Opieńka ciemna
Opieńka ciemna (Armillaria ostoyae (Romagn.) Herink) – gatunek grzybów z rodziny obrzękowcowatych (Physalacriaceae)[1].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
opieńka ciemna |
| Nazwa systematyczna | |
| Armillaria ostoyae (Romagn.) Herink Sympozium o Václavce Obecné Armillaria mellea (Vahl ex Fr.) Kumm. (Brno): 42 (1973) | |
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Armillaria, Physalacriaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Dawniej wszystkie gatunki opieniek określane były nazwą opieńka miodowa (Armillaria mellea)[2]. W 1973 r. Henri Charles Louis Romagnesi wyodrębnił wśród nich nowy gatunek i umieścił go w rodzaju Armillariella jako Armillariella ostoyae. Przez innych mykologów takson ten został zaakceptowany jako nowy gatunek, ale w obrębie opieniek. W roku 1973 Josef Herink, przeniósł go do z powrotem do rodzaju Armillaria jako Armillaria ostoyae[1].
Polską nazwę nadał Władysław Wojewoda w 2003 r.[3]
Morfologia
edytujŚrednicy 3–8 cm, u młodych okazów wypukły, ale szybko staje się rozpostarty, a u starszych okazów wklęsły. Kolor cielisty lub czerwonobrązowy. Charakterystyczną cechą jest występowanie na kapeluszu czarnobrązowych dość dużych łusek sięgających do jego brzegu[2].
Dość gęste, początkowo kremowobiałe, potem brązowe[2].
Wysokość 4–12 cm, grubość do 2 cm. Jest walcowaty, włóknisty, pałkowaty, pełny i często wygięty. U starszych okazów staje się watowaty i pusty w środku. W górnej części białawy, niżej rdzawy i przeważnie z resztkami białawej osłonki oraz brązowymi kosmkami. Pierścień dość gruby, barwy białej, u spodu i na brzegach występują ciemno zabarwione łuski[4].
Barwy białej, z wiekiem z różowiejący odcieniem, o grzybowym zapachu i łagodnym smaku.
Biały. Zarodniki elipsoidalne, gładkie, z kroplami, o rozmiarach 7,5–10 × 5–7 µm. Podstawki ze sprzążkami[5].
- Gatunki podobne
Przez grzybiarzy opieńka ciemna często mylona jest z opieńką miodową (Armillaria mellea) lub opieńką bezpierścieniową (Armillaria tabescens). W dawnych atlasach grzybów zwykle opieńki miodowej nie odróżniano od opieńki ciemnej[6] lub wszystkie te trzy gatunki określane były nazwą opieńka miodowa[2]. Z punktu widzenia grzybiarzy nierozróżnianie tych gatunków nie ma większego znaczenia, gdyż wszystkie są jadalne. Opieńka bezpierścieniowa nie posiada pierścienia na trzonie i w Polsce jest rzadka, opieńka miodowa występuje na obumarłych drzewach liściastych i ma kapelusz z bardzo drobnymi kosmkami, nieraz całkowicie nagi[4].
-
-
Młode owocniki -
Hymenofor -
Powierzchnia kapelusza -
Przekrój owocnika
Występowanie i siedlisko
edytujOpisano występowanie tego gatunku w Ameryce Północnej, Europie i Japonii[7]. W Europie Środkowej opieńka ciemna jest bardzo pospolita[2], w Polsce również[3].
Rośnie na drzewach iglastych i liściastych, głównie na świerku, rzadziej na jodle, także na sośnie i buku[8]. Jest pospolita na terenie całej Polski, szczególnie w lasach świerkowych na kwaśnej glebie. Czasami występuje tak licznie, że opanowane przez opieńkę ciemną pniaki drzew są białe od jej zarodników[2].
Opieńka ciemna jest najczęściej występującym gatunkiem opieńki w Polsce[5].
Osobnik opieńki ciemnej odkryty w 2001 r. w Malheur National Forest w Blue Mountains (Górach Błękitnych) we wschodnim Oregonie i opisany w 2003 r. w kwietniowym numerze Canadian Journal of Forest Research, jest największym (pod względem zajmowanej powierzchni) organizmem żyjącym na Ziemi. Badania potwierdzające, iż ów grzyb jest jednym organizmem, polegały na gromadzeniu próbek grzybni z różnych miejsc lasu i obserwacji ich rozrostu w laboratorium, wykonano także badania genetyczne[9]. Grzybnia tego pojedynczego osobnika zajmuje powierzchnię 8,9 km². Naukowcy szacują, iż upłynęło 8 tys. lat od czasu, gdy grzyb ten skiełkował z zarodnika[10]. Pod względem masy organizm opieńki ustępuje topoli osikowej o nazwie Pando rosnącej w stanie Utah, której klonalny osobnik zajmując 43 ha powierzchni waży 6,5 tysiąca ton[11].
Znaczenie
edytuj- Leśnictwo
Grzyb pasożytniczy wywołujący u zaatakowanych drzew chorobę o nazwie opieńkowa zgnilizna korzeni prowadzącą do obumarcia drzewa i powodującą białą zgniliznę drewna[12]. Występuje również jako saprotrof na martwych pniakach i korzeniach drzew, a czasami również na ziemi w pobliżu korzeni lub pniaków[6].
- Kulinarne
Grzyb jadalny wysoko ceniony przez grzybiarzy. Nadaje się do gotowania, smażenia, marynowania, może też być przyrządzany na różne inne sposoby, jednakże zawiera pewne związki chemiczne, które w stanie surowym dla niektórych ludzi mogą być szkodliwe. Dlatego też należy go najpierw obgotować przez około 5 minut i odlać wywar, po czym dopiero poddaje się go dalszej obróbce termicznej[6].
- Filatelistyka
Poczta Polska wyemitowała 31 sierpnia 2012 r. znaczek pocztowy przedstawiający opieńkę ciemną, o nominale 4,15 zł, w serii Grzyby w polskich lasach. Wydrukowano 300 000 sztuk, techniką offsetową, na papierze fluorescencyjnym. Autorem projektu znaczka była Marzanna Dąbrowska. Znaczek posiadał przywieszkę z maślanką wiązkową[13].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-09-15] (ang.).
- ↑ a b c d e f Andreas Gminder. Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008, ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b Pavol Škubla. Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b Atlas grzybów. Opieńka ciemna [online] [dostęp 2011-10-30].
- ↑ a b c Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2015-01-03].
- ↑ H. Knudsen, J. Vesterholt, Funga Nordica Nordsvamp. Copenhagen 2008.
- ↑ The Flora of Rainbow Bridge National Monument [online] [dostęp 2015-01-12].
- ↑ Największy żyjący organizm na Ziemi [online] [dostęp 2018-03-05] [zarchiwizowane z adresu 2009-03-27].
- ↑ The Flora of Rainbow Bridge National Monument [online] [dostęp 2014-03-18].
- ↑ Żółciak A. Taksonomia i nomenklatura rodzaju Armillaria (Fr.: Fr.) Staude. Prace Instytutu Badawczego Leśnictwa, seria A. 2003;2(952):5–21.
- ↑ Marek Jedziniak: Grzyby w polskich lasach. www.kzp.pl. [dostęp 2023-05-21]. (pol.).