Wikipedia

Opactwo Benedyktynów w Tyńcu

opactwo w Krakowie

Opactwo benedyktynów w Tyńcu wraz z kościołem św. Piotra i św. Pawła (łac. Monasterium Tinecensis, niem. Benediktinerabtei Tinz) – opactwo benedyktynów w Tyńcu w południowo-zachodniej części Krakowa. Opactwo w Tyńcu jest najstarszym z istniejących klasztorów w Polsce.

Zespół klasztorny benedyktynów
Zabytek: nr rej. A-169/M z 29 października 2008[1]
Ilustracja
Klasztor w Tyńcu
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Miejscowość

Kraków-Tyniec
ul. Benedyktyńska 37

Kościół

Kościół katolicki

Rodzaj klasztoru

Opactwo

Właściciel

Benedyktyni

Prowincja

krakowska;
Kongregacja Zwiastowania

Opat

Szymon Hiżycki

Klauzura

tak

Typ zakonu

męski

Liczba zakonników (2020)

33

Liczba eremów

1

Obiekty sakralne
Kościół

św. Piotra i św. Pawła

Fundator

Kazimierz I Odnowiciel

Styl

XI wiek – romański
XV wiek – gotycki
barok

Materiał budowlany

kamień

Data budowy

XI wiek

Data zamknięcia

1816

Data reaktywacji

1939

Położenie na mapie Krakowa
Mapa konturowa Krakowa, blisko lewej krawiędzi nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Zespół klasztorny benedyktynów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Zespół klasztorny benedyktynów”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Zespół klasztorny benedyktynów”
Ziemia50°01′10″N 19°48′07″E/50,019444 19,801944
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Historia

edytuj

Opactwo, usytuowane na wapiennym Wzgórzu Klasztornym nad Wisłą, ufundował najprawdopodobniej Kazimierz I Odnowiciel w 1044 r. Działo się to po kryzysie młodego państwa, wywołanym pogańskim buntem i czeskim najazdem. Benedyktyni mieli wspierać odbudowę państwa i Kościoła. Pierwszym opatem został Aaron z Kolonii[2]. Część badaczy uważa natomiast, że opactwo tynieckie dla benedyktynów obecnych wcześniej w Krakowie ufundował dopiero syn Kazimierza Odnowiciela, Bolesław II Szczodry.

W II połowie XI w. powstał zespół romańskich budowli: trójnawowa bazylika oraz zabudowania klasztorne. W średniowieczu Tyniec znajdował się na terenie przygranicznym, a bliskość stołecznego Krakowa czyniła z opactwa przedmiot sporów jako miejsca o charakterze obronnym. Znajdująca się u stóp wzgórza przeprawa przez Wisłę miała duże znaczenie komunikacyjne, ale także ekonomiczno-skarbowe. W 1. połowie XIII stulecia założenie klasztorne zostało otoczone kamiennym murem. Taki system obrony okazał się jednak niewystarczający, bo w 1259 roku klasztor został zniszczony podczas najazdu tatarskiego. W II połowie XIII wieku na terenie opactwa wzniesiony został książęcy zamek na planie trójkąta z wieżą od strony skarpy wiślanej. W 1306 r. szwagier biskupa Jana Muskaty Gerlach de Culpen obległ, zdobył i spalił sprzyjające Władysławowi Łokietkowi opactwo. Na początku XIV w. we wschodnim skrzydle klasztornym powstał krzyżowo sklepiony kapitularz, a w XV w. otaczające wirydarz gotyckie krużganki. Nowy gotycki kościół zbudowano w XV wieku, a jego konsekracja miała miejsce w 1463 r. za rządów opata Macieja ze Skawiny. W XV wieku benedyktyni tynieccy zaliczali się do najbogatszych konwentów w Polsce – jak napisał Jan Długosz, benedyktyni tynieccy posiadali dobra, składające się „ze stu wsi i pięciu miasteczek”[3]. Gdy w 1457 r. król Kazimierz Jagiellończyk wykupił księstwo oświęcimskie i księstwo zatorskie, Tyniec stracił znaczenie jako strażnica graniczna. Z tego powodu w XVI wieku budynek zamku przeszedł na własność klasztoru i został zaadaptowany na siedzibę opata. W latach 1618–1622 benedyktyni przebudowali gotycki kościół w stylu barokowym i w tej postaci zachował się zasadniczo bez zmian do naszych czasów. Nowy kościół konsekrowano 8 maja 1622[4]. Barokowa przebudowa objęła również klasztor. Opactwo zostało zniszczone przez wojny w połowie XVII wieku, lecz wkrótce zostało odbudowane w stylu barokowym i powiększone (m.in. o bibliotekę). W XVIII wieku wzniesiono u podnóża wzgórza klasztornego mury obronne z basztami, później unowocześnione o bastiony. Kolejne zniszczenie dotknęło zabudowania klasztorne w latach 1771–1772 w związku z zamienieniem ich na punkt oporu konfederatów barskich, których oblegały w nim wojska rosyjskie, bombardując klasztor.

Mocą zawartego ze Stolicą Apostolską konkordatu wschowskiego w 1737 roku królowie Polski mieli prawo mianowania tynieckich opatów komendatoryjnych[5].

Odbudowy dokonał opat Florian Amand Janowski. W 1816 r. opactwo zostało zlikwidowane przez zaborców austriackich. W 1821 r. kościół został siedzibą biskupstwa tynieckiego z biskupem Grzegorzem Tomaszem Zieglerem na czele. Diecezję tę w 1826 roku przeniesiono do Tarnowa. Ostateczny cios zadał opactwu pożar, który wybuchł od pioruna uderzenia w 1831 r. i po którym odnowiono tylko kościół[3]. Po okresie dziewiętnastowiecznego zaniedbania tyniecki kościół został odzyskany dla diecezji i odnowiony przez kardynała Jana Duklana Puzynę.

Mnisi, dzięki inicjatywie belgijskiego benedyktyna Karola van Oosta[6], powrócili do Tyńca po 123 latach 30 lipca 1939[7], a od 1947 r. odbudowywali podniszczony kompleks. W 1968 r. przywrócono opactwo.

8 maja 1991 o. Włodzimierz Zatorski założył przy opactwie Wydawnictwo Benedyktynów „Tyniec”. 14 stycznia 2006 dekret opata Bernarda Sawickiego powołał do życia Benedicite – Jednostkę Gospodarczą Opactwa Tynieckiego. Wtedy też rozpoczął się ostatni etap odbudowy. Jednostka zajmuje się m.in. prowadzeniem domu gości, kawiarni i restauracji oraz klasztornego sklepu na dziedzińcu[8] (w przeszłości prowadziła sprzedaż produktów pod marką Produkty Benedyktyńskie[9]). Jednostka gospodarcza działa w głównej mierze na terenie odbudowanej w lipcu 2008 roku tzw. Wielkiej Ruiny, w której goście mogą zatrzymać się na nocleg. Także w 2008 r. powstał Benedyktyński Instytut Kultury Aby chronić Dobro, z czasem przekształcony w Fundację Chronić Dobro[10].

19 sierpnia 2002 opactwo w Tyńcu odwiedził papież Jan Paweł II[11][12].

Oprócz domu gościnnego, restauracji, kawiarni i sklepu z produktami, na terenie klasztoru mieści się także muzeum opactwa oraz księgarnia Wydawnictwa Benedyktynów Tyniec.

Opactwo należy do benedyktyńskiej Kongregacji Zwiastowania.

Zabytki

edytuj
  • Kościół klasztorny – trójnawowa świątynia ma gotyckie prezbiterium i barokową nawę główną. We wnętrzu najcenniejsze zabytki to:
  • Zabudowania klasztorne
    • krużganki klasztorne w stylu gotyckim
    • XIV-wieczny kapitularz
    • Opatówka z okresu średniowiecza (mieści małe muzeum)
  • zabytkowa studnia z 1620 r. na środku dziedzińca
  • dwie bramy prowadzące do klasztoru
  • ogród renesansowy
  • mury obronne z basztami


  •  
    Dziedziniec ze studnią
  •  
  •  
    Krużganki z romańską ścianą i portalem uskokowym
  •  
    Kościół św. św. Piotra i Pawła
  •  
    Wnętrze kościoła
  •  
    Prezbiterium kościoła
  •  
    Ambona
  •  
    Opactwo widziane z powietrza

Ujęcie opactwa zostało wykorzystane w filmie Ogniem i mieczem (reż. Jerzy Hoffman) jako widok zdobytego Baru.

W pobliżu klasztoru, na brzegu Wisły, znajduje się przystanek tramwaju wodnego kursującego do centrum Krakowa.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
  2. ↑ TBC PROJECT, Aaron (1046 - 1059) [online], Archidiecezja Krakowska [dostęp 2024-09-01] (pol.).
  3. ↑ a b Marek Robak, Tyniec: opactwo benedyktynów [online], dziedzictwo.ekai.pl [dostęp 2018-07-20] (pol.).
  4. ↑ Via Benedictina – Historia opactwa w Tyńcu [online], www.viabenedictina.eu [dostęp 2018-07-21] (pol.).
  5. ↑ Historia Kościoła w Polsce, t. 1, cz. 2, Poznań – Warszawa 1974, s. 430.
  6. ↑ Br. Michał T. Gronowski OSB: 70-lecie odnowy Tyńca. „Spotkania z Zabytkami”, 09/2009. [dostęp 2009-09-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-16)].
  7. ↑ Uroczysta instalacja oo. Benedyktynów w Tyńcu, „Gazeta Lwowska”, Nr 171, 1 sierpnia 1939, s. 3.
  8. ↑ Dom Gości Opactwa Benedyktynów w Tyńcu | Zapraszamy do Domu Gości Opactwa Benedyktynów w Tyńcu [online] [dostęp 2020-08-12] (pol.).
  9. ↑ Aneta Żurek: Weekendowe spacery – Opactwo Benedyktynów w Tyńcu. Gazeta Krakowska, 29 stycznia 2017. [dostęp 2018-01-04].
  10. ↑ Fundacja Chronić dobro - Rekolekcje, Warsztaty i seminaria, Muzeum, Edukacja, Dom Gości w Tyńcu [online] [dostęp 2020-08-12] (pol.).
  11. ↑ Dwie nowe wystawy w opactwie. Opactwo Benedyktynów w Tyńcu. [dostęp 2020-08-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-07)].
  12. ↑ Papież w Ojczyźnie – Religia.

Bibliografia

edytuj
  • Kamińska M., Aktualny stan badań i nowe koncepcje interpretacyjne romańskiego Tyńca, [w:] M. Bochenek (red.), Kraków romański: materiały sesji naukowej odbytej 13 kwietnia 2013 roku w Krakowie, Kraków (Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa), 2014, s. 137–168
  • Leńczyk Gabriel, Wyniki dotychczasowych badań na Tyńcu, pow. Kraków, Materiały Starożytne 1, 1956, s. 7–49
  • Woźny Marzena, Milenijne Badania Gabriela Leńczyka w Tyńcu, [w:] Od Bachórza do Światowida ze Zbrucza.Tworzenie się słowiańskiej Europy w ujęciu źródłoznawczym.Księga jubileuszowa Profesora Michała Parczewskiego; B. Chudzińska, M. Wojenka, M. Wołoszyn (red.), Kraków – Rzeszów 2016, s. 773–781

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Opactwo_Benedyktynów_w_Tyńcu&oldid=75298028”