Jabłoń domowa

Jabłoń domowa (Malus domestica Borkh.) – gatunek rośliny z rodziny różowatych. Jest to gatunek który powstał w wyniku samoczynnego krzyżowania dwóch dziko rosnących na Kaukazie jabłoni – Malus pumila Mill. oraz Malus sylvestris Mill., a następnie w wyniku działań hodowlanych człowieka uzupełnionego o geny kilku innych naturalnie występujących w Azji i Europie gatunków. Należy do najbardziej popularnych w uprawie drzew owocowych w strefie klimatu umiarkowanego.

Jabłoń domowa

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	jabłoń
Gatunek	jabłoń domowa
Nazwa systematyczna
Malus domestica Borkh. Theor. prakt. Handb. Forstbot. 2:1272. 1803

Morfologia

Kwiaty jabłoni domowej

Pokrój

Drzewo osiągające 5–12 m wysokości, z szeroką i gęstą koroną.

Liście

Pojedyncze, owalne, osiągają 5–12 cm długości i 3–6 cm szerokości. Osadzone są na ogonku długim na 2–5 cm. Koniec blaszki liściowej jest zaostrzony, brzeg liścia jest piłkowany.

Kwiaty

Rozwijają się wiosną równocześnie z liśćmi, osiągają średnicę 2,5–3,5 cm. Korona pięciopłatkowa, płatki biało-różowe, wyraźne słupki i żółte pylniki. Jabłoń może zapylać się własnym pyłkiem choć najczęściej wymaga zapylenia krzyżowego.

Owoce

Jabłka – owoce szupinkowe, dojrzewające jesienią. Zwykle kuliste, w różnych barwach (zielone, żółte, czerwone lub żółte z rumieńcami). Miąższ znacznie zróżnicowany pod względem smaku, aromatu, słodyczy, konsystencji.

Biologia i ekologia

Jest gatunkiem łatwo się krzyżującym z innymi jabłoniami przez co spotyka się czasem mieszańce wzdłuż dróg, w zadrzewieniach śródpolnych i w czyżniach. Kwitnie na przełomie od kwietnia i maja. Jest rośliną owadopylną i miododajną.

Zastosowanie

Sztuka kulinarna

Owoce spożywane są surowe i w postaci przetworów (soki, kompoty, nadzienia do ciast). Mają znaczne walory odżywcze. Obfitują w witaminy, cukier, pektyny, substancje aromatyczne i sole mineralne.: Liście jabłoni są również wykorzystywane jako surogat herbaty. Podczas procesu technologicznego podwiędłe liście poddaje się utlenianiu w podwyższonej temperaturze i suszeniu. Produkt ten zawiera między innymi: rutynę, kwercetynę, kwas galusowy, kwas chlorogenowy, kwas kawowy, glikozydy fenolowe.

Surowiec drzewny

Drewno jabłoni używane jest w stolarce.

Wartość odżywcza

Wartość odżywcza Jabłka (Malus domestica), surowe, ze skórką, bez gniazda nasiennego i ogonka (100 g) Wartość energetyczna 218 kJ (52 kcal) Białka 0,26 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 0,6% 0,6% 0,6% 0,6% M 0,5% 0,5% 0,5% 0,5% Węglowodany 13,81 g szczegółowe informacje Cukry (jedno- i dwucukry) 10,39 g Jednocukry Glukoza 2,43 g Fruktoza 5,90 g Galaktoza 0,00 g Dwucukry Sacharoza 2,07 g Maltoza 0,00 g Laktoza 0,00 g Skrobia 0,05 g Błonnik 2,4 g AI 19–30 31–50 51–70 70 K 9,6% 9,6% 11% 11% M 6,3% 6,3% 8,0% 8,0% Tłuszcze 0,17 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 0,028 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 0,007 g Wielonienasycone 0,051 g omega-3 0,0090 g omega-6 0,0430 g trans 0,000 g Woda 85,56 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70 K 3,2% 3,2% 3,2% 3,2% M 2,3% 2,3% 2,3% 2,3% Etanol 0,0 g Kofeina 0 mg Witaminy Witamina C 4,6 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 6,1% 6,1% 6,1% 6,1% M 5,1% 5,1% 5,1% 5,1% Tiamina (B1) 0,017 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 1,5% 1,5% 1,5% 1,5% M 1,4% 1,4% 1,4% 1,4% Ryboflawina (B2) 0,026 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 2,4% 2,4% 2,4% 2,4% M 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% Niacyna (B3) 0,091 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 0,7% 0,7% 0,7% 0,7% M 0,6% 0,6% 0,6% 0,6% Kwas pantotenowy 0,061 mg AI 19–30 31–50 51–70 70 K 1,2% 1,2% 1,2% 1,2% M 1,2% 1,2% 1,2% 1,2% Witamina B6 0,041 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 3,2% 3,2% 2,7% 2,7% M 3,2% 3,2% 2,4% 2,4% Foliany 0,003 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 0,8% 0,8% 0,8% 0,8% M 0,8% 0,8% 0,8% 0,8% Kwas foliowy 0,000 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Kobalamina (B12) 0,00000 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Cholina 3,4 mg AI 19–30 31–50 51–70 70 K 0,8% 0,8% 0,8% 0,8% M 0,6% 0,6% 0,6% 0,6% Witamina A 0,003 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 0,4% 0,4% 0,4% 0,4% M 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% Witamina D 0,0000 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina E 0,18 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 1,2% 1,2% 1,2% 1,2% M 1,2% 1,2% 1,2% 1,2% Witamina K 0,0022 mg AI 19–30 31–50 51–70 70 K 2,4% 2,4% 2,4% 2,4% M 1,8% 1,8% 1,8% 1,8% Makroelementy Fosfor 11 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 1,6% 1,6% 1,6% 1,6% M 1,6% 1,6% 1,6% 1,6% Wapń 6 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 0,6% 0,6% 0,5% 0,5% M 0,6% 0,6% 0,6% 0,5% Magnez 5 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 1,6% 1,6% 1,6% 1,6% M 1,3% 1,2% 1,2% 1,2% Potas 107 mg AI 19–30 31–50 51–70 70 K 2,3% 2,3% 2,3% 2,3% M 2,3% 2,3% 2,3% 2,3% Sód 1 mg AI 19–30 31–50 51–70 70 K 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% M 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% Mikroelementy Fluor 0,0033 mg AI 19–30 31–50 51–70 70 K 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% M 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% Żelazo 0,12 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 0,7% 0,7% 1,5% 1,5% M 1,5% 1,5% 1,5% 1,5% Miedź 0,027 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 3,0% 3,0% 3,0% 3,0% M 3,0% 3,0% 3,0% 3,0% Cynk 0,04 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 0,5% 0,5% 0,5% 0,5% M 0,4% 0,4% 0,4% 0,4% Mangan 0,035 mg AI 19–30 31–50 51–70 70 K 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% M 1,5% 1,5% 1,5% 1,5% Selen 0,0000 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Dane liczbowe na podstawie: USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 28 Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Wartość odżywcza Jabłka (Malus domestica), surowe, bez gniazda nasiennego, ogonka i skóry (100 g) Wartość energetyczna 200 kJ (48 kcal) Białka 0,27 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 0,6% 0,6% 0,6% 0,6% M 0,5% 0,5% 0,5% 0,5% Węglowodany 12,76 g szczegółowe informacje Cukry (jedno- i dwucukry) 10,10 g Jednocukry Glukoza 3,25 g Fruktoza 6,03 g Galaktoza 0,00 g Dwucukry Sacharoza 0,82 g Maltoza 0,00 g Laktoza 0,00 g Błonnik 1,3 g AI 19–30 31–50 51–70 70 K 5,2% 5,2% 6,2% 6,2% M 3,4% 3,4% 4,3% 4,3% Tłuszcze 0,13 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 0,021 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 0,005 g Wielonienasycone 0,037 g omega-3 0,0070 g omega-6 0,0310 g trans 0,000 g Woda 86,67 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70 K 3,2% 3,2% 3,2% 3,2% M 2,3% 2,3% 2,3% 2,3% Etanol 0,0 g Kofeina 0 mg Witaminy Witamina C 4,0 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 5,3% 5,3% 5,3% 5,3% M 4,4% 4,4% 4,4% 4,4% Tiamina (B1) 0,019 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 1,7% 1,7% 1,7% 1,7% M 1,6% 1,6% 1,6% 1,6% Ryboflawina (B2) 0,028 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 2,5% 2,5% 2,5% 2,5% M 2,2% 2,2% 2,2% 2,2% Niacyna (B3) 0,091 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 0,7% 0,7% 0,7% 0,7% M 0,6% 0,6% 0,6% 0,6% Kwas pantotenowy 0,071 mg AI 19–30 31–50 51–70 70 K 1,4% 1,4% 1,4% 1,4% M 1,4% 1,4% 1,4% 1,4% Witamina B6 0,037 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 2,8% 2,8% 2,5% 2,5% M 2,8% 2,8% 2,2% 2,2% Foliany 0,000 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Kwas foliowy 0,000 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Kobalamina (B12) 0,00000 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Cholina 3,4 mg AI 19–30 31–50 51–70 70 K 0,8% 0,8% 0,8% 0,8% M 0,6% 0,6% 0,6% 0,6% Witamina A 0,002 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% M 0,2% 0,2% 0,2% 0,2% Witamina D 0,0000 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina E 0,05 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% M 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% Witamina K 0,0006 mg AI 19–30 31–50 51–70 70 K 0,7% 0,7% 0,7% 0,7% M 0,5% 0,5% 0,5% 0,5% Makroelementy Fosfor 11 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 1,6% 1,6% 1,6% 1,6% M 1,6% 1,6% 1,6% 1,6% Wapń 5 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 0,5% 0,5% 0,4% 0,4% M 0,5% 0,5% 0,5% 0,4% Magnez 4 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% M 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% Potas 90 mg AI 19–30 31–50 51–70 70 K 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% M 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% Sód 0 mg AI 19–30 31–50 51–70 70 K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Mikroelementy Żelazo 0,07 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 0,4% 0,4% 0,9% 0,9% M 0,9% 0,9% 0,9% 0,9% Miedź 0,031 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 3,4% 3,4% 3,4% 3,4% M 3,4% 3,4% 3,4% 3,4% Cynk 0,05 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 0,6% 0,6% 0,6% 0,6% M 0,5% 0,5% 0,5% 0,5% Mangan 0,038 mg AI 19–30 31–50 51–70 70 K 2,1% 2,1% 2,1% 2,1% M 1,7% 1,7% 1,7% 1,7% Selen 0,0000 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Dane liczbowe na podstawie: USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 28 Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Wartość odżywcza Jabłka (Malus domestica), suszone (100 g) Wartość energetyczna 1080 kJ (258 kcal) Białka 2,1 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 4,6% 4,6% 4,6% 4,6% M 3,8% 3,8% 3,8% 3,8% Węglowodany 62,3 g szczegółowe informacje Przyswajalne 52,0 g RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 40% 40% 40% 40% M 40% 40% 40% 40% Cukry (jedno- i dwucukry) 16 g Dwucukry Sacharoza 16,00 g Skrobia 1,5 g Błonnik 10,3 g AI 19–30 31–50 51–70 70 K 41% 41% 49% 49% M 27% 27% 34% 34% Tłuszcze 2,1 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 0,21 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 0,005 g Wielonienasycone 0,46 g omega-3 0,06 g α-Linolenowy (ALA) 0,05 g AI 19–30 31–50 51–70 70 K 4,5% 4,5% 4,5% 4,5% M 3,1% 3,1% 3,1% 3,1% omega-6 0,041 g Linolowy (LA) 0,41 g AI 19–30 31–50 51–70 70 K 3,4% 3,4% 3,7% 3,7% M 2,4% 2,4% 2,9% 2,9% Woda 32 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70 K 1,2% 1,2% 1,2% 1,2% M 0,9% 0,9% 0,9% 0,9% Witaminy Witamina C 11,6 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 15% 15% 15% 15% M 13% 13% 13% 13% Tiamina (B1) 0,175 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 16% 16% 16% 16% M 15% 15% 15% 15% Ryboflawina (B2) 0,134 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 12% 12% 12% 12% M 10% 10% 10% 10% Niacyna (B3) 1,03 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 7,4% 7,4% 7,4% 7,4% M 6,4% 6,4% 6,4% 6,4% Witamina B6 0,16 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 12% 12% 11% 11% M 12% 12% 9,4% 9,4% Foliany 0,006 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 1,5% 1,5% 1,5% 1,5% M 1,5% 1,5% 1,5% 1,5% Kobalamina (B12) 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina A 0,021 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 3,0% 3,0% 3,0% 3,0% M 2,3% 2,3% 2,3% 2,3% Witamina D 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina E 2,5 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 17% 17% 17% 17% M 17% 17% 17% 17% Makroelementy Fosfor 45 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 6,4% 6,4% 6,4% 6,4% M 6,4% 6,4% 6,4% 6,4% Wapń 20 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 2,0% 2,0% 1,7% 1,7% M 2,0% 2,0% 2,0% 1,7% Magnez 15 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 4,8% 4,7% 4,7% 4,7% M 3,8% 3,6% 3,6% 3,6% Potas 665 mg AI 19–30 31–50 51–70 70 K 14% 14% 14% 14% M 14% 14% 14% 14% Sód 10 mg AI 19–30 31–50 51–70 70 K 0,7% 0,7% 0,8% 0,8% M 0,7% 0,7% 0,8% 0,8% Mikroelementy Żelazo 1,5 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 8,3% 8,3% 19% 19% M 19% 19% 19% 19% Miedź 0,2 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 22% 22% 22% 22% M 22% 22% 22% 22% Cynk 0,79 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70 K 9,9% 9,9% 9,9% 9,9% M 7,2% 7,2% 7,2% 7,2% Mangan 0,04 mg AI 19–30 31–50 51–70 70 K 2,2% 2,2% 2,2% 2,2% M 1,7% 1,7% 1,7% 1,7% Dane liczbowe na podstawie: Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Uprawa

Odmiany

W uprawie są liczne (ok. 10 tys.) odmiany hodowlane jabłoni domowej. W Polsce rośnie ok. 40 mln jabłoni, które dostarczają ok. 2–2,5 mln ton owoców.

Według raportu z kwalifikacji materiału szkółkarskiego przeprowadzonego przez Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa w 2011 roku największą liczbę roślin w szkółkach sadowniczych miały odmiany:

• ‘Szampion’ i sporty (Reno1, Reno2, Arno) – 1494 tys. drzew;
• ‘Idared’ i jego sport (‘Idareset’) – 1305 tys. drzew;
• ‘Golden Delicious’ i sporty (Golden Delicious Reinders) – 1092 tys. drzew;
• ‘Gala’ i sporty (‘Gala Must’, ‘Royal Gala’, ‘Natali Gala’) – 803 tys. drzew;
• ‘Jonagold’ i jego sporty (‘Jonagold Decosta’, ‘Jonica’, ‘Rubinstar’, ‘Rubinstep’ i inne) – 797 tys. drzew;
• ‘Gloster’ – 589 tys. drzew;
• ‘Ligol’ i jego sport (‘Ligolina’) – 418 tys. drzew.

Struktura upraw

Struktura odmianowa jabłoni uprawianych w Polsce w 2012 roku przedstawiała się następująco:

• 'Idared' – 20,4%
• 'Jonagold' – 13,5%
• 'Szampion' – 10,7%
• 'Ligol' – 6,5%
• 'Gloster' – 4,4%
• 'Golden Delicious' – 3,8%
• 'Cortland' – 3,2%
• 'Antonówka Zwykła' – 3,2%
• 'Gala' – 3,1%
• 'Lobo' – 3,0%
• 'Jonathan' – 1,5%
• 'Boskoop' – 0,9%
• pozostałe – 25,9%

Choroby

• nieinfekcyjne: nekrotyczna plamistość kory jabłoni
• wirusowe: chlorotyczna plamistość liści jabłoni, jamkowatość pnia jabłoni, mozaika jabłoni, żłobkowatość pnia jabłoni
• bakteryjne: gumowatość drewna jabłoni, guzowatość korzeni, proliferacja jabłoni lub miotlastość jabłoni, spłaszczenie konarów jabłoni, włosowatość korzeni, zaraza ogniowa
• wywołane przez lęgniowce i grzyby: alternarioza drzew ziarnkowych, biała zgnilizna korzeni, brunatna zgnilizna drzew ziarnkowych, cytosporoza jabłoni, czarny rak jabłoni, drobna plamistość liści jabłoni, fuzarioza drzew ziarnkowych, gruzełek cynobrowy, mączniak jabłoni, opieńka miodowa, parch jabłoni, plamistość jabłoni, werticilioza drzew i krzewów owocowych, rak drzew owocowych i zgnilizna owoców, rak kory drzew owocowych, rak kory drzew ziarnkowych, zgorzel kory jabłoni, zgorzel pędów drzew owocowych, zgnilizna pierścieniowa podstawy pnia drzew owocowych, zgorzel powierzchniowa kory drzew ziarnkowych.

Produkcja jabłek

Światowa produkcja jabłek wynosi ok. 75,6 miliona ton. Do największych producentów jabłek należą: Chiny (47,6% światowej produkcji w 2011 roku), Stany Zjednoczone (5,6%) i Turcja (3,8%). Polskie sadownictwo w 2011 roku miało 3,3% udział w światowej produkcji jabłek. Wielkość produkcji jabłek w Polsce ze względu na ryzyko przyrodnicze podlega znacznym wahaniom. W latach 2001–2010 w dwóch latach (2004 i 2010) produkcja wyniosła mniej niż 2 mln ton, natomiast w trzech latach (2004, 2008 i 2009) przekroczyła 2,5 mln ton. Rekordowym rokiem był 2008 kiedy zebrano 2 mln 831 tys. ton, co uplasowało Polskę na trzecim miejscu na świecie

10 największych producentów jabłek w 2011 roku (w tonach)
Chiny	35 987 221
Stany Zjednoczone	4 272 840
Indie	2 891 000
Turcja	2 680 080
Polska	2 493 080
Włochy	2 411 200
Francja	1 858 880
Iran	1 651 840
Brazylia	1 339 000
Rosja	1 200 000
Świat	75 635 283