Plutarch z Aten
Plutarch z Aten albo Plutarch Młodszy (gr.: Πλούταρχος, Ploútarchos, około 350-432 n.e.) – grecki filozof neoplatoński, nauczający w Atenach na początku V wieku n.e. Odtworzył tamtejszą Akademię i został jej kierownikiem. Pisał komentarze do pism Arystotelesa i Platona, uwypuklając doktryny łączące obu filozofów.
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Język | |
| Dziedzina sztuki | |
| Ważne dzieła | |
|
Komentarze do O duszy Arystotelesa i Parmenidesa Platona | |
Życie
edytujO życiu Plutarcha wiadomo niewiele. Pochodził ze znanej rodziny ateńskiej. Jego ojciec i dziadek ze strony ojca nosili imię Nestoriusza. Dziadek był teurgiem, zajmował się chaldejskimi praktykami religijnymi, które miały pozwolić na kontakt z bóstwami. Swoją wiedzę w tym zakresie Nestoriusz, przekazał wnukowi. Plutarch, z kolei przelał ją na córkę Asklepigenię. Biograf Proklosa, Marinos, informuje, że to Asklepigenia właśnie wprowadziła sławnego filozofa w arkana teurgii[1][2].
Według anegdoty, przekazanej przez neoplatonika Damascjusza, Plutarch wraz z Marinem, podczas choroby, konsultował się przez sen w świątyni Asklepiosa z bogiem. Asklepios nakazał filozofom jeść dużo wieprzowiny, na co Plutarch, nie chciał przystać, nie tyle może ze względu na przepisy zakazujące spożywania takiej żywności, co na dietę. Po obudzeniu się ze snu, zwrócił się więc do posągu boga i poprosił o inny środek leczniczy, który, jak twierdził, byłby do przyjęcia również dla chorych Żydów. Asklepios wysłuchał filozofa i posąg zalecił inny środek[3].
Nie jest jasne gdzie i u kogo Plutarch zdobył wykształcenie filozoficzne. Ateny nie wydały w IV wieku wybitniejszych nauczycieli. Na początku V wieku Synezjusz tak opisywał miasto: Dzisiejsze Ateny nie mają nic czcigodnego oprócz sławnych nazw pewnych miejsc. I jak po złożonym na ofiarę zwierzęciu pozostaje tylko skóra, po której można poznać istotę dawniej żyjącą, tak po wyniesieniu się stąd filozofii przybysz może podziwiać tylko Akademię, Liceum i malowaną Stoę. Jedyną ozdobą Aten są dla biskupa i filozofa „dwaj mędrcy plutarchejscy”[4]. Założona przez Plutarcha w Atenach, neoplatońska szkoła filozofii, kontynuowała tradycje Akademii Platońskiej. Jakkolwiek używanie nazwy "Akademii" w odniesieniu do tej szkoły nie jest poprawne. Lekcje nie odbywały się bowiem w pierwotnej siedzibie Akademii Platona, ale w prywatnym domu Plutarcha, który po śmierci został przekazany jego następcy i tak stał się siedzibą szkoły i jej kierownika. Budynek ten jest identyfikowany przez niektórych archeologów z odkrytym w 1955 roku na południowym zboczu Akropolu, niedaleko teatru Dionizosa "Domem Proklosa"[5][6].
Identyfikacja Plutarcha z dobroczyńcą ateńskim, który trzykrotnie sfinansował Panatenaje jest kontrowersyjna[7]. Również przypisywanie Plutarchowi dwóch fragmentaryczne zachowanych fraszek, o wymowie platońskiej cieszy się małym poparciem wśród uczonych[8].
Plutarch zmarł około 432 roku. Funkcję kierownika szkoły przejął po nim jego uczeń Syrianos, drugi „mędrców plutarchejskich”, o których wspomina Synezjusz[5].
Prace
edytujPlutarch napisał komentarze do Parmenidesa Platona oraz do O duszy Arystotelesa. Prawdopodobnie komentował też platońskiego Gorgiasza i być może Fedona. Prace te, z wyjątkiem fragmentów, zaginęły.
Filozofia
edytujPlutarch zajmował się głównie interpretacją pism Platona i Arystotelesa. Uważał, że studiowanie Arystotelesa musi poprzedzać studium Platona. Zgodnie z duchem ówczesnej filozofii w pismach obydwu filozofów poszukiwał zasadniczej zgodności. Nie jest jasny jego stosunek do różnych kierunkach neoplatonizmu. Część uczonych przyjmuje, że był zależny od Jamblicha. Inni, zwłaszcza Rudolf Beutler i Etienne Évrard uważają, że Jamblich nie miał wielkiego wpływu na twórczość Plutarcha. Évrard nie wyklucza oddziaływania na Plutarcha Porfiriusza
W komentarzu do Parmenidesa zajął się zagadnieniem kluczowym dla neoplatoników - materią. Opisując jego badania, Proklos pisze, że ich punktem zwrotnym było odkrycie przez Plutarcha, że pięć pierwszych hipotez wyciąga prawidłowe konkluzje z prawdziwych przesłanek, podczas gdy pozostałe cztery stanowią reductio ad absurdum. Po Bogu, intelekcie i duszy, czwarta hipoteza opisywała formy znajdujące się w materii, a piąta materię, wszystkie te rodzaje bytu potrzebowały by istnieć jedności. Szósta hipoteza opisywała zmysły, będące względnym niebytem, ale jak wykazał Plutarch jest niemożliwe by coś istniało poza jednością. Siódma opisywała brak jakiegokolwiek rodzaju lub świadomości - co gdyby było możliwe - musiało by być absolutnym niebytem. Ósma ukazywała absurdalność tego by absolutny niebyt był cieniem lub snem, a dziewiąta - absurdalność twierdzenia, że nie jest nawet tym. Rozumowanie Plutarcha zostało przyjęte przez jego szkołę[9].
Komentarz Plutarcha do Arystotelesa O duszy (De anima), uważany jest za najważniejszy przyczynek do literatury arystoteliańskej od czasów Aleksandra z Afrodyzji, którego Plutarch zresztą atakował za sfałszowanie nauki Arystotelesa. Dla filozofii znaczenie ma fakt, że uczyniwszy psychologię studium duszy pozostającej w ciele, wyodrębnił ją od metafizyki, z którą dotąd była traktowana łącznie[10].
Kontrowersyjny jest pogląd Plutarcha na ludzki intelekt (nous), który jego zdaniem pojmuje przez proste odwzorowanie, a nie w sposób czynny. Wierząc, że rozum jest podstawą i podwaliną wszelkiej świadomości, umieścił jednak pomiędzy zmysłami i myślą – osobną władzę wyobraźni (phantasia); jest ona różną od nich obu i przez to, jest ona czynnością duszy, podniecanej nieprzerwanymi wrażeniami. Innymi słowy, wyobraźnia dostarcza surowca działaniu rozumu. Rozum obecny jest w dzieciach jako niedziałająca potencjalność, a w dorosłych jako działająca na dane zmysłów i wyobraźni, a w swym czystym działaniu jest transcendentalną, czyli czystą inteligencją Boga. Odmiennie od Aleksandryjczyków i od autorów wczesnorenesansowych Plutarch utrzymywał, że dusza spętana w ciele więzami wyobraźni i odczuć, nie ginie wraz z cielesnymi nośnikami zmysłowymi.
Recepcja
edytujUczniami Plutarcha byli Syrianos i Hierokles z Aleksandrii oraz Proklos, który jednak z tej racji, że przybył do Aten dopiero w 431 roku, mógł jedynie przez krótki czas go słuchać. Dzieła Plutarcha cieszyły się dużym zainteresowaniem późnoantycznych neoplatoników. Jego komentarz do O duszy znał Symplicjusz, Jan Filopon, Pryscjan i Amoniusz Hermiasz. Amoniusz krytykował jego doktrynę intelektu.
W renesansie sławił Plutarcha jako wybitnego platonika i twórcę komentarza do Parmenidesa Marsilio Ficino. Ficino nie zdawał sobie jednak sprawy, że ma do czynienia z autorem z Aten z V wieku i utożsamił go z Plutarchem z Cheronei, co zaważyło znacząco na historii interpretacji tego tekstu[11].
Odniesienia
edytujZobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Marinos i Vita Procli 28 ↓, s. XXVII–XXX.
- ↑ Evrard 1960 ↓, s. 120-133.
- ↑ Damaskios i Vita Isidori 89 ↓, s. 222–225.
- ↑ Sinko 1959 ↓, s. 822.
- ↑ a b Wildberg ↓.
- ↑ Arja Karivieri: The ‚House of Proclus’ on the Southern Slope of the Acropolis: A Contribution. W: Paavo Castrén (red.): Post-Herulian Athens, Helsinki 1994, S. 115–139; Alison Frantz: The Athenian Agora, t. 24: Late Antiquity: A.D. 267–700, Princeton 1988, S. 42–44.
- ↑ Zwolennikiem tej hipotezy jest Thomas M. Banchich: Nestorius ἱεροφαντεῖν τεταγμένος. W: Historia 47, 1998, S. 367 i nota 15 oraz − ostrożniej − Alison Frantz: The Athenian Agora, t. 24: Late Antiquity: A.D. 267–700, Princeton 1988, S. 63f. Przeciwnego zdania są H. D. Saffrey i L. G. Westerink (red.): Proclus: Théologie platonicienne, S. XXX nota 2 i Erkki Sironen: Life and Administration of Late Roman Attica in the Light of Public Inscriptions. W: Paavo Castrén (red.): Post-Herulian Athens, Helsinki 1994, S. 15–62, tu: 46–48.
- ↑ Fragment IG II/III2 12 767. Twórcą hipotezy jest Werner Peek: Zwei Gedichte auf den Neuplatoniker Plutarch. W: Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik 13, 1974, S. 201–204; Z aprobatą odniósł się do niej Henry J. Blumenthal: 529 and its Sequel: What happened to the Academy? W: Byzantion 48, 1978, S. 374f., sceptycznie Taormina (1989) S. 252, krytycznie Frantz (1988) S. 64.
- ↑ Armstrong 2008 ↓, s. 303.
- ↑ Armstrong 2008 ↓, s. 302.
- ↑ Anna De Pace: Ficino e Plutarco: storia di un equivoco. W: Rivista di storia della filosofia 51, 1996, S. 113–135.
Bibliografia
edytuj- A. H. Armstrong (red.): The Cambridge History of Late Greek and Early Medieval Philosophy. Cambridge: Cambridge University Press, 2008. ISBN 978-0-521-04054-9.
- Polymnia Athanassiadi (red.): Damascius: The Philosophical History, Athen 1999.
- Rudolf Beutler: Plutarchos von Athen. W: Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft (RE). t. XXI,1, Stuttgart 1951, S. 962–975
- Étienne Évrard: Le maître de Plutarque d’Athènes et les origines du néoplatonisme athénien. W: L’Antiquité Classique 29, 1960.
- Henry D. Saffrey i Leendert G. Westerink (red.): Proclus: Théologie platonicienne, t. 1, Paryż 1968.
- Tadeusz Sinko: Zarys historii literatury greckiej. T. 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1959.
- Simplicius: On Aristotle, Categories 1−4, tłum.: Michael Chase, Duckworth, Londyn 2003, ISBN 0-7156-3197-7
- Daniela Patrizia Taormina (red.): Plutarco di Atene. L’Uno, l’Anima, le Forme. Università di Catania, Catania und L’Erma di Bretschneider, Rzym 1989, ISBN 88-7062-696-2
- Christian Wildberg, Syrianus, Edward N. Zalta (red.), [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2017 Edition, Metaphysics Research Lab, Stanford University, 6 lipca 2009, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-30] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-21] (ang.).