Wikipedia

Pałłada (1899)

Ten artykuł dotyczy Pałłada (1901). Zobacz też: Pałłada (ujednoznacznienie).

Pałłada (ros. Паллада) – rosyjski krążownik pancernopokładowy z początku XX wieku, biorący udział w wojnie rosyjsko-japońskiej. Zatopiony w 1904 w Port Artur, służył po podniesieniu jako japoński okręt szkolny Tsugaru. Nazwę „Pałłada” (Pallas Atena) nosiły też inne okręty.

Pałłada (Паллада)
Ilustracja
„Pałłada”
Historia
Stocznia

Galernyj Ostrowok, Petersburg Rosja

Początek budowy

lipiec 1896

Położenie stępki

23 maja?/4 czerwca 1897

Wodowanie

14?/26 sierpnia 1899

 Rosyjska Carska MW
Nazwa

Pałłada

Wejście do służby

1901

 Dai-Nippon Teikoku Kaigun
Nazwa

Tsugaru

Wejście do służby

1905

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

normalna – 6722 t

Długość

126,8 m

Szerokość

16,76 m

Zanurzenie

6,4 m

Napęd
24 kotły parowe, 3 maszyny parowe potrójnego rozprężania o mocy 11 610 KM, 3 śruby
Prędkość

19,7 węzła

Zasięg

4000 Mm przy prędkości 10 w.

Uzbrojenie
8 dział 152 mm L/45 (8xI)
24 dział 75 mm (24xI)
8 dział 37 mm (8xI)
2 działa 63,5 mm desantowe
3 wt 381 mm, 35 min
Opancerzenie
pokład 38–63 mm
Załoga

570 ludzi

Multimedia w Wikimedia Commons

Historia

edytuj
Osobny artykuł: Krążowniki pancernopokładowe typu Diana.
Daty w kalendarzu juliańskim (starego stylu), po ukośniku w gregoriańskim

W drugiej połowie lat 90. XIX wieku Rosja dostrzegła potrzebę budowy serii nowoczesnych krążowników, z uwagi na zagrożenie ze strony intensywnie rozbudowującej się Cesarskiej Marynarki Niemiec[1]. Projekt powstał w 1895 roku w rosyjskiej stoczni Bałtijskij Zawod(inne języki) w Petersburgu[1]. Budowa trzech krążowników typu Diana została przewidziana w ramach programu rozbudowy floty z 1895 roku, następnie włączonego do programu budowy okrętów na potrzeby Dalekiego Wschodu[2]. W klasyfikacji rosyjskiej stanowiły krążowniki I rangi, a od września 1907 roku po prostu: krążowniki (ros. kriejsier)[3]. 18 listopada 1895 roku Ministerstwo Morskie zdecydowało zlecić budowę dwóch pierwszych okrętów: państwowej stoczni Galernyj Ostrowok w Petersburgu, a później zamówiono jeszcze trzeci[4]. 17 kwietnia 1896 roku car Mikołaj II nadał pierwszej parze nazwy: „Pałłada” i „Diana”[5]. Nazwa „Pałłada” pochodziła od imienia bogini z mitologii greckiej Pallas (Ateny)[5]. Za główny okręt typu była uznawana budowana jako pierwsza „Pałłada”, ale oficjalnie był on nazwany typem Diana[a].

Po pracach przygotowawczych, stępkę pod budowę położono na pochylni faktycznie w lipcu 1896 roku[6]. „Pałłada” była budowana w dużej kamiennej pochylni stoczni Galernyj Ostrowok[4]. Jej budową kierował starszy budowniczy okrętów (odpowiednik pułkownika) P. Andriuszenko, a na późniejszym etapie młodszy budowniczy okrętów A. Mustafin, kierujący już budową „Diany”[6]. Przed etapem prób zastąpił go z kolei N. Titow[7]. Oficjalne uroczyste położenie stępki z udziałem generał-admirała Aleksego, połączone z przytwierdzeniem okolicznościowej srebrnej deski, miało jednak miejsce na wszystkich trzech okrętach dopiero 23 maja?/4 czerwca 1897 roku, gdy budowa była zaawansowana[6]. „Pałładę” zwodowano jako pierwszą 14?/26 sierpnia 1899 roku; w obecności cara Mikołaja II[8].

Wyposażanie okrętu trwało długo, co spowodowane było w głównej mierze przez złą organizację robót i opóźnienia poddostawców, a także stoczni w montażu już przygotowanych elementów (jak np. maszyna sterowa)[9]. Działa kalibru 75 mm wyprodukowane pierwotnie dla „Pałłady” trafiły z wyjątkiem dwóch ostatecznie na pancernik „Pierieswiet”, stąd należało wyprodukować kolejne[7]. Planowano rozpocząć próby bez kompletnego wyposażenia w kwietniu, a następnie wrześniu 1900 roku, lecz okręt nie nadawał się do wyjścia w morze w tym czasie[7]. Prace zostały dodatkowo zakłócone przez pożar drewnianej pochylni z krążownikiem „Witiaź” w stoczni Galernyj Ostrowok 31 maja 1901 roku – stojąca obok „Pałłada” była zagrożona, lecz zdołano ją odholować[10]. Próby morskie(inne języki) „Pałłady” rozpoczęto w końcu 19 września 1901 roku[10]. Pomimo że krążownik nie osiągnął prędkości projektowej 20 węzłów (podobnie jak pozostałe okręty typu), lecz marynarka przyjęła go bez poprawek pod tym względem w obliczu wzrastającego napięcia w stosunkach z Japonią[7]. Jeszcze w tym roku przeprowadzono próby uzbrojenia i marynarka odebrała okręt, po czym odstawiono go na zimowanie w Libawie[b][7].

Opis

edytuj
Osobny artykuł: Krążowniki pancernopokładowe typu Diana.

Opis ogólny

edytuj

Projektowa wyporność normalna okrętów typu Diana wynosiła 6731 ton[11]. Długość całkowita wszystkich okrętów typu wynosiła 126,8 m, a na linii wodnej 123,75 m[11]. Szerokość maksymalna wynosiła 16,76 m, a zanurzenie projektowe 6,4 m[11].

Załoga liczyła początkowo etatowo 570 osób, w tym 20 oficerów[11]. Oficerowie tradycyjnie mieli kajuty na pokładzie bateryjnym na rufie[11]. Znajdowała się tam też kajuta dowódcy (na lewej burcie) oraz apartament i gabinet admiralski (na prawej burcie), a na samej rufie salon dowódcy[11]. Marynarze mieli kubryki na pokładzie bateryjnym i spali w hamakach[11].

Uzbrojenie

edytuj

Stan początkowy

edytuj
 
Działo 152 mm bez maski na bliźniaczej „Dianie”

Uzbrojenie główne okrętów typu Diana pierwotnie stanowiło osiem dział kalibru 152,4 mm systemu Canet(inne języki) o długości lufy L/45 (45 kalibrów), w tym po jednym na pokładzie dziobowym i rufowym, a po trzy na pokładzie górnym na każdej z burt[12]. Kąt podniesienia luf wynosił od -6° do 15°, a maksymalna donośność 9800 m[12]. Zapas amunicji wynosił 1414 nabojów (około 176 na lufę)[13]. Działa strzelały pociskami o masie 41,4 kg, a szybkostrzelność wynosiła do 5 strzałów na minutę[13]. Artyleria na „Pałładzie” nie miała masek ochronnych[14].

Uzbrojenie pomocnicze, przeznaczone do zwalczania torpedowców, stanowiły 24 działa kalibru 75 mm L/50 systemu Canet, na pojedynczych podstawach Mellera, z tego 12 w stanowiskach w burtach na pokładzie bateryjnym, a 12 na pokładzie górnym na śródokręciu, za nadburciem (ogółem 12 na każdej burcie)[12]. Kąt podniesienia luf wynosił od -10° do 20°, a maksymalna donośność 7000 m[12]. Strzelały pociskami przeciwpancernymi o masie 4,9 kg, a zapas amunicji scalonej obejmował 6240 nabojów (260 na lufę)[13]. Szybkostrzelność wynosiła do 10 strzałów na minutę[13]. Dodatkowo początkowo uzbrojenie uzupełniało osiem armat kalibru 37 mm Hotchkiss L/22,8, po dwie na mostku dziobowym i rufowym i cztery na marsie bojowym[12]. Miały donośność 2778 m, a ich maksymalna szybkostrzelność wynosiła do 30 strzałów na minutę[15]. Typowe dla rosyjskich okrętów I rangi uzbrojenie stanowiły wreszcie dwie armaty kalibru 63,5 mm Baranowskiego na lawetach kołowych dla oddziałów desantowych[16]. Do działek kalibru 37 mm zabierano 3600 nabojów, a do armat desantowych 1440[13].

Okręty typu Diana miały początkowo trzy stałe wyrzutnie torpedowe kalibru 381 mm, z tego jedną nadwodną, umieszczoną w stewie dziobowej, i dwie podwodne strzelające na każdą z burt[13]. Zapas wynosił osiem torped, w tym dwie dla wyrzutni dziobowej[17]. Ponadto okręty zabierały w komorze minowej wewnątrz kadłuba 35 min, które mogły być stawiane z łodzi okrętowych[13]. Kutry krążowników mogły także być uzbrojone w miotacze niesamobieżnych torped kalibru 254 mm, wyrzucanych ładunkiem prochowym, których na okręcie przewożono sześć[17].

Zmiany uzbrojenia

edytuj

Już podczas wojny rosyjsko-japońskiej, na przełomie kwietnia i maja 1904 roku z okrętu zdjęto dwa działa kalibru 152 mm (drugą parę, z najmniejszym kątem ostrzału), cztery działa 75 mm, wszystkie osiem działek 37 mm i armaty desantowe 63,5 mm – na potrzeby frontu lądowego[18]. Z uwagi na szybką utratę okrętu, „Pałłada” nie przechodziła późniejszych zmian uzbrojenia jak inne rosyjskie okręty tego typu.

Opancerzenie

edytuj
 
Uproszczony schemat opancerzenia okrętów typu Diana

Opancerzenie krążowników typu Diana stanowił typowy dla krążowników pancernopokładowych wewnętrzny pokład pancerny w rejonie linii wodnej, w formie skorupy z bocznymi skosami, pokryty płytami ze stosunkowo miękkiej niklowej stali(inne języki)[19]. Grubość pancerza wynosiła w środkowej płaskiej części 38 mm, na skosach bocznych 63,5 mm, a w ich najniższej części bezpośrednio przylegającej do burt 50,8 mm[20]. Dodatkowo stalowy pokład miał grubość 12,7 mm, zwiększając efektywną grubość opancerzenia[20].

Poszczególne elementy konstrukcji były ponadto opancerzone pancerzem pionowym ze stali chromoniklowej[19]. Najgrubszy pancerz ścian grubości 152 mm miała wieża dowodzenia(inne języki), przy tym z tyłu miała otwarte wejście osłonięte taką samą płytą[16]. Wieża początkowo miała szczelinę obserwacyjną wysokości 304,8 mm[21]. Dach wieży wykonany był z małomagnetycznej stali grubości 51 mm, dla zniwelowania wpływu na kompasy, a szyb komunikacyjny pod nią do centrali pod pokładem pancernym miał grubość ścian 89 mm[16]. Ponadto szyby wind amunicyjnych, dolne części przewodów kominowych i osłony niektórych przewodów miały pancerz grubości 38 mm[19]. Masa pancerza ogółem wynosiła 707 ton (ok. 10% wyporności)[22].

Napęd

edytuj

Okręty typu Diana były napędzane przez trzy trzycylindrowe pionowe maszyny parowe potrójnego rozprężania, o łącznej projektowej mocy indykowanej 11 610 KM[23]. Maszyny dla wszystkich krążowników były wyprodukowane przez Towarzystwo Francusko-Rosyjskich Zakładów[24]. Na próbach siłownia „Pałłady” osiągnęła moc 13 100 KM (największą spóśród okrętów typu)[23]. Parę dla maszyn wytwarzały 24 kotły wodnorurkowe systemu Belleville produkcji Zakładu Bałtyckiego, rozmieszczonych w trzech kotłowniach, po osiem w każdej[25]. Ciśnienie robocze w kotłach wynosiło 17,2 atmosfer[26]. Spaliny odprowadzane były przez trzy wysokie, proste, rozstawione w równych odstępach kominy, dla każdej kotłowni osobny[25]. Maszyny napędzały bezpośrednio trzy trzyłopatowe śruby z brązu o średnicy 4,09 m[26]. Napęd miał umożliwiać osiąganie prędkości maksymalnej 20 węzłów, lecz na próbach „Pałłada” osiągnęła maksymalnie jedynie 19,17 węzła (przy wyporności 6722 tony)[7]. W japońskiej służbie, po remoncie, zlikwidowaniu przegłębienia na dziób, regulacji maszyn i doborze optymalnego skoku śrub, „Pałłada” osiągnęła mimo to prędkość średnią 20 węzłów, a chwilową nawet 21,85 w[7].

Normalny projektowy zapas paliwa – węgla – wynosił 800 ton, a pełny 972 tony, lecz faktycznie maksymalny wynosił na przykładzie „Diany” 1070 ton[26]. Zasięg projektowy wynosił 4000 mil morskich przy prędkości 10 węzłów z pełnym zapasem węgla[26]. Faktyczny zasięg przy takiej prędkości przy częściowym zużyciu siłowni podczas służby bojowej był oceniany (dla „Diany”) w 1904 roku na 2570 mil (dobowe zużycie 110 ton)[27].

Odmienności wyglądu i wyposażenia

edytuj

„Pałłada” jeszcze przed wypłynięciem na Daleki Wschód została wyposażona w radiostację, umieszczoną prawdopodobnie w rufowej pokładówce[28].

Planowano, że okręty zostaną wyposażone w nowoczesne kotwice Halla, zakupione w Wielkiej Brytanii, lecz w celu zapobieżenia opóźnieniom, „Diana” i „Pałłada” otrzymały po trzy starsze kotwice patentowe systemu Martina, produkowane przez Zakłady Iżorskie(inne języki), o masie 4,6 t (odróżniając się tym od „Aurory”)[29]. Wszystkie trzy okręty miały elektryczne napędy maszyny sterowej różnych firm – „Pałłada” miała maszynę produkcji Zakładu Bałtyckiego[30].

Początkowo w 1902 roku okręt miał pokojowy biały schemat malowania, z żółtymi kominami, przewidziany do rejsów zagranicznych[31][32]. Jesienią 1903 roku okręt przemalowano na kolor oliwkowozielony, stosowany w I Eskadrze Oceanu Spokojnego[33].

Służba

edytuj

Służba w Rosji

edytuj

Pierwszym dowódcą okrętu po ukończeniu budowy, od maja 1901 do lutego 1904 roku, był komandor I. Kossowicz[34]. Zimę 1901/1902 okręt spędził w Libawie, gdzie prowadzono prace wykończeniowe i szkolenie załogi. W maju przeszedł do Kronsztadu, przy czym doszło do niewielkiego incydentu międzynarodowego, kiedy niedoświadczona wachta nie odsalutowała po drodze banderze niemieckiego parowca[35]. 17?/30 października „Pałłada” wyszła z Kronsztadu w składzie zespołu kadm. E. Sztakelberga(inne języki), wraz z bliźniaczą „Dianą” i pancernikiem „Retwizan”[36]. 19 października krążowniki odniosły jednak uszkodzenia w sztormie, co spowodowało konieczność napraw w Libawie; okazało się też, że mają słabe własności żeglugowe i zużywają większe niż przewidywano ilości węgla[37]. Zespół, do którego dołączył pancernik „Pobieda” i krążownik „Bogatyr’”(inne języki), wyszedł z Libawy 31 października[37]. Podczas dalszego rejsu „Pałłada” doznała awarii rurociągu parowego, po czym odłączyła się od zespołu w celu napraw w Kilonii i dołączyła do niego w grudniu w Pireusie w Grecji[37]. Krążowniki były tam wizytowane przez królową Olgę z królewiczem Krzysztofem[38]. W zatoce Suda na Krecie zespół odbył ćwiczenia artyleryjskie, przy czym „Pałłada” została uderzona torpedą z głowicą ćwiczebną z „Diany”, bez następstw[38]. Następnie przez Kanał Sueski, odwiedzając Kolombo, Sabang i Singapur, zespół doszedł 8 kwietnia 1903 roku do Nagasaki, po czym „Pałłada” i „Retwizan” dopłynęły 22 kwietnia do docelowej rosyjskiej bazy Port Artur („Diana” dołączyła później)[34]. W maju „Pałłada” pływała z eskadrą, a 16 czerwca została wycofana do zbrojnej rezerwy[34]. Zaczęła znowu kampanię 1 września 1903 roku, biorąc następnie udział w jesiennych manewrach i podlegając przeglądowi przez głównodowodzącego na Dalekim Wschodzie admirała Aleksiejewa, który krytycznie ocenił oba krążowniki typu Diana[34]. Jesienią tego roku okręty zostały przemalowane na ochronny kolor oliwkowozielony[33]. Z powodów oszczędności budżetowych, przewidujących pływanie okrętów Eskadry tylko przez siedem miesięcy w roku, 1 grudnia „Pałłada” ponownie została wycofana do zbrojnej rezerwy[33]. W związku z napięciem w stosunkach z Japonią, już jednak 1 stycznia 1904 roku, krótko przed wybuchem wojny rosyjsko-japońskiej, powróciła do linii[39].

„Pałłada” brała udział w obronie Port Artur, począwszy od ataku torpedowego japońskich niszczycieli na okręty rosyjskie kotwiczące na redzie bazy tuż przed północą 26 stycznia?/8 lutego 1904 roku[39]. Kotwiczyła w zewnętrznej linii, będąc wyznaczona razem z „Retwizanem” do oświetlania redy w nocy reflektorami[39]. Oba stały się przez to dobrze widocznymi celami i „Pałłada” została trafiona torpedą jako jeden z trzech okrętów. Dostrzeżono na niej wprawdzie cztery niszczyciele, lecz nie zdecydowano się na otwarcie ognia z powodu niepewności, czy nie są rosyjskie, wobec zapalonych na wiodącym okręcie świateł rozpoznawczych typowych dla Rosji[40]. Z wystrzelonych torped dwie chybiły, przechodząc za rufą, a trzecia trafiła w lewoburtową zasobnię węglową na śródokręciu, po czym doszło do pożaru komory amunicji 75 mm[40]. Przypuszcza sie, że okręt mógł zostać storpedowany przez niszczyciel „Shinonome” albo „Asagumo”[41], lub według innych autorów, „Kasumi” albo „Akatsuki”[39]. Jeden marynarz zginął od wybuchu, lecz na skutek pożaru zmarło dalszych trzech (według innych źródeł sześciu), a ponad 30 zostało poszkodowanych od trujących produktów spalania[c]. Okręt nabrał niewielkiego przechyłu 4,5°, lecz napływ wody opanowano brezentowym plastrem, po czym osadzono krążownik rufą na mieliźnie przy półwyspie Ogon Tygrysi[40]. W nocy oraz w następującym boju dziennym pod Port Artur 27 stycznia osadzony na mieliźnie okręt wystrzelił do jednostek japońskich 42 pociski kalibru 152 mm, 84 – 75 mm i 20 – 37 mm[d]. Torpeda zniszczyła obszar poszycia i konstrukcji wewnętrznej między wręgami 68 a 75, na powierzchni 35 m², a dziura miała powierzchnię 13 m²[40]. Same kotłownie, oddzielone grodzią wzdłużną, nie zostały jednak uszkodzone[39]. Krążownik następnie zszedł podczas przypływu z mielizny i 9 lutego został dokowany w Port Artur, po ukończeniu remontu krążownika „Nowik”[39][40].

3?/16 kwietnia okręt opuścił dok, a 28 kwietnia, po ukończeniu remontu i prób, powrócił do linii[42]. Krążownik następnie służył głównie do pełnienia dozorów na zewnętrznej redzie Port Artur; wraz z „Dianą” nie był natomiast używany do działań ofensywnych z racji mniejszej od innych prędkości[43]. 17?/30 kwietnia „Pałłada” weszła w skład nowo utworzonego Oddziału Krążowników pod dowództwem kmdra N. Rejzensztajna(inne języki)[e]. Od końca kwietnia z rosyjskich okrętów zdejmowano część artylerii z przeznaczeniem na front lądowy. Z „Pałłady” zdjęto dwa działa kalibru 152 mm, cztery działa 75 mm, wszystkie działka 37 mm i armaty desantowe 63,5 mm[18].

10?/23 czerwca 1904 kontradmirał Wilgelm Witgeft(inne języki) podjął pierwszą próbę przebicia się z flotą do Władywostoku. „Pałłada” opóźniła wyjście zespołu rosyjskiego z powodu konieczności naprawy maszyny sterowej, a później uwolnienia kotwicy od podwodnego kabla telefonicznego, i wyszła na redę dopiero o 10.50[f]. Po napotkaniu japońskich sił głównych wieczorem tego dnia jednakże kontradmirał Witgeft zawrócił do bazy[18]. Powracające okręty były celem nocnych ataków torpedowych niszczycieli, ale nie były one skuteczne[18]. „Pałłada” powróciła do służby dozorowej na redzie, a 26 czerwca?/9 lipca wraz z „Dianą” osłaniała pancernik „Połtawa”(inne języki) ostrzeliwujący pozycje japońskie w Zatoce Tahe[18].

 
„Pałłada” zatopiona w Port Artur
 
„Pałłada” i pancernik „Pobieda” (po prawej) zatopione w Port Artur

28 lipca „Pałłada” w składzie zespołu krążowników kadm. Rejzentsztajna wzięła udział w kolejnej próbie przebicia się do Władywostoku, zakończonej bitwą na Morzu Żółtym. Została tylko lekko uszkodzona jednym pociskiem i odłamkami kilku innych, zginęło 4 marynarzy, a 5 zostało rannych. Z powodu małej prędkości maksymalnej, „Pałłada” nie mogła towarzyszyć krążownikom „Askold” i „Nowik” w próbie przełamania blokady, lecz powróciła z siłami głównymi do Port Artur. Marsz z pełną prędkością i tak spowodował uszkodzenie łożyska prawoburtowego wału. Podczas bitwy i odpierania ataków torpedowych po bitwie „Pałłada” wystrzeliła 90 pocisków 152 mm i 180 – 75 mm. Po tej bitwie duże rosyjskie okręty nie wykazywały już aktywności i zostały w większości rozbrojone. Do września 1904 zdjęto z „Pałłady” na pozycje lądowe część dział 75 mm i 152 mm wraz z częścią załogi. Okręt stojący na wewnętrznej redzie uczestniczył też w sierpniu w ostrzeliwaniu japońskich wojsk.

Po uzyskaniu przez Japończyków możliwości ostrzału bazy przez ciężką artylerię, 27 października 1904 „Pałłada” została trafiona po raz pierwszy pociskiem 280 mm z moździerzy oblężniczych. Na skutek dalszego ostrzału, 24 listopada 1904 krążownik osiadł na dnie Zachodniego Basenu, z przechyłem na lewą burtę.

Dowódcy:

  • kmdr (kapitan I rangi) P.W. Kossowicz
  • kmdr por. (kapitan II rangi) P.F. Iwanow (czerwiec 1904)
  • kmdr (kapitan I rangi) W.S. Sarnawskij

Służba w Japonii

edytuj
 
„Tsugaru”

Po zdobyciu przez Japończyków bazy Port Artur 2 stycznia 1905 (daty nowego stylu), 12 sierpnia 1905 podnieśli oni „Pałładę” z dna. 22 sierpnia okręt został formalnie wcielony do służby japońskiej jako krążownik II klasy „Tsugaru”. Po odholowaniu do Sasebo, okręt był remontowany przez następne 5 lat. Wymieniono kotły na japońskie Miyabara, z którymi osiągał prędkość 22,75 węzła (większą, niż na początku służby). Nieco zmieniła się forma nadbudówek i kominów. Uzbrojenie stanowiło 8 dział 152 mm, 22 działa 75 mm, 8 dział 37 mm i 3 wyrzutnie torped 457 mm. Działa rosyjskie wymieniono na analogiczne systemu Armstrong. W maju 1910 po remoncie okręt wszedł do służby, w roli okrętu szkolnego[44], odbywając także zagraniczne rejsy.

1 kwietnia 1920 okręt przeklasyfikowano na stawiacz min. Uzbrojenie główne zmniejszono do 7 dział 152 mm. Zabierał on 300 min. Już jednak 1 kwietnia 1922 roku okręt wycofano ze służby, po czym został zatopiony jako cel dla lotnictwa 27 maja 1924[44].

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Według Skworcow 2016 ↓, s. 5, 11 głównym okrętem była „Pałłada”, lecz typ nazwano od drugiego okrętu typem Diana. „Aurora” na etapie zamówienia była oficjalnie określona jako: „krążownik o wyporności 6630 ton typu Diana” (Skworcow 2016 ↓, s. 12). Typ określany jest jako Diana także wedługNowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 5. Część literatury, zwłaszcza anglojęzycznej, nazywa go mimo to typem Pałłada (np. Conway’s All the world’s fighting ships 1860–1905 1979 ↓, s. 194).
  2. ↑ Konkretna data wejścia do służby nie jest podawana w publikacjach – w ówczesnej marynarce rosyjskiej było to zwieńczenie procesu prób odbiorczych poszczególnych mechanizmów, gdy okręt już pływał z załogą. We wrześniu 1902 okręt ukończył próby i przygotowywał się do wyjścia na Daleki Wschód, a 10 września?/23 września 1902 był wizytowany przez cara i załadowano amunicję bojową (Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 50).
  3. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 56 podają z nazwiska czterech zmarłych marynarzy (1 od wybuchu, 1 od poparzeń i 2 od zatrucia) i podają, że zatrutych zostało ponad 30.Skworcow 2016 ↓, s. 116 podaje 1 poległego w wybuchu, 6 zmarłych i 32 zatrutych.
  4. ↑ Tak wedługNowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 56, natomiastSkworcow 2016 ↓, s. 117 w ogóle nie opisuje udziału krążowników w bitwie w dzień (w której brała udział „Diana”) i podaje, że w nocy „Pałłada wystrzeliła 41 pocisków 152 mm, 70 – 75 mm i 20 – 37 mm.
  5. ↑ W jego skład wchodziły: „Bajan”, „Askold”, „Diana”, „Pałłada” i „Nowik” (Skworcow 2016 ↓, s. 117).
  6. ↑ Wyjście zespołu rosyjskiego opóźniło się dalej do godz. 15 z powodu wykrycia japońskiej zagrody minowej, która musiała zostać wytrałowana (Skworcow 2016 ↓, s. 123).

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 7–8.
  2. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 17.
  3. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 5, 137.
  4. ↑ a b Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 9, 13.
  5. ↑ a b Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 13.
  6. ↑ a b c Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 15.
  7. ↑ a b c d e f g Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 20–22.
  8. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 18.
  9. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 20–20.
  10. ↑ a b Skworcow 2016 ↓, s. 21.
  11. ↑ a b c d e f g Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 46.
  12. ↑ a b c d e Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 34–38.
  13. ↑ a b c d e f g Skworcow 2016 ↓, s. 65.
  14. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 11–12.
  15. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 37–38.
  16. ↑ a b c Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 33–34.
  17. ↑ a b Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 39.
  18. ↑ a b c d e Skworcow 2016 ↓, s. 123.
  19. ↑ a b c Skworcow 2016 ↓, s. 64.
  20. ↑ a b Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 32–33.
  21. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 154.
  22. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 17.
  23. ↑ a b Skworcow 2016 ↓, s. 104.
  24. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 14.
  25. ↑ a b Skworcow 2016 ↓, s. 71.
  26. ↑ a b c d Skworcow 2016 ↓, s. 75–76.
  27. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 128.
  28. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 80–83.
  29. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 17, 44.
  30. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 15.
  31. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 49–50.
  32. ↑ Bałakin 2009 ↓, s. III okładki.
  33. ↑ a b c Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 54.
  34. ↑ a b c d Skworcow 2016 ↓, s. 112.
  35. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 48.
  36. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 107–109.
  37. ↑ a b c Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 50–51.
  38. ↑ a b Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 52.
  39. ↑ a b c d e f Skworcow 2016 ↓, s. 115–117.
  40. ↑ a b c d e Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 56.
  41. ↑ Dyskant 1996 ↓, s. 56.
  42. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 118–118.
  43. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 60–61.
  44. ↑ a b Hansgeorg Jentschura, Warships of the Imperial Japanese Navy, 1869-1945, Dieter Jung, Peter Mickel, Annapolis: Naval Institute Press, 1977, s. 102, ISBN 0-87021-893-X, OCLC 3273325.

Bibliografia

edytuj
  • Siergiej Bałakin. Kriejsiera tipa „Diana”: wniesznije razliczija i modiernizacyi. „Morskaja Kampanija”. Nr 2/2009 (23), s. 56–63, marzec 2009. (ros.). 
  • Józef Wiesław Dyskant: Port Artur 1904. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1996. ISBN 83-11-08517X.
  • Wiktor Nowikow, Aleksandr Siergiejew: Bogini Rossijskogo fłota «Awrora», «Diana», «Pałłada». Moskwa: Jauza / Kollekcyja / EKSMO, 2009. ISBN 978-5-699-33382-0. (ros.).
  • Aleksiej Skworcow: Kriejsier «Awrora» i jejo «sisterszypy» «Diana» i «Pałłada». «Fłag podniat′!». Moskwa: Jauza / EKSMO / Gangut, 2016. ISBN 978-5-699-88643-2. (ros.).
  • Maciej Sobański. Bałtyckie boginie. Część I. „Okręty Wojenne”. Nr 6/2009. XVII (98), s. 4–13, listopad – grudzień 2009. Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Maciej Sobański. Bałtyckie boginie. Część II. „Okręty Wojenne”. Nr 1/2010. XVII (99), s. 21–28, styczeń – luty 2010. Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Conway’s All the world’s fighting ships 1860–1905. Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene Kolesnik (red.). Londyn: Conway Maritime Press, 1979. ISBN 0-85177-133-5. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pałłada_(1899)&oldid=75369960”