Pelikany

Pelikany
	Pelecanidae
	Rafinesque, 1815
	; Przedstawiciel rodziny – pelikan australijski (P. conspicillatus)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	pelikanowe
Podrząd	pelikanowce
Rodzina	pelikany
	Typ nomenklatoryczny
	Pelecanus onocrotalus Linnaeus, 1758
Synonimy
	Rodzaju: Onocrotalus Moehring, 1758; Alcatras Hermann, 1783; Catoptropelicanus Reichenbach, 1852; Cyrtopelicanus Reichenbach, 1852; Leptopelicanus Reichenbach, 1852; Metapelecanus Roberts, 1922; Neopelecanus Roberts, 1922; Sacrificator Boetticher, 1950;
	Rodzaju: Onocrotalus Moehring, 1758; Alcatras Hermann, 1783; Catoptropelicanus Reichenbach, 1852; Cyrtopelicanus Reichenbach, 1852; Leptopelicanus Reichenbach, 1852; Metapelecanus Roberts, 1922; Neopelecanus Roberts, 1922; Sacrificator Boetticher, 1950;
Rodzaje
	Pelecanus Linnaeus, 1758;
	Pelecanus Linnaeus, 1758;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Pelikany^[9], pelikanowate (Pelecanidae) – monotypowa rodzina ptaków z rzędu pelikanowych (Pelecaniformes).

Śpiew

Zasięg występowania

Rodzina pelikanowatych obejmuje gatunki wodne zamieszkujące cały świat poza okolicami okołobiegunowymi, północną, zachodnią i środkową Europą, Syberią, Saharą i północno-zachodnią Afryką, Nową Zelandią i Oceanią, nie występują też w głębi Ameryki Południowej i na jej wschodnich wybrzeżach^[10]. Gatunki Starego Świata preferują wody śródlądowe, podczas gdy zamieszkujące Nowy Świat to ptaki morskie (poza pelikanem dzioborogim).

Charakterystyka

Długość ciała 105–188 cm, długość dzioba 265–500 mm, rozpiętość skrzydeł 203–360 cm; masa ciała 3,5–15 kg; samice są mniejsze, lżejsze i mają krótsze dzioby niż samce^[10]. Ptaki te charakteryzują się następującymi cechami:

mają długi, prosty dziób, silnie grzbieto-brzusznie spłaszczony,
szczęka górna haczykowato zakończona,
pod żuchwą skórny worek, odcedzający wodę i ułatwiający połykanie większych ryb,
krótkie, grube nogi,
cztery silne, połączone błoną pławną palce,
na głowie lub szyi w okresie godowym nagie fragmenty skóry przybierają jaskrawe kolory,
posiadają duże skrzydła,
doskonale latają (zarówno w locie czynnym, jak i szybowcowym),
ich pożywienie stanowią zwierzęta wodne,
często polują zespołowo,
kolonie lęgowe zakładają na drzewach, ziemi lub w trzcinach,
znoszą od 1 do 4 jaj,
są gniazdownikami.

Systematyka

Etymologia

Pelecanus: gr. πελεκαν pelekan, πελεκανος pelekanos „pelikan”^[11].
Onocrotalus: łac. onocrotalus „pelikan”, od gr. ονοκροταλος onokrotalos „pelikan”^[11]. Gatunek typowy: Pelecanus onocrotalus Linnaeus, 1758.
Alcatras: hiszp. Alcatras „pelikan”^[11]. Gatunek typowy: Pelecanus occidentalis Linnaeus, 1766.
Catoptropelicanus: gr. κατοπτρον katoptron „lustro”; rodzaj Pelecanus Linnaeus, 1758^[11]. Gatunek typowy: Catoptropelicanus perspicillatus Reichenbach, 1852 (= Pelecanus conspicillatus Temminck, 1824).
Cyrtopelicanus: gr. κυρτος kurtos „nabrzmiały, wydęty”, od κυπτω kuptō „wyginać, zginać”; rodzaj Pelecanus Linnaeus, 1758^[11]. Gatunek typowy: Pelecanus trachyrhynchos Latham, 1790 (= Pelecanus erythrorhynchos J.F. Gmelin, 1789).
Leptopelicanus: gr. λεπτος leptos „delikatny, smukły”; rodzaj Pelecanus Linnaeus, 1758^[11]. Gatunek typowy: Pelecanus fuscusJ.F. Gmelin, 1789 (= Pelecanus conspicillatus Temminck, 1824).
Metapelecanus: gr. μετα meta „obok, tuż przy”; rodzaj Pelecanus Linnaeus, 1758^[11]. Gatunek typowy: Pelecanus roseus J.F. Gmelin, 1789 (= Pelecanus onocrotalus Linnaeus, 1758).
Neopelecanus: gr. νεος neos „nowy”; rodzaj Pelecanus Linnaeus, 1758^[11]. Gatunek typowy: Pelecanus rufescens J.F. Gmelin, 1789.
Sacrificator: łac. sacrificator, sacrificatoris „ktoś kto się poświęca”, od sacrificare „ofiarować poświęcenie”, od sacrum „obrzęd, kult”, od sacer, sacra „poświęcony”; facere „robić”^[11]. Gatunek typowy: Pelecanus crispus Bruch, 1832 (= Pelecanus onocrotalus Linnaeus, 1758).

Podział systematyczny

Badania DNA wskazują, że gatunki z tego rodzaju dzielą się na trzy dobrze zdefiniowane klady: klad ze Starego Świata, klad monotypowy (Pelecanus onocrotalus, słabo powiązany z kladem Starego Świata) oraz klad Nowego Świata^[12]. Do rodziny należy jeden rodzaj z następującymi gatunkami^[9]:

Pelecanus onocrotalus Linnaeus, 1758 – pelikan różowy
Pelecanus conspicillatus Temminck, 1824 – pelikan australijski
Pelecanus rufescens J.F. Gmelin, 1789 – pelikan mały
Pelecanus philippensis J.F. Gmelin, 1789 – pelikan indyjski
Pelecanus crispus Bruch, 1832 – pelikan kędzierzawy
Pelecanus erythrorhynchos J.F. Gmelin, 1789 – pelikan dzioborogi
Pelecanus occidentalis Linnaeus, 1766 – pelikan brunatny
Pelecanus thagus G.I. Molina, 1782 – pelikan chilijski – takson wyodrębniony z P. occidentalis^[13]^[14]

Przypisy

↑ Pelecanidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ P.H.G. Moehring: Geslachten der vogelen. Amsteldam: Pieter Meijer, 1758, s. 51. (niderl.).
↑ J. Hermann: Tabula affinitatum animalium olim academico specimine edita: nunc uberiore commentario illustrata cum annotationibus ad historiam naturalem animalium augendam facientibus. Argentorati: Impensis Joh. Georgii Treuttel, Bibliopolae, 1783, s. 165, 235. (łac.).
↑ ^a ^b ^c H.G.L. Reichenbach: Avium systema naturale. Das natürliche system der vögel mit hundert tafeln grösstentheils original-abbildungen der bis jetzt entdecken fast zwölfhundert typischen formen. Vorlaüfer einer iconographie der arten der vögel aller welttheile. Dresden und Leipzig: Expedition der vollständigsten naturgeschichte, 1850, s. vii. (niem.).
↑ ^a ^b A. Roberts. Review of the nomenclature of South African birds. „Annals of the Transvaal Museum”. 8 (4), s. 206, 1922. (ang.).
↑ H. von Boetticher. „Verhandlungen der Deutschen Zoologischen Gesellschaft”. 44, s. 65, 1949. (niem.).
↑ Pelecanus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2009-07-28] (ang.).
↑ C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 132. (łac.).
↑ ^a ^b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Pelecanidae Rafinesque 1815 – pelikany – Pelicans (wersja: 2017-12-14). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2018-07-17].
↑ ^a ^b D.W. Winkler, S.M. Billerman & I.J. Lovette: Pelicans (Pelecanidae), version 1.0.. W: S.M. Billerman, B.K. Keeney, P.G. Rodewals & T.S. Schulenberg (red.): Birds of the World. Ithaca, NY: Cornell Lab of Ornithology, 2020. DOI: 10.2173/bow.peleca1.01. [dostęp 2020-05-23]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Etymologia za: The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
↑ M. Kennedy, S.A. Taylor, P. Nádvorník & H.G. Spencer. The phylogenetic relationships of the extant pelicans inferred from DNA sequence data. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 66 (1), s. 215–222, 2013. DOI: 10.1016/j.ympev.2012.09.034. (ang.).
↑ Ch.G. Sibley, B.L. Monroe Jr.: Distribution and Taxonomy of the Birds of the World. New Haven: Yale University Press, 1990. ISBN 0-300-04969-2. Cytat: za Instytutem Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego.
↑ R.S. Ridgely, P.J. Greenfield: The Birds of Ecuador. Cz. 1: Status, Distribution, and Taxonomy. Nowy Jork: Cornell University Press, 2001. ISBN 0-8014-8720-X. Cytat: za Instytutem Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego.

[itis-1] Pelecanidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Moehring-2] P.H.G. Moehring: Geslachten der vogelen. Amsteldam: Pieter Meijer, 1758, s. 51. (niderl.).

[Hermann-3] J. Hermann: Tabula affinitatum animalium olim academico specimine edita: nunc uberiore commentario illustrata cum annotationibus ad historiam naturalem animalium augendam facientibus. Argentorati: Impensis Joh. Georgii Treuttel, Bibliopolae, 1783, s. 165, 235. (łac.).

[Reichenbach-4] H.G.L. Reichenbach: Avium systema naturale. Das natürliche system der vögel mit hundert tafeln grösstentheils original-abbildungen der bis jetzt entdecken fast zwölfhundert typischen formen. Vorlaüfer einer iconographie der arten der vögel aller welttheile. Dresden und Leipzig: Expedition der vollständigsten naturgeschichte, 1850, s. vii. (niem.).

[Roberts-5] A. Roberts. Review of the nomenclature of South African birds. „Annals of the Transvaal Museum”. 8 (4), s. 206, 1922. (ang.).

[Boetticher-6] H. von Boetticher. „Verhandlungen der Deutschen Zoologischen Gesellschaft”. 44, s. 65, 1949. (niem.).

[itis2-7] Pelecanus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2009-07-28] (ang.).

[Linnaeus-8] C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 132. (łac.).

[Mielczarek&Kuziemko-9] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Pelecanidae Rafinesque 1815 – pelikany – Pelicans (wersja: 2017-12-14). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2018-07-17].

[Winkler&inni-10] D.W. Winkler, S.M. Billerman & I.J. Lovette: Pelicans (Pelecanidae), version 1.0.. W: S.M. Billerman, B.K. Keeney, P.G. Rodewals & T.S. Schulenberg (red.): Birds of the World. Ithaca, NY: Cornell Lab of Ornithology, 2020. DOI: 10.2173/bow.peleca1.01. [dostęp 2020-05-23]. (ang.).

[Jobling-11] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Etymologia za: The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).

[Kennedy&inni-12] M. Kennedy, S.A. Taylor, P. Nádvorník & H.G. Spencer. The phylogenetic relationships of the extant pelicans inferred from DNA sequence data. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 66 (1), s. 215–222, 2013. DOI: 10.1016/j.ympev.2012.09.034. (ang.).

[Sibley&Monroe-13] Ch.G. Sibley, B.L. Monroe Jr.: Distribution and Taxonomy of the Birds of the World. New Haven: Yale University Press, 1990. ISBN 0-300-04969-2. Cytat: za Instytutem Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego.

[Ridgely&Greenfield-14] R.S. Ridgely, P.J. Greenfield: The Birds of Ecuador. Cz. 1: Status, Distribution, and Taxonomy. Nowy Jork: Cornell University Press, 2001. ISBN 0-8014-8720-X. Cytat: za Instytutem Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego.

[9]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]