Pieńsk
Pieńsk (tuż po wojnie Pęczek[2], do 1945 niem. Penzig, gł. Peńsk[3]) – miasto w południowo-zachodniej Polsce, w woj. dolnośląskim, w powiecie zgorzeleckim, położone nad Nysą Łużycką, przy granicy z Niemcami. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Pieńsk. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. jeleniogórskiego.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Centrum Pieńska (ul. Hutnicza) | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Data założenia |
przed 965 | ||||
| Prawa miejskie | |||||
| Burmistrz |
Janusz Pawul | ||||
| Powierzchnia |
9,92 km² | ||||
| Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
( 48) 75 | ||||
| Kod pocztowy |
59-930 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
DZG | ||||
Położenie na mapie gminy Pieńsk  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu zgorzeleckiego  | |||||
 51°14′47″N 15°02′46″E/51,246389 15,046111
| |||||
| TERC (TERYT) |
0225044 | ||||
| SIMC |
0936351 | ||||
Urząd miejski ul. Bolesławiecka 2959-930 Pieńsk | |||||
| Strona internetowa | |||||
Historycznie zaliczana do Górnych Łużyc, choć w 1. połowie XIV w. i od roku 1815 związana ściślej z Dolnym Śląskiem.
Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. miasto miało 5487 mieszkańców[1] (540. miejsce w kraju). Według danych z 1 stycznia 2023 r. powierzchnia miasta wynosiła 9,92 km²[1] (562. miejsce w kraju).
Historia
edytuj
We wczesnym średniowieczu istniał tu gród Bieśniczan (Bieżuńczan)[4]. Najstarsza wzmianka o Pieńsku pochodzi z 965. Od XIII w. Pieńsk był siedzibą łużyckiego rodu von Penzig, który w 1250 wybudował zamek, budowla przetrwała do 1514. Po włączeniu Pieńska do piastowskiego księstwa jaworskiego w 1319, w 1321 książę Henryk I jaworski potwierdził prawa rodu Penzigów do osady[5]. W latach 1491–1492 osada i okoliczne lasy zostały sprzedane radzie miejskiej Zgorzelca, w tym czasie Pieńsk był ośrodkiem hutnictwa żelaza. Do połowy XIX wieku Pieńsk był ośrodkiem rolniczym, a część ludności zajmowała się rzemiosłem – głównie tkactwem.
Od 1815 w granicach rejencji legnickiej prowincji Śląsk Królestwa Prus, a od 1871 do 1945 także Niemiec. W 1841 wybuchł wielki pożar, który zniszczył większą część zabudowy[4]. W drugiej połowie XIX wieku osada stała się ośrodkiem przemysłu szklarskiego, pierwsza huta została uruchomiona w 1858[4]. Do II wojny światowej na terenie Pieńska istniało 13 hut, zatrudniających łącznie około 4000 osób, głównie Niemców. Pieńsk był jednym z największych ośrodków przemysłu szklarskiego w Europie, powstałego na bazie istniejących pokładów polodowcowych piasków szklarskich, oraz zasobów drewna i węgla brunatnego.
Niedaleko Pieńska we wsi Prędocice (Toporów) 16 kwietnia 1945 roku 2 Armia Wojska Polskiego forsowała Nysę Łużycką w ramach operacji łużyckiej, będącej częścią operacji berlińskiej. Obecnie w osadzie nad Nysą, niezamieszkanej od lat 60. XX wieku znajduje się pomnik upamiętniający to wydarzenie.
Zajęcie miejscowości przez wojska radzieckie w 1945 spowodowało znaczne zniszczenia. W wyniku II wojny światowej osada została włączona do Polski, a jej dotychczasową ludność wysiedlono do Niemiec. W 1946 roku istniała w Pieńsku 18 strażnica 4 Komendy Odcinka WOP, obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 19 maja 1946[6]. Po zniszczeniach wojennych uruchomiono huty szkła Łużyce i Nysa[4].
Odbudowa Pieńska spowodowała nadanie mu statusu osiedla w 1954, a w 1962 praw miejskich. Obecnie miasto jest ośrodkiem przemysłu szklarskiego – huta szkła "Łużyce" i fabryka form szklarskich – "UniMould".
W miejscowości do 21 grudnia 2007 r. istniało drogowe przejście graniczne Pieńsk-Deschka, kiedy to na mocy układu z Schengen zostało zlikwidowane. Obecnie w miejscu byłego mostu istnieje kładka rowerowo-piesza łącząca miasto z niemiecką wsią Deschka.
Demografia
edytujPiramida wieku mieszkańców Pieńska w 2014 roku[7].
Zabytki
edytujDo wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[8]:
- zabudowa miasta z XV-XX w.
- kościół par. pw. św. Franciszka z Asyżu, neogotycki z l. 1822-1885
- kościół ewangelicki, nie istnieje (pozostał kawałek muru, znajduje się on w okolicach ul. Łużyckiej)
- zespół huty szkła „Lucyna”, ul. Dąbrowskiego 44, z pierwszej ćw. XX w.:
- dwa budynki administracyjne z 1905 r. i 1910 r.
- dwadzieścia jeden budynków produkcyjnych i pomocniczych, z l. 1905-1920
- cztery magazyny, z l. 1905–1920
- wieża ciśnień, z 1910 r.
- budynek przychodni, z 1900 r.
- willa właściciela, z 1930 r.
- park przy willi, z 1930 r.
inne zabytki:
- domy mieszkalne z końca XIX i początku XX wieku
Kultura
edytuj.jpg)
- Euroregionalne Centrum Kultury i Komunikacji EuRegioKom Pieńsk
- Zespoły ludowe Lasowianie i Żarki
- Stowarzyszenia, koła, związki, zespoły taneczne, warsztaty teatralne, plastyczne, literackie, recytatorskie, koło szachowe, klub gier planszowych, transgraniczne spotkania artystyczne, wystawy malarskie, chór parafialny, drużyna harcerska
- Grupa filmowa "Penziger Horror Movies"[9]
- Co roku w czerwcu odbywają się na terenie byłej huty szkła "Nysa" dni miasta. Również na jej terenie znajduje się "Stowarzyszenie Promocji Kultury Ziemi Pieńskiej - Qltur Kombinat", organizujące koncerty lokalnych artystów i zespołów.
Edukacja
edytuj- Przedszkole Miejskie
- Szkoła Podstawowa nr 1 im. Polskich Żołnierzy Września 1939 roku
- Szkoła Podstawowa nr 2 im. O.M. Tomaszka
- Szkoła Podstawowa im. Jana Brzechwy w Dłużynie Dolnej
Sport
edytuj- Od 2007 roku działa nowoczesna Hala Widowiskowo- Sportowa oraz kompleks boisk sportowych z bieżnią lekkoatletyczną przy Szkole Podstawowej nr 2
- Stadion Miejski, na którym swoje mecze rozgrywa miejscowa drużyna "Hutnik" Pieńsk (klasa okręgowa)
- Kompleks boisk sportowych "Orlik" przy Szkole Podstawowej nr 1 w Pieńsku
- Uczniowski Klub Sportowy o profilu piłki nożnej i piłki siatkowej
- Klub zapaśniczy "Hutnik" Pieńsk, którego wychowankowie zdobywali medale mistrzostw Polski czy Europy w zapasach, będąc również reprezentantami kadry Polski
Transport
edytujW Pieńsku krzyżują się dwie droga wojewódzkie 351 i 353. Przez miasto przebiega też linia kolejowa nr 278 Węgliniec – Zgorzelec z przystankiem osobowym.
Wspólnoty wyznaniowe
edytujW Pieńsku w okresie od 1 czerwca 1987 do 24 lipca 1989 posługę wikariusza w parafii p.w. św. Franciszka z Asyżu sprawował ojciec Michał Tomaszek, męczennik z Peru, zamordowany w 1991 w Pariacoto wraz z o. Zbigniewem Strzałkowskim. W grudniu 2015 został beatyfikowany. Jego imię nosi ulica w mieście oraz Szkoła Podstawowa nr 2 w której był katechetą.
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Pieńsk (Sala Królestwa ul. Leśna 14A)[10][11]
Ludzie związani z Pieńskiem
edytujWspółpraca międzynarodowa
edytujMiasta i gminy partnerskie:
Przypisy
edytuj- ↑ a b c GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-08-12] (pol.).
- ↑ Pierwsza powojenna mapa Polski wydana przez WIG Sztabu Generalnego w roku 1945
- ↑ Wiktor Wenzel, Der Slawengau Besunzane im Licht der Ortsnamen, 2014.
- ↑ a b c d Waldemar Bena opis do mapy "Bory Dolnośląskie, Przemkowski Park Krajobrazowy" Wydawnictwo Turystyczne Plan, Jelenia Góra 2004 ISBN 83-88049-83-6
- ↑ Hermann Knothe, Geschichte des Oberlausitzer Adels und seiner Güter, Leipzig, Breitkopf & Härtel, 1879, s. 568
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
- ↑ Pieńsk w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 256. [dostęp 2012-11-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
- ↑ YouTube [online], www.youtube.com [dostęp 2020-06-07].
- ↑ Sala Królestwa w Pieńsku
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-09].
- ↑ Miasto Rothenburg (NIEMCY) - Gmina Pieńsk [online], www.piensk.com.pl [dostęp 2021-03-24].
- ↑ Gmina Neißeaue (Niemcy) - Gmina Pieńsk [online], www.piensk.com.pl [dostęp 2021-03-24].
Linki zewnętrzne
edytuj- Oficjalny Serwis Miasta i Gminy Pieńsk
- Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta i Gminy w Pieńsku
- Penczk, niem. Penzig, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 942.