Pęcherz moczowy

Pęcherz moczowy (łac. vesica urinaria) – narząd gromadzący mocz wydalany przez nerki, który spływa do niego stale, odpływa zaś okresowo przez cewkę moczową. Pojemność pęcherza moczowego u dorosłego człowieka wynosi od 250 do 500 ml, może on jednak rozciągnąć się do objętości ponad jednego litra. W ciężkich chorobach, na przykład w durze brzusznym, przy zatrzymaniu moczu pojemność pęcherza może osiągnąć 3–4 litry.

Pęcherz moczowy

Vesica urinaria
Układ moczowy człowieka (A – układ moczowy; 1 nerka, 2 miedniczka nerkowa, 3 moczowód, 4 pęcherz moczowy, 5 cewka moczowa)
Pęcherz moczowy
Tętnice	tętnica pęcherzowa dolna tętnica pęcherzowa górna tętnica pępkowa tętnica pochwowa
Żyły	żyły splotu pęcherzowego
Nerwy	nerwy splotu pęcherzowego
Układ limfatyczny	węzły chłonne ścienne: biodrowe zewnętrzne i wewnętrzne
Prekursor	zatoka moczowo-płciowa

Pęcherz opróżniony leży poza spojeniem łonowym, wypełniony wystaje ponad spojenie. Kształt pęcherza zależny jest od stopnia wypełnienia. Pęcherz opróżniony jest spłaszczony w kierunku przednio – tylnym, wypełniony przybiera postać kulistą. Część skierowana ku górze i ku przodowi nosi nazwę szczytu pęcherza (apex vesicae), ku dołowi i tyłowi zwrócone jest dno pęcherza (fundus vesicae). Między szczytem a dnem znajduje się trzon pęcherza (corpus vesicae). Gdy pęcherz jest spłaszczony, wyróżnia się na nim ścianę przednią i ścianę tylną.

Dno pęcherza ma kształt trójkąta i jest ograniczone trzema ujściami. Od tyłu leżą symetrycznie ujścia moczowodów (ostia ureterum), kąt przedni dna zajmuje ujście wewnętrzne cewki moczowej (ostium urethrae internum).

Anatomia

Pęcherz moczowy – schemat

Między pęcherzem moczowym a tylną powierzchnią spojenia łonowego znajduje się wypełniona tkanką łączną przestrzeń załonowa (spatium retropubicum). Od szczytu pęcherza ku górze po tylnej powierzchni ściany jamy brzusznej ciągnie się więzadło pępkowe pośrodkowe (ligamentum umbilicale medianum). Więzadło to jest pozostałością występującego w życiu płodowym moczownika (urachus). Po obydwu stronach więzadła pępkowego pośrodkowego przebiegają dwa więzadła pępkowe przyśrodkowe, które są zarośniętymi tętnicami pępkowymi (aa. umbilicales). Tętnice pępkowe odgrywają dużą rolę w życiu płodowym, u człowieka dorosłego ulegają uwstecznieniu. Od góry pęcherz moczowy jest pokryty otrzewną, która w miarę wypełniania się pęcherza unosi się wraz z nim. Przy pęcherzu wypełnionym i wystającym ponad spojenie łonowe przednia jego ściana przylega bezpośrednio do przedniej ściany jamy brzusznej, co pozwala na nakłucie pęcherza od przodu bez naruszenia otrzewnej.

Różnice w budowie anatomicznej mężczyzny i kobiety

W związku z obecnością narządów rozrodczych usytuowanie pęcherza moczowego, wielkość, kształt oraz położenie cewki moczowej są inne u mężczyzn i kobiet.

• U mężczyzn otrzewna z pęcherza przechodzi ku tyłowi na przednią powierzchnię odbytnicy, wyścielając w tym miejscu zagłębienie odbytniczo-pęcherzowe (excavatio rectovesicalis). Dno pęcherza spoczywa na gruczole krokowym (prostata). Nieco powyżej do tylno-dolnej powierzchni pęcherza moczowego przylegają pęcherzyki nasienne. Cewka moczowa ma długość 20 cm, przechodzi przez gruczoł krokowy, a następnie wzdłuż prącia, by zakończyć się ujściem zewnętrznym.

• 
  Układ kobiecy
• 
  Układ męski

• U kobiet otrzewna z górnej powierzchni pęcherza moczowego przechodzi na przednią powierzchnię macicy, przy czym powstaje zagłębienie pęcherzowo-maciczne (excavatio vesicouterina). Dno pęcherza spoczywa na trójkącie moczowo-płciowym, zatem pęcherz leży niżej niż u mężczyzn. Ku tyłowi od pęcherza znajduje się macica i górny odcinek pochwy. Cewka moczowa ma od 3 do 4 cm.

Budowa ścian pęcherza

Grubość ściany pęcherza zależy od jego wypełnienia. Pusty pęcherz ma ścianę grubości około 10 mm, wypełniony – do 2 mm. Ściana pęcherza moczowego zbudowana jest z trzech warstw:

• błony śluzowej wraz z tkanką podśluzową
• błony mięśniowej
• błony zewnętrznej.

Nabłonek wielowarstwowy przejściowy

Błona śluzowa

W pustym pęcherzu błona śluzowa tworzy fałdy, nie ma ich tylko w trójkącie pęcherza (trigonum vesicae), leżącym między ujściami moczowodów (ostia ureterum) a ujściem cewki moczowej (ostium urethrae internum). Fałdy te wygładzają się w miarę wypełniania się pęcherza. Błonę śluzową pokrywa nabłonek wielowarstwowy przejściowy.

Ponieważ moczowody przebijają ścianę pęcherza ukośnie, powstają przy ich ujściach fałdy błony śluzowej, odgrywające rolę zastawek. Im bardziej pęcherz jest wypełniony, tym silniej fałdy zamykają ujścia moczowodów. Pomiędzy błoną śluzową a mięśniową znajduje się tkanka podśluzowa, jak wspomniano, nie ma jej jedynie w obrębie trójkąta pęcherzowego.

Błona mięśniowa

Błona mięśniowa pęcherza moczowego składa się z trzech powiązanych ze sobą warstw. Warstwa zewnętrzna i warstwa wewnętrzna mają przebieg podłużny, środkowa przebiega okrężnie. Warstwy mięśniowe są ściśle ze sobą powiązane, gdyż pęczki mięśniowe jednej warstwy przechodzą w drugą. Łącznie stanowią funkcjonalną całość znaną jako mięsień wypierający pęcherza (m. detrusor vesicae). W miejscu ujścia wewnętrznego cewki moczowej warstwa mięśniowa środkowa jest zgrubiała i tworzy zamykający ujście zwieracz pęcherza (m. sphincter vesicae).

Błona zewnętrzna

Błona zewnętrzna pęcherza (tunica adventitia) przechodzi bezpośrednio na otaczające tkanki. Na górnej i tylnej powierzchni pęcherza przylega ona do otrzewnej.

Unaczynienie

Tętnice

Tętnice

Pęcherz unaczyniają tętnice pęcherzowe.

• Tętnica pęcherzowa górna odchodzi od tętnicy biodrowej wewnętrznej (łac. a. iliaca interna) za pośrednictwem tętnicy pępkowej

• Tętnica pęcherzowa dolna odchodzi bezpośrednio od tętnicy biodrowej wewnętrznej

Żyły

Żyły

Żyły pęcherza tworzą sploty, z których krew odpływa do żyły biodrowej wewnętrznej.

Unerwienie

Unerwienie pęcherza moczowego

Nerwy pęcherza moczowego składają się z włókien współczulnych i przywspółczulnych i pochodzą ze splotu podbrzusznego górnego i dolnego (plexus hypogastricus superior et inferior)

Choroby pęcherza moczowego

• rak
• zapalenie
• białkomocz
• hematuria
• wysiłkowe nietrzymanie moczu
• uchyłki i złogi
• upośledzenie kurczliwości
• neurogenność i nadreaktywność
• przetoki moczowe
• niestabilność wypieracza moczu
• zapalenie śródmiąższowe

Bibliografia

• L. Dzwonkowski, A. Michajlik, W. Ramotowski, W. Sylwanowicz: Anatomia i fizjologia człowieka, PZWL
• Peter Abrahams, Atlas anatomii – Ciało człowieka: budowa i funkcjonowanie, Świat Książki
• Stanisław Konturek, Fizjologia człowieka, Akademia Medyczna Kraków

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.