Marian Hutten-Czapski
Marian Hutten-Czapski herbu Leliwa (ur. 30 marca 1816 w Łachwie k. Pińska, zm. 10 czerwca 1875 w Więckowicach) – polski hrabia, hipolog, pszczelarz, doktor prawa i uczestnik powstania styczniowego.
 Adolf Lafos, Portret Mariana Czapskiego, litografia, 1857 | |
| Data i miejsce urodzenia |
30 marca 1816 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
10 czerwca 1875 |
| Zawód, zajęcie |
zoolog, pszczelarz, powstaniec styczniowy |
.jpg){kind=small}
| |
| Odznaczenia | |
| |
.jpg)
Życiorys
edytujUrodził się jako potomek najzamożniejszej linii rodu Czapskich, posiadającej odziedziczone po Radziwiłłach wielkie majątki w Wielkim Księstwie Litewskim i na Wołyniu. Jego ojcem był wojewodzic chełmiński Stanisław (1779–1845), siostrzeniec księcia Panie Kochanku, właściciel Kiejdan, a matką kasztelanka mińska Zofia z Obuchowiczów.
Pierwsze nauki pobierał w Wilnie, w szkole pijarskiej w Warszawie i na koniec w Berlinie, gdzie zdał maturę w 1832. W roku 1833 podjął studia prawnicze na uniwersytecie w Charkowie, które ukończył ze stopniem kandydata (w rosyjskim systemie odpowiednik doktora) prawa. W okresie do śmierci ojca podróżował po Europie, badając sztukę zakładania ogrodów angielskich i historię oraz hodowlę konia. W 1845 przejął Kiejdany i doszedł do wysokich stanowisk w samorządzie szlacheckim, marszałka szlachty w pow. kowieńskim i w 1852 marszałka szlachty guberni kowieńskiej.
W 1863 przyłączył się do powstania styczniowego, wspierając powstańców finansowo; po klęsce powstania otrzymał w 1864 karę katorgi na Syberii i spędził trzy lata na zesłaniu w Tomsku, zaś dobra kiejdańskie zostały skonfiskowane przez rząd carski. W latach 1867–1871 Czapski przebywał w Dorpacie i wygłaszał odczyty o pszczelarstwie, które przetłumaczono na łotewski i wydano drukiem. W roku 1871 przeniósł się do Więckowic w Poznańskiem, które należały do jego zięcia Stanisława Brezy, i pracował tam prawie do śmierci nad swym dziełem o historii konia, które wydano w 1874 i które do dziś jest ważnym podręcznikiem hipologii. Współpracował także z wieloma czasopismami rolniczymi.
Członek Wileńskiej Komisji Archeologicznej[1]. Zmarł 10 czerwca 1875 w Więckowicach[2].
Zmarli powstańcy 1863 roku zostali odznaczeni przez prezydenta RP Ignacego Mościckiego 21 stycznia 1933 roku Krzyżem Niepodległości z Mieczami[3].
Publikacje
edytuj- Pod pseudonimem Józef Znamirowski: Pszczelarz polski czyli przewodnik praktyczny w zajęciach pasiecznych wyłożony przystępnie dla pojęcia braci z ludu, Poznań 1863.
- Historya powszechna konia, 1–3, Poznań 1874.
- Atlas do historyi powszechnej konia przedstawiający w LXXV tablicach typy koni rozmaitych (z własnoręcznymi rycinami), Poznań 1876.
Życie prywatne
edytujBrat Adolfa Hutten-Czapskiego i Edwarda Czapskiego[4]. W 1846 ożenił się z Justyną hr. Rostworowską herbu Nałęcz (córką Mikołaja i Anny z hr. Dzieduszyckich, wnuczką Franciszka Ksawerego Rostworowskiego) z którą miał sześcioro dzieci: Nepomucenę, Stanisława, Mariana, Annę Zofię (1850–1930, żonę wielkopolskiego ziemianina Konstantego Brezy), Mikołaja (1856–1919) oraz Zofię (1856–1919, żonę wielkopolskiego ziemianina Stanisława Brezy)[5]. Jego wnuczka Maria Brezówna poślubiła swojego kuzyna, hr. Antoniego Jana Rostworowskiego z Milejowa.
Przypisy
edytuj- ↑ Grzegorz Karczmarz, Margarita Fiedorowna Chartanowicz, Komisje archeolograficzne i archeologiczne wileńskie w latach 1842–1915, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1988, t. 33, nr 4. s. 965.
- ↑ Nekrolog – ś.p. Maryan hr. Czapski [online], Wielka Genealogia Minakowskiego [dostęp 2019-02-05].
- ↑ Zarządzenie o nadaniu Krzyża Niepodległości z mieczami poległym i zmarłym Powstańcom 1863 r. (M.P. z 1933 r. nr 24, poz. 32).
- ↑ Jerzy Sewer Dunin-Borkowski: Almanach błękitny. Genealogia żyjących rodów polskich. Lwów – Warszawa: 1908, s. 1–1127.
- ↑ Marian Hutten-Czapski h. Leliwa w Wielkiej Genealogii Minakowskiego [data dostępu 2016-02-25]
Bibliografia
edytuj- Zuzanna Sawicka: Koń w życiu szlachty w XVI–XVIII w. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek. ISBN 83-7174-839-6., s.7.
- Polski Słownik Biograficzny, t. IV, Kraków 1938
Linki zewnętrzne
edytuj- Dworek Czapskiego w Więckowicach. dworki.3k.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-10-02)].
- Historya powszechna konia w Kujawsko-Pomorskiej Bibliotece Cyfrowej
- Publikacje Mariana Czapskiego w bibliotece Polona