Wikipedia

Połock

miasto na Białorusi

Połock (biał. Полацк, Połack; ros. Полоцк, Połock) – miasto w północnej części Białorusi, u ujścia Połoty do Dźwiny, ok. 81,0 tys. mieszkańców (2020). Centrum rejonu połockiego. Przemysł elektromaszynowy (w tym zbrojeniowy), chemiczny, odzieżowy, skórzano-obuwniczy, mineralny, drzewny, spożywczy, węzeł komunikacyjny, port lotniczy; muzea.

Połock
Полацк
Ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Białoruś

Obwód

 witebski

Powierzchnia

40,77 km²

Populacja (2020)
• liczba ludności
• gęstość


81 000[1]
2087 os./km²

Nr kierunkowy

375 0214

Kod pocztowy

211291, 211400 – 211402, 211404 – 211415, 211422

Tablice rejestracyjne

2

Położenie na mapie obwodu witebskiego
Mapa konturowa obwodu witebskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Połock”
Położenie na mapie Białorusi
Mapa konturowa Białorusi, u góry znajduje się punkt z opisem „Połock”
Ziemia55°29′N 28°48′E/55,483333 28,800000
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Miasto królewskie położone było w końcu XVIII wieku w województwie połockim[2].

W mieście jest stacja kolejowa Połock.

Historia

edytuj

Kronika Powieść minionych lat wymienia po raz pierwszy Połock pod datą 862. Według Latopisu Nikonowskiego, już w 865 gród został zdobyty przez kijowskie drużyny Dira i Askolda i do połowy X w. pozostawał w zależności od Rusi. W połowie wieku wraz z całym księstwem połockim uniezależnił się pod rządami księcia Rogwołoda, którego ok. 980 r. pokonał, zabił i ponownie wcielił Połock do Rusi Kijowskiej, książę kijowski Włodzimierz Wielki. Jednak jego syn z córką Rogwołoda Rognedą – Iziasław praktycznie uniezależnił Połock od Kijowa. W okresie panowania Wsiesława Czarodzieja, powstał sobór św. Zofii.

Być może jeszcze za życia Włodzimierza Wielkiego, z pewnością zaś w XI w., Połock stał się stolicą eparchii. Pierwsza pisemna wzmianka o niej pochodzi z 1105[3]. Mimo przyjęcia chrześcijaństwa miasto pozostawało przy tym nadal ośrodkiem tolerowanego przez władze pogaństwa[4]. W XII w. w Połocku żyła i pracowała prawosławna mniszka i późniejsza święta Eufrozyna Połocka. Założyła ona w mieście dwa monastery, męski – Zaśnięcia Matki Bożej i żeński monaster Przemienienia Pańskiego i św. Eufrozyny Połockiej[5].

Dzięki sprzecznościom wewnętrznym i rozbiciu dzielnicowemu Rusi Kijowskiej połocka linia Rurykowiczów utrzymywała (z krótkimi przerwami) do początków XV w. niezależność państwa, a Połock – status stolicy księstwa połockiego.

 
Połock w XVI wieku

Na początku XIV w. księstwo połockie opanowali Litwini. Stało się ono uposażeniem młodszych synów wielkich książąt. Odrębność księstwa zlikwidował wielki książę Witold i oddał je w zarząd mianowanym przez siebie starostom. Miastu w 1498 r. nadano prawo magdeburskie, co znacznie przyspieszyło jego rozwój. Reforma administracyjna z początków XVI w. przeprowadzona przez Aleksandra Jagiellończyka uczyniła z byłego księstwa województwo i Połock w latach 1500 – 1772 był stolicą województwa połockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego. W czasie wojny litewsko-rosyjskiej 1558-1570 wojska moskiewskie cara Iwana IV Groźnego zdobyły miasto 15 lutego 1563, topiąc w Dźwinie wszystkich połockich Żydów. Dzięki późniejszej unii lubelskiej z 1569 między Polską i Litwą, inicjatywę odzyskania utraconych terytoriów na wschodzie podjęły wojska polskie króla Stefana Batorego, które przy wsparciu sił litewskich i węgierskich 30 sierpnia 1579 odbiły Połock oraz część województwa połockiego. Sukces ten stał się preludium do późniejszych sukcesów Batorego na terenach wschodniej Europy.

Stefan Batory założył w mieście kolegium jezuitów, w którym pierwszym rektorem był ksiądz Piotr Skarga. W związku z tym Połock, którego ludność w przeważającej większości wyznawała prawosławie (podobnie jak w całym województwie połockim) stał się najważniejszym w regionie ośrodkiem misji katolickiej[6]. W kolegium wykładali m.in. Maciej Kazimierz Sarbiewski (1626–1628), poeta. Później (w latach 1635–1638) rektorem był ksiądz Wojciech Slaski, a dwukrotnie (w latach 1663–1670 i 1675–1677) rektorem był Mikołaj Slaski. W roku 1653 w Połocku przebywał późniejszy święty katolicki Andrzej Bobola. W okresie kasaty Towarzystwa Jezusowego (1773–1814) na terenie Europy i kolonii zagranicznych, Katarzyna II Wielka oponowała wobec decyzji papieża Klemensa XIV i obroniła szkolnictwo i działanie Jezuitów w Rosji; Połock stał się centrum odrodzenia i rozwoju zgromadzenia. Wśród rektorów i wikariuszy generalnych tej ery byli Stanisław Czerniewicz (1782–1785), Gabriel Lenkiewicz-Ipohorski (1785-1798), Franciszek Kareu (1799–1802) i Tadeusz Brzozowski (1805–1814)[7], na V Kongregacji Połockiej został dnia 14 września 1805 wybrany generałem zakonu[8].

W 1596 arcybiskup połocki Herman Zahorski podpisał akt unijny, przechodząc do nowo utworzonego Kościoła unickiego razem z całą administraturą[6]. Nie oznaczało to automatycznego przyjęcia unii przez prawosławne mieszczaństwo Połocka; postępy unii były w mieście i w regionie powolne[9]. W 1617 unickim biskupem połockim został Jozafat Kuncewicz. Jego gorliwość przy szerzeniu unii, połączona ze stosowaniem administracyjnych środków nacisku, doprowadziła do zaostrzenia się konfliktu prawosławno-unickiego. W 1623 hierarcha zginął w Witebsku z rąk tłumu prawosławnych mieszczan[9]. W następstwie tego wydarzenia władze odebrały prawosławnym wszystkie świątynie w Połocku, Witebsku i Mścisławiu[10].

Począwszy od 1633 na terytorium unickiej archidiecezji połockiej funkcjonowała równolegle prawosławna eparchia mścisławska, mohylewska i orszańska (białoruska)[10].

W 1705 r. miała tu miejsce masakra bazylianów dokonana przez cara Piotra I, który zamierzał zniszczyć Kościół unicki. Połock znajdował się na terenie I Rzeczypospolitej do 1772 roku, później w Imperium Rosyjskim.

W 1812 roku powstała w mieście Akademia Połocka będąca następczynią kolegium jezuitów.

 
Kościół jezuitów pw. św. Stefana przy Rynku (1910), wysadzony

W 1839 synod połocki ogłosił likwidację unii brzeskiej na ziemiach zabranych. Odczytanie stosownego aktu miało miejsce w katedrze unickiej, przekształconej następnie w prawosławną (wzniesionej na miejscu średniowiecznego soboru św. Zofii)[11]. Od 1833 Połock na nowo był siedzibą eparchii prawosławnej i pozostaje nią nadal[12].

W czasie wojny polsko-bolszewickiej 21 września 1919 roku Wojsko Polskie odbiło z rąk bolszewików przedpole miasta położone na południowym brzegu Dźwiny. Wycofujący się bolszewicy wysadzili most kolejowy i podpalili drewniany. 22–25 września siły polskie opanowały cały Połock[13]. 10 października w wyniku kontrataku, 52. Dywizja Strzelców Armii Czerwonej ponownie zajęła miasto[14], jednak 3 listopada polska 1 Dywizja Litewsko-Białoruska raz jeszcze zajęła przedmieścia, wypierając bolszewików na północny brzeg Dźwiny[15]. W okresie wielkiego terroru w lesie we wsi Bielczyca NKWD zamordowało setki więźniów połockiego więzienia (obecnie szkoła muzyczna przy placu Wolności)[16].

Podczas okupacji hitlerowskiej, pod koniec lipca 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 10000 osób. 3 lutego 1942 roku Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów zamordowali w Łozówce i na terenie byłego sowieckiego obozu Borowucha II[17].

Po II wojnie światowej miasto znalazło się w ZSRR. Od 1991 miasto w niepodległej Białorusi.

Zabytki

edytuj
 
Kościół pw. św. Andrzeja Boboli
 
Monaster Przemienienia Pańskiego i św. Eufrozyny Połockiej
 
Kościół dominikanów przy Rynku (1913)
 
Sobór św. Zofii i kolegium jezuitów (zburzone), (1905)
  • kościół jezuitów (katedra) św. Mikołaja i kolegium założone przez króla Polski Stefana Batorego[18]
  • Sobór św. Zofii w Połocku (1748–1765, arch. Jan Krzysztof Glaubitz). Znajduje się na dawnym wzgórzu zamkowym, na miejscu starszych świątyń pod tym samym wezwaniem.
  • Cerkiew Przemienienia Pańskiego
  • Klasztor Bernardynów z 1758 roku na Zadźwiniu. Założony w roku 1695 staraniem wojewody połockiego Michała Słuszki i przekazany bernardynom, którzy, sprowadzeni do Połocka w r. 1488, po wtargnięciu Moskali w r. 1563 opuścili placówkę w centrum miasta. Skasowany w r. 1832. Obecnie magazyn. Jest to długi, piętrowy, dwuskrzydłowy budynek, pierwotnie połączony z zakrystią kościoła. Obok stał kościół barokowy z lat 1758–1764 zbudowany staraniem gwardiana Rafała Kulikowskiego. Poświęcono go w r. 1769. Po kasacie klasztoru został przekazany Cerkwi. Znajdowało się tutaj więzienie NKWD[19]. W wieku XX popadł w ruinę.
  • Klasztor Franciszkanów z 1628 r.
  • Cerkiew Objawienia Pańskiego – z lat 1761–1779. W l. 1836–1839 została przebudowana i ozdobiona malowidłami. Po 1918 roku była nieczynna. Po restauracji przeprowadzonej w l. 1973–1983 mieści galerię obrazów. Jest to dwuwieżowa, krzyżowo-kopułowa hala zbudowana na planie prostokąta, z odcinkowo zamkniętym prezbiterium i ramionami transeptu występującymi na grubość muru. Obok pozostałości po dawnym monasterze Objawienia, założonym za przyzwoleniem króla Władysława IV. W latach 1782–1785 na miejscu starych zabudowań drewnianych wzniesiono nowy klasztor, według projektu Giacoma Quarenghiego. Przebudowano go w r. 1817 i w l. 1832–1836. Około r. 1944 rozebrano jedno skrzydło.
  • Monaster Przemienienia Pańskiego i św. Eufrozyny Połockiej
  • Cerkiew Opieki Matki Bożej z 1905
  • Kościół św. Andrzeja Boboli z 1997 r.
  • Zbór protestancki z 1900 roku
  • Cmentarz
  • dom cara Rosji Piotra I, obecnie Muzeum Starego Połocka
  • kościół dominikanów
  • kościół Matki Boskiej

Flaga

edytuj

Flaga Połocka została ustanowiona 20 stycznia 2006 roku rozporządzeniem prezydenta Białorusi nr 36[20].

Galeria

edytuj
  •  
    Widok na cerkiew Mądrości Bożej
  •  
    Dwór Piotra I
  •  
    Plac Wolności

Miasta partnerskie

edytuj

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Численность населения на 1 января 2020 г. по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа [online] [dostęp 2021-03-24].
  2. ↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 76.
  3. ↑ Mironowicz A.: Biskupstwo turowsko-pińskie w XI-XVI wieku. Trans Humana, 2011, s. 24. ISBN 978-83-61209-55-3.
  4. ↑ Уладзімір Арлоў, Генадзь Сагановіч „Дзесяць вякоў беларускай гісторыі” Вілнья 1999 s.18-29.
  5. ↑ E. Trofimiuk, Monastery połockie do końca XVI wieku [w:] red. A. Mironowicz, U. Pawluczuk, P. Chomik, Życie monastyczne w Rzeczypospolitej, Zakład Historii Kultur Pogranicza Instytutu Socjologii Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2001, ISBN 83-902928-8-2, s.103-104
  6. ↑ a b Tomasz Kempa, Prawosławie i unia we wschodnich województwach WKL w końcu XVII w. [online] [dostęp 2013-02-16] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-05].
  7. ↑ Jeffrey D. Burson, Jonathan Wright, The Jesuit Suppression in Global Context: Causes, Events, and Consequences, Cambridge University Press, 2015, s. 205-238, ISBN 978-1-1070-3058-9 (ang.).
  8. ↑ McCoog SJ, Thomas M., Pre-suppression Jesuit Activity in the British Isles and Ireland, BRILL, 2019, s. 93, ISBN 978-9-0043-9529-9 (ang.).
  9. ↑ a b T. Kempa, Czy męczeńska śmierć arcybiskupa Jozafata Kuncewicza przyczyniła się do rozwoju unii brzeskiej na obszarze archidiecezji połockiej? [w:] Kościoły wschodnie w Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku. Zbiór studiów, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 2005, ISBN 83-85854-87-8, s.99 i 104-105
  10. ↑ a b Mironowicz A.: Diecezja białoruska w XVII i XVIII wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2008, s. 42–48. ISBN 978-83-7431-150-2.
  11. ↑ Собор Святой Софии, Премудрости Божией, в Полоцке
  12. ↑ Полоцкая епархия. [dostęp 2013-04-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-04-17)].
  13. ↑ Lech Wyszczelski: Ofensywa Frontu Litewsko-Białoruskiego. W: Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. s. 201.
  14. ↑ Lech Wyszczelski: Ofensywa Frontu Litewsko-Białoruskiego. W: Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. s. 206.
  15. ↑ Lech Wyszczelski: Ofensywa Frontu Litewsko-Białoruskiego. W: Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. s. 208.
  16. ↑ У Полацку зьбіраюць грошы, каб усталяваць крыж у Курапатах [online], Радыё Свабода [dostęp 2021-01-09] (biał.).
  17. ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1719.
  18. ↑ Antoni Urbański: Podzwonne na zgliszczach Litwy i Rusi, (II cz. książki Memento kresowe). Warszawa: 1928, s. 159.
  19. ↑ Полацк у часы таталітарнага рэжыму Сталіна. Міхаіл Ціханавіч Канстанцінаў [online], Нацыянальны Полацкі гісторыка-культурны музей-запаведнік, 23 września 2016 [dostęp 2021-01-10] (biał.).
  20. ↑ Alaksandr Łukaszenka, Ukaz Priezidienta Riespubliki Biełaruś ot 20 janwaria 2006 g. № 36 – Ob uczreżdienii oficyalnych gieraldiczeskich simwołow administratiwno-territorialnych jedinic Witiebskoj obłasti [online], Narodowy Internetowy Portal Prawny Republiki Białorusi, 20 stycznia 2006 [dostęp 2011-05-04] (ros.).

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Połock&oldid=75533821”