Proszowa
Proszowa (niem. Gräflich Kunzendorf) – niewielka wieś w południowo-zachodniej Polsce, w województwie dolnośląskim, w powiecie lwóweckim, w gminie Mirsk.
| wieś | |
 Kościół św. Jana Chrzciciela w Proszowej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
465-520[2] m n.p.m. |
| Liczba ludności (III 2011) |
125[3] |
| Strefa numeracyjna |
75 |
| Kod pocztowy |
59-630[4] |
| Tablice rejestracyjne |
DLW |
| SIMC |
0191336 |
Położenie na mapie gminy Mirsk  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu lwóweckiego  | |
 50°55′25″N 15°28′38″E/50,923611 15,477222[1]
| |
Położenie
edytujWieś położona jest na Pogórzu Izerskim, na Przedgórzu Rębiszowskim, w dolinie potoku Łada, u północnego podnóża Grzbietu Kamienickiego (Góry Izerskie)[2]. Znajduje się na wschód od wsi Przecznica, na zachód od Kwieciszowic i na południe od Rębiszowa[2][5][6]. Grunty Proszowej położone są na wysokości 465–520 m n.p.m. i zajmują powierzchnię 273 ha[2].
Nazwa
edytujDo 1677 roku wieś nosiła nazwę Cunzdorf, później została zmieniona na Cunzendorff, następnie w 1828 - Kunzendorf am Kahlen Berge, w 1871 - Gräflich Kunzendorf, a w 1945 - Iwenica. Swą aktualną nazwę Proszowa nosi od roku 1947[7].
Podział administracyjny
edytujW latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie jeleniogórskim.
Demografia
edytujW połowie roku 2000 zamieszkiwana była przez 139 mieszkańców. Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) liczyła 125 mieszkańców[3].
Historia
edytujProszowa jest bardzo starą wsią położoną na przedpolu Grzbietu Kamienieckiego Gór Izerskich przy Starym Trakcie Handlowym Żytawsko- Jeleniogórskim[2]. Powstała w wyniku kolonizacji tych terenów przez księcia Bolesława Wysokiego na przełomie XII i XIII wieku. Pierwsze źródła historyczne z 1211 r. donoszą, że Proszowa była wsią prywatną, wchodzącą w obręb posiadłości Starej Kamienicy, którą władał protoplasta rodu von Schaffgotschów[7].
Prawdopodobne początki wsi sięgają XII lub XIII wieku, zachowały się źródła z roku 1211, w których wieś wzmiankowana jest jako Cunzdorf (później używane warianty tej nazwy to Kuntzendorff, Cuntzendorff, Kuntzendorf, Kunzendorf, Gräflich Kunzendorf). Na pobliskiej górze Urwistej (562 m n.p.m.) prawdopodobnie znajdował się gród, po którym jednak dziś nie ma już śladu. Pod koniec średniowiecza von Schaffgotschowie, właściciele dzisiejszej Proszowej i wielu okolicznych wsi zbudowali tu jeden ze swoich dworów.
Proszowa nigdy nie była ośrodkiem turystycznym, ale przed 1945 r. istniało tu schronisko młodzieżowe. Ponadto w wielu domach wynajmowane były pokoje dla turystów. Istniał tu również basen kąpielowy, stacja benzynowa, dom sądowy z salą taneczną i miejscami noclegowymi, masarnia, piekarnia, browar, dwie gospody, zajazd oraz remiza OSP. Przez wieś wiodło również wiele szlaków spacerowych wyposażonych w infrastrukturę turystyczną (ławeczki, miejsca widokowe)[7].
Zabytki
edytujNajstarszym i zarazem najcenniejszym zabytkiem wsi Proszowa jest zbudowany na przełomie XV/XVI w. kościół pod wezwaniem Narodzenia Jana Chrzciciela[2]. Budowla ta wzniesiona została z kamienia łupanego. W XVII w. kościół został przebudowany ze stylu późnogotyckiego na barokowy. Reprezentuje on typ kościołów wiejskich, licznie występujących na terenie Dolnego Śląska o wartościach architektonicznych wzbogaconych o takie detale, jak: portal, stolarka drzwi, pilastry, półkoliste, zamknięte okna, ośmioboczna wieża[2]. Na przełomie XVI i XVII wieku ta część Europy znajdowała się pod silnym oddziaływaniem ewangelików, dlatego też na pierwszy zbór ewangelicki we wsi zaadaptowano kościół katolicki, który później zwrócono katolikom.
W XV wieku został tu wzniesiony kościół, który wkrótce przejęli Ewangelicy i użytkowali go do 25.02.1654 roku. Po przejęciu Śląska przez Prusy w 1742 r., podjęto przebudowę tego kościoła, którą ukończono w roku 1744. W 1825 r. do kościoła ewangelickiego w Proszowej należał także Antoniów i Kwieciszowice. Powstała też ewangelicka przykościelna szkoła, która posiadała jednego nauczyciela i dwóch pomocników. Szkoła ta dysponowała legatem dla biednych uczniów. Do kościoła katolickiego zaś, który był filią parafii Mirsk, należała plebania z lasem.
We wsi spotkać można ciekawy zespół starych budynków o cechach doskonale oddających charakter budowli ludności regionu o konstrukcjach przysłupowych, murowano-szachulcowych, drewnianych, drewniano-szachulcowych, zrębowo-przysłupowych[7].
Zabytki wpisane do rejestru
edytuj
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[8]:
- kościół filialny pw. św. Jana Chrzciciela, z XV wieku, przebudowywany w XVIII wieku otrzymał wyposażenie barokowe; w czasie tych (i późniejszych, XIX-wiecznych) robót zatracił swoje pierwotne cechy gotyckie
- cmentarz przykościelny
- dom mieszkalno-gospodarczy nr 52, z drugiej połowy XIX w.
- dom mieszkalno-usługowy, budynek starej kuźni nr 55, z końca XVIII w. nr decyzji A/5891. Własność prywatna planowana do restauracji i adaptowania dla potrzeb krzewienia lokalnych tradycji architektonicznych i kulturowych regionu
Zabytki nieistniejące:
- kościół ewangelicki[9], wybudowany w latach 1742–1744; po roku 1945 nie był używany i uległ dewastacji tak, że w latach 80. XX wieku został rozebrany.
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 110268
- ↑ a b c d e f g Słownik geografii turystycznej Sudetów, tom 2 (M-Ż) Pogórze Izerskie, red. Marek Staffa, Wydawnictwo I-BiS, Wrocław 2003, ISBN 83-85773-61-4
- ↑ a b GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1051 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Góry i Pogórze Izerskie, mapa turystyczna, skala 1:100 000, PPWK, Warszawa-Wrocław, 1991, wydanie pierwsze, nr katal. 30-107-01
- ↑ Góry Izerskie, mapa turystyczna, skala 1:50 000, Wydawnictwo Turystyczne Plan, Jelenia Góra 2008/2009, wyd. V, ISBN 978-83-60975-68-8
- ↑ a b c d l, Serwis Urzędu Miasta i Gminy Mirsk [online], mirsk.pl [dostęp 2016-07-02] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-17].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 121. [dostęp 2012-09-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
- ↑ http://3.bp.blogspot.com/-9G9QiJccKV8/VNcnNJZ-6CI/AAAAAAAACHE/S2GViu3pnes/s1600/2kircheschule.jpg
Bibliografia
edytuj- Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (redakcja). T. 2: Pogórze Izerskie (M-Ż). Wrocław: Wydawnictwo I-BiS, 2003, ISBN 83-85773-61-4.