Maria Kann

Maria Kann, ps. Kamilla, Halina, Murka (ur. 11 maja 1906 w Łochwicy lub 11 września 1906 w Połtawie, zm. 30 grudnia 1995 w Warszawie) – polska polonistka, pisarka, propagatorka szybownictwa, sanitariuszka, działaczka społeczna w zakresie harcerstwa, działaczka niepodległościowa, autorka publikacji dokumentalnej Na oczach świata o walkach w getcie warszawskim z 1943, reporterka, autorka książek dla dzieci i młodzieży, Sprawiedliwa wśród Narodów Świata.

Maria Kann

Kamilla, Halina, Murka

Data i miejsce urodzenia	11 maja 1906 Łochwica k. Połtawy
Data i miejsce śmierci	30 grudnia 1995 Warszawa
Narodowość	Polka
Język	polski
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Dziedzina sztuki	literatura dziecięca, literatura faktu
Epoka	Polska literatura współczesna
Ważne dzieła
Na oczach świata Błękitna planeta
Odznaczenia
Nagrody
nagroda Prezesa Rady Ministrów (1957) nagroda miasta Warszawy (1987)

Życiorys

Wykształcenie

Urodzona w rodzinie Bolesława Kanna i Marii z Siewruków – farmaceutów i właścicieli apteki w Łochwicy. Ojciec zmarł przed wybuchem I wojny światowej. Po ucieczce z Połtawy przed Sowietami zamieszkała w 1922 z matką, siostrą i dwoma braćmi w Warszawie. Tam ukończyła w 1926 Gimnazjum im. Królowej Jadwigi i zdała maturę oraz w 1931 polonistykę i Studium Pedagogiczne na Uniwersytecie Warszawskim.

Działalność przed okupacją niemiecką oraz harcerstwo

Od 1928 należała do Związku Harcerstwa Polskiego. Po ukończeniu studiów pracowała w dwóch warszawskich szkołach powszechnych. Od 1932 pracowała w prywatnej harcerskiej Szkole Powszechnej im. Andrzeja Małkowskiego w Warszawie, którą opisała w późniejszej książce Koniec i początek świata. W 1932 debiutowała też na łamach prasy harcerskiej jako publicystka. W 1934 ogłosiła opowieść Leśne czary. W tym czasie Kann była również aktywną działaczką harcerską i członkinią Zarządu Harcerskiego Klubu Lotniczego. Między 1936 a 1938 Kann kierowała referatem szybowcowym ZHP. Współdziałała z pismami harcerskimi od 1930, a w latach 1932–1939 współredagowała pismo „Skrzydła” prowadzone przez instruktorki harcerskie. Angażowała się w Żywy Teatr, współpracując z Aleksandrem Kamińskim. We współpracy z Natalią Hiszpańską, ówczesną kierowniczką kręgu harcerskiego Wilcze Gniazdo, Kann uruchomiła chór harcerski. Razem ze Stefanem Waciórskim była autorką scenariusza szopki lotniczej wystawionej w 1938 w Domu Harcerskim.

Zaangażowanie w wojnie obronnej września 1939

Po wybuchu II wojny światowej Kann zgłosiła się do Polskiego Czerwonego Krzyża. Tamże przeszkolona pracowała później jako sanitariuszka, pomagając w roznoszeniu lekarstw do szpitali i punktów sanitarnych. Irena Lewandowska powierzyła Marii Kann organizację jednej z filii Szpitala Ujazdowskiego. Kann została kierowniczką Szpitala Wojskowego przy ulicy Siennej, za co została później odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi. Kann współpracowała z Harcerskim Sanitariatem Warszawy od początku okupacji niemieckiej.

Działalność w czasie okupacji

W latach 1940–1944 była działaczką podziemia kulturalnego oraz redaktorką konspiracyjnego czasopisma młodzieży lotniczej „Wzlot” oraz jednym z założycieli konspiracyjnego wydawnictwa „Załoga”. 3 listopada 1942 jako matka chrzestna, wraz z Zofią Kossak, uczestniczyła w Kościele Panien Kanoniczek w Warszawie przy ul. Bielańskiej w uroczystości poświęcenia sztandaru dla 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Poczet sztandarowy stanowili Cichociemni: mjr Maciej Kalenkiewicz ps. Kotwicz, por Jan Marek ps. Walka oraz ppor. Mieczysław Eckhardt ps. Bocian.

Kann mieszkała w sąsiedztwie getta w latach 1942–1943. Podczas okupacji hitlerowskiej udzielała pomocy ludności żydowskiej, współpracując m.in. z Zofią Kossak-Szczucką oraz Władysławem Bartoszewskim. Z biegiem czasu ta działalność ewoluowała do zorganizowanej formy: Kann była członkinią Rady Pomocy Żydom „Żegota”. Jej działalność obejmowała umieszczanie dzieci z getta w sierocińcach lub prywatnych domach. W reakcji na toczące się walki w getcie warszawskim wiosną 1943 w porozumieniu z Aleksandrem Kamińskim rozpoczęła pisanie publikacji dokumentalnej Na oczach świata, która została wydana w październiku 1943. Kann założyła razem ze Stanisławem Tomaszewskim i Józefem Zarembą konspiracyjne wydawnictwo „Załoga”, którego nakładem ukazały się takie publikacje jak Dywizjon 303, pamiętniki Churchilla Krok po kroku, Droga wiodła przez Narwik autorstwa Ksawerego Pruszyńskiego oraz Skąd i dokąd idziemy Bogdana Suchodolskiego. Była członkinią oddziału Bakcyl Sanitariatu okręgu warszawskiego Armii Krajowej pomagając w transporcie rannych podczas powstania warszawskiego oraz na Lesznie i na terenie Punktu Opatrunkowego przy Arsenale przy ul. Długiej. Podczas udzielania pomocy uszkodziła sobie kręgosłup. Kann była zaangażowana w powstanie sztandaru 1 Polskiej Brygady Spadochronowej w Wielkiej Brytanii, co opisała na łamach „Przekroju” w 1957. Warszawę opuściła z ludnością cywilną i trafiła do obozu Dulag 121 w Pruszkowie. Tam została umieszczona w szpitalu i oczekiwała na transport do Piotrkowa, co pokrzyżował nalot lotniczy na to miasto, zatrzymując więźniów w Sochaczewie. Kann była przeznaczona do kopania rowów ochronnych pod ostrzałem artylerii, jednak została wykupiona przez Juliana Milczarka i znalazła się w Halinowie, a później w szpitalu w Sochaczewie. Pod koniec II wojny światowej na ziemiach polskich pracowała w Delegaturze Rządu RP na kraj.

Losy powojenne

Po wyzwoleniu przez Armię Czerwoną podjęła pracę w punkcie repatriacyjnym PCK. W 1945, działała jako członkini Wolności i Niezawisłości. Oskarżana o współpracę z tą organizacją, była więziona i przesłuchiwana przez UB od listopada 1945 do lutego 1946. Przesłuchiwał ją m.in. Józef Różański. Po uwolnieniu przez kilka miesięcy pracowała w Polskim Radiu jako kierownik redakcji w dziale dziecięco-młodzieżowym. W 1947 objęła dział literatury dziecięco-młodzieżowej w Wydawnictwie „Czytelnik”. Między 1948 a 1949 prowadziła w piśmie „Odrodzenie” dział literatury dziecięcej, zajmując się również tematami teatralnymi. W 1952 została zwolniona z pracy w „Czytelniku” i otrzymała zakaz wyjazdu z Polski, który obowiązywał do 1963. Zajęła się pracą twórczą, pisząc powieści i sztuki teatralne, głównie dla dzieci i młodzieży. W latach 1960–1966 była członkiem Rady Repertuarowej przy Centrali Wynajmu Filmów. Od 1950 do 1983 była członkinią ZLP i ZAiKS.

22 października 1963 została odznaczona przez Jad Waszem medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Następnie 28 października 1963 posadziła wspólnie z Władysławem Bartoszewskim drzewko w imieniu „Żegoty” w Alei Sprawiedliwych w Jad Waszem. Specjalnie na ten wyjazd uchylono wobec niej zakaz wyjazdu za granicę.

Rodziny nie założyła. Zmarła w Warszawie, pochowana na cmentarzu Wawrzyszewskim (kwatera 5 D-10-11).

Publikacje

• Leśne czary (1934)
• Jutro będzie słońce (1938)
• Pilot gotów? (1938)
• Na oczach świata (1943)
• Góra Czterech Wiatrów (1948)
• Trylogia
  • Wantule (1953)
  • Dujawica (1956)
  • Owcze ścieżki (1960)
• Baśń o srebrnorogim jeleniu (1956)
• Baśń o zaklętym kaczorze (1957)
• Koniec i początek świata (1961)
• Błękitna planeta (1964)
• Niebo nieznane (1964)
• Sprawa honoru (1969)
• Nieopisanie świata (1970)
• Podróż w czasie i przestrzeni (1972)
• Prawdziwe życie (1972)
• Wierna puszcza (1972)
• Literackie wyprawy w kosmos (wyd. łączne 1988)
  • Niebo herosów i bogów (1975)
  • Kiedy lot był grzechem (1975
  • Droga księżycowa (1976)
• Pięciu z „Mary and Margaret” (1978)
• O godność ludzką: rzecz o księciu Józefie Poniatowskim (1981)
• Dziewięć bied i jedno szczęście (1985)
• Granice świata (autobiografia; wydanie pośmiertne w 2000 roku)

Źródło:

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• Złoty Krzyż Zasługi (11 lipca 1955)
• Srebrny Krzyż Zasługi
• Krzyż Armii Krajowej
• Medal 40-lecia Polski Ludowej
• Srebrny Medal „Za zasługi dla obronności kraju”
• Brązowy Medal „Za zasługi dla obronności kraju”
• Złoty Medal „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej”
• Medal Komisji Edukacji Narodowej
• Honorowa Odznaka Lotnicza „Błękitne Skrzydła”
• Odznaka Harcerskiego Instruktora Lotniczego
• Medal Sprawiedliwy wśród Narodów Świata (22 października 1963)

Nagrody

• nagroda Prezesa Rady Ministrów za całokształt twórczości dla dzieci i młodzieży (1957)
• nagroda Ministra Kultury i Sztuki dla teatrów amatorskich (1959)
• Nagroda Literacka im. Janusza Korczaka za książkę Dziewięć bied i jedno szczęście (1985)
• nagroda miasta Warszawy (1987)

Upamiętnienie

11 maja 1996, w 90. rocznicę urodzin nadano imię Marii Kann Szkole Podstawowej nr 319 w Warszawie.

Ulice w miejscowości Wilga n. Wisłą otrzymały nazwy od tytułów książek Marii Kann.

Bibliografia

• Marii Kann granice świata – artykuł Grażyny Zabłockiej.
• Maria Kann – ps. „Halina”, „Kamilla” – Związek Harcerstwa Polskiego [online], kpbc.umk.pl [dostęp 2020-12-10] .