Maria Kownacka
Maria Ludwika Kownacka (ur. 11 września 1894 w Słupie, zm. 27 lutego 1982 w Warszawie) – polska pisarka, tłumaczka z języka rosyjskiego, autorka „Dziennika Dziecięcego” (pierwsze 5 numerów nosiło tytuł „Jawnutka“) redagowanego w czasie powstania warszawskiego, sztuk scenicznych i słuchowisk radiowych dla dzieci. Współpracowała z czasopismem „Płomyk”, na łamach którego debiutowała w 1919[1].
 Kownacka z kukiełką szewczyka Dratewki | |
| Data i miejsce urodzenia |
11 września 1894 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Dziedzina sztuki | |
| Ważne dzieła | |
| Odznaczenia | |
    
| |
| Nagrody | |
|
nagroda Prezesa Rady Ministrów, nagroda m. Warszawy, Orle Pióro | |
_1.JPG)
Życiorys
edytujCórka Ludwiki z Lesznowskich i Jana Kownackiego przyszła na świat w dworze w Słupie[2] 11 września 1894. W wieku ośmiu lat została osierocona przez matkę (pochowaną na cmentarzu parafialnym w Suserzu). Ojciec, nie radząc sobie z wychowaniem pięciorga dzieci, oddaje Marię na wychowanie rodzinie w Krakowie, następnie Maria zamieszkuje u siostry Zofii na Suwalszczyźnie, a potem uczęszcza na pensję w Warszawie[3].
W roku 1912, m.in. z powodów finansowych, rozpoczęła pracę jako nauczycielka, nauczając m.in. w Dębowej Kłodzie k. Kutna. W latach I wojny światowej przebywała w dworku swojej siostry Janiny Holnickiej-Szulc w Krzywdzie organizując tam tajne nauczanie, także dla dorosłych. W 1915 dworek został spalony, a jego mieszkańcy przesiedleni do Mińska, gdzie spędzili 4 lata. Po powrocie do Krzywdy Maria kontynuowała działalność oświatową[3].
Przełomem w jej życiu okazał się rok 1919, kiedy pisarka nawiązała kontakt z Heleną Radwanową – redaktorką „Płomyka”, co sprawiło, iż Maria Kownacka zaczęła pisać artykuły do czasopism dla dzieci wydawanych przez Naszą Księgarnię. W 1929 pisarka przeprowadziła się do Warszawy na Żoliborz, na ulicę Słowackiego 5/13 m 74, gdzie obecnie znajduje się Izba Pamięci Marii Kownackiej, oddział Muzeum Książki Dziecięcej. Współpracowała z Teatrem Baj[4]. Przyjaźniła się z Marią Dąbrowską[3]. W 1939 nabyła plac pod dom letniskowy w Łomiankach przy ulicy Szpitalnej. W czasie wojny znów przebywała w Krzywdzie nauczając i pisząc (powstały tu m.in. Kajtkowe przygody).
Dopiero w 1958, po niesprzyjających czasach II wojny światowej i lat powojennych, na parceli w Łomiankach powstał domek letniskowy Plastusiowo, gdzie pisarka oddawała się swoim hobby – tkaniu gobelinów, wytwarzaniu miedzianej biżuterii, wyrobowi domowych przetworów, a także obserwacji ptaków, o których posiadała dużą wiedzę[a]. W tym domu powstały m.in. Na tropach węża Eskulapa i Za Żywopłotem[b].
Pisarka jest pochowana na Starych Powązkach w Warszawie, kwatera 6 rząd 1 grób 22[5]. Imię pisarki nosi ulica w krakowskiej Nowej Hucie[6] oraz szkoła podstawowa w Trębkach[7].
Twórczość
edytuj- 1935 – Bajowe bajeczki i świerszczykowe skrzypeczki, czyli o straszliwym smoku i dzielnym szewczyku, prześlicznej królewnie i królu Gwoździku
- 1935 – Deszczyk pada, słonko świeci
- 1936 – Plastusiowy pamiętnik
- 1936 – Kukuryku na ręczniku
- 1937 – O Jaśku, co się z Rokitą założył
- 1937 – Cztery mile za piec
- 1939 – Miała babuleńka kozła rogatego
- 1947 – Jak mysz pod miotłą
- 1948 – Kajtkowe przygody
- 1948 – O Rochu i jego grochu
- 1948 – Tajemnica uskrzydlonego serca
- 1949 – O Kasi, co gąski zgubiła
- 1949 – O Żaczku-Szkolaczku i o Sowizdrzale, co jeden kochał szkołę, a ten drugi wcale
- 1950 – Entliczek pentliczek
- 1950 – Kwiatki Małgorzatki
- 1951 – Wawrzyńcowy sad
- 1957 – Przygody Plastusia
- 1957 – Rogaś z Doliny Roztoki
- 1958 – Szkoła nad obłokami
- 1960 – O Bidzie i złotych jabłkach
- 1961 – Orzeszek
- 1963 – Plastusiowo
- 1963 – Kamizela na niedzielę
- 1965 – W Świerszczykowie
- 1969 – Wesołe przedszkole
- 1970 – Teatrzyk supełków
- 1971 – Za żywopłotem
- 1963 – Głos przyrody
- 1965 – Wiatrak profesora Biedronki
- 1967 – Skarb pod wiatrakiem
z Kazimierzem Garstką:
- 1980 – Na tropach węża Eskulapa
z Zofią Malicką:
- 1951 – Dzieci z Leszczynowej Górki
Nagrody i odznaczenia
edytuj- 1948 – Srebrny Krzyż Zasługi[8]
- 1951 – I nagroda miasta Warszawy
- 1952 – Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
- 1956 – Nagroda Prezesa Rady Ministrów
- 1971 – Order Uśmiechu
- 1975 – Medal Komisji Edukacji Narodowej
- 1978 – Złota Odznaka ZNP
- 1978 – Orle Pióro
Uwagi
edytuj- ↑ Jej znajomość z ornitologiem, prof. Janem Sokołowskim zaczęła się od listu, w którym zwróciła uwagę wybitnemu znawcy na błąd w opisie zachowania któregoś z małych ptaków.
- ↑ Dom podpalony został w nocy z 10/11 marca 1976, odbudowany w 1977 służył pisarce aż do śmierci.
Przypisy
edytuj- ↑ Kownacka Maria, w: Słownik literatury dla dzieci i młodzieży, Warszawa 1964, s. 169.
- ↑ Dwór rodzinny Kownackich XIX w. Słup /zk (fotografia). [dostęp 2017-03-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-06)].
- ↑ a b c Siłaczka z Krzywdy. „Echo Katolickie”. 8 (1385), s. 25, 2022-02-24. Sielce: Siedlecka Oficyna Wydawnicza „Podlasie” Sp. z o.o.. ISSN 1898-9357. (pol.).
- ↑ Maria Kownacka | Życie i twórczość | Artysta [online], Culture.pl [dostęp 2020-08-29] (pol.).
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: MARIA KOWNACKA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-12-06].
- ↑ Alfabetyczny wykaz ulic miasta Krakowa. Izba Administracji Skarbowej w Krakowie. [dostęp 2022-05-27]. (pol.).
- ↑ Szkoła Podstawowa im. Marii Kownackiej w Trębkach. sptrebki.pl. [dostęp 2023-05-31]. (pol.).
- ↑ Zespół Szkolno-Przedszkolny w Wiskitkach. Życie i twórczość Marii Kownackiej. [dostęp 2016-06-01].
Bibliografia
edytuj- Kownacka, Maria (1894-1982). [w:] Katalog Biblioteki Narodowej [on-line]. bn.org.pl. [dostęp 2012-06-26].
- Aleksandra Michałowska: Jubileusz Plastusia - 80 lat z Plastusiem (1931–2011); aneks jubileuszowy. W: Maria Kownacka: Plastusiowy pamiętnik, Przygody Plastusia. Wrocław: Siedmioróg, 2011, s. I-XVI. ISBN 978-83-7568-751-4.
Linki zewnętrzne
edytuj- Łomianki – Plastusiowo
- Izba Pamięci Marii Kownackiej. koszykowa.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-09)]. – oddział Muzeum Książki Dziecięcej istniejącego w ramach Biblioteki na Koszykowej
- Jawnutka: codzienne pisemko dla dzieci – wersja cyfrowa dostępna w Mazowieckiej Bibliotece Cyfrowej.
- Dziennik Dziecięcy: codzienna gazetka dla dzieci – wersja cyfrowa dostępna w Mazowieckiej Bibliotece Cyfrowej.
- Albumy fotograficzne Marii Kownackiej w zbiorach Mazowieckiej Biblioteki Cyfrowej