode owocniki dopóki są białe są jadalne, nie mają jednak większych walorów smakowych. Można sporządzić z nich omlet, nadają się do zupy lub do smażenia. Przed przyrządzeniem ich do spożycia należy usunąć skórkę^[7].

Gatunki podobne

Najbardziej charakterystycznymi cechami purchaweczki spłaszczonej jest wyraźne oddzielenie gleby od podglebia, sposób otwierania się owocnika i brak prawdziwej włośni^[6]. Podobne są:

purchawka oczkowana (Bovistella utriformis). Jej powierzchnia pęka na drobne poletka^[8].
purchawka łatkowata (Lycoperdon mamiforme). Ektoperydium wcześnie złuszcza się.

Przypisy

↑ Atlas Grzybów [online], atlas.grzybiarze.eu [dostęp 2019-12-02] .
↑ ^a ^b Index Fungorum. [dostęp 2020-09-017]. (ang.).
↑ Species Fungorum. [dostęp 2014-04-07]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
↑ purchawka spłaszczona (Lycoperdon pratense) [online] [dostęp 2019-12-02] (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d Wanda Rudnicka-Jezierska: Grzyby (Mycota), podstawczaki (Basidiomycetes): purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodematales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiakowe (Podaxales). Kraków: Instytut Botaniki PAN, 1991. ISBN 83-85444-01-7.
↑ Lycoperdon pratense Pers. – Meadow Puffball. [dostęp 2014-04-07].
↑ Atlas grzybów. Vascellum pratense (purchaweczka spłaszczona). [dostęp 2014-04-07].

[:0-1] Atlas Grzybów [online], atlas.grzybiarze.eu [dostęp 2019-12-02] .

[if-2] Index Fungorum. [dostęp 2020-09-017]. (ang.).

[3] Species Fungorum. [dostęp 2014-04-07]. (ang.).

[checklist-4] Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.

[5] purchawka spłaszczona (Lycoperdon pratense) [online] [dostęp 2019-12-02] (pol.).

[Rudnicka-6] Wanda Rudnicka-Jezierska: Grzyby (Mycota), podstawczaki (Basidiomycetes): purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodematales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiakowe (Podaxales). Kraków: Instytut Botaniki PAN, 1991. ISBN 83-85444-01-7.

[7] Lycoperdon pratense Pers. – Meadow Puffball. [dostęp 2014-04-07].

[atlas-8] Atlas grzybów. Vascellum pratense (purchaweczka spłaszczona). [dostęp 2014-04-07].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]