Lubomierz

Lubomierz (niem. Liebenthal) – miasto w Polsce położone w województwie dolnośląskim, w powiecie lwóweckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Lubomierz. Jest to jedno z najmniejszych i najstarszych miast w województwie dolnośląskim, z zachowanym średniowiecznym układem urbanistycznym. Prawa miejskie posiada od 1291. Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. w mieście mieszkało 1759 osób (869. miejsce w kraju). Lubomierz znany jest przede wszystkim z miasteczkowych scen filmu Sami swoi oraz organizowanego w mieście Festiwalu Filmów Komediowych.

Lubomierz

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Panorama miasta (widok od strony północnej)
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	lwówecki
Gmina	Lubomierz
Data założenia	XII w.
Prawa miejskie	1291
Burmistrz	Mariusz Warowy
Powierzchnia	8,05 km²
Wysokość	360 m n.p.m.
Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość	1759 218,5 os./km²
Strefa numeracyjna	( 48) 75
Kod pocztowy	59-623
Tablice rejestracyjne	DLW
Położenie na mapie gminy Lubomierz Lubomierz
Położenie na mapie Polski Lubomierz
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Lubomierz
Położenie na mapie powiatu lwóweckiego Lubomierz
51°00′42″N 15°30′35″E
TERC (TERYT)	0212024
SIMC	0936210
Urząd miejski pl. Wolności 1 59-623 Lubomierz
Strona internetowa
BIP

Geografia

Położenie

Miasto jest położone na Pogórzu Izerskim, w mikroregionie Obniżenie Lubomierza, nad rzeką Lubomierką, będącą dopływem Oldzy.

Historycznie miasto leży na Dolnym Śląsku. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa jeleniogórskiego. Obecnie miasto położone jest w województwie dolnośląskim, w powiecie lwóweckim, w gminie miejsko-wiejskiej Lubomierz.

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 8,05 km² (629. miejsce w kraju).

Środowisko naturalne

Lubomierz znajduje się terenie Pogórza Izerskiego, stanowiącego część Pogórza Zachodniosudeckiego. Obszar miasta charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem wysokości względnej, szczególnie w środkowej i południowej części miasta (Wzniesienia Radoniowskie). W południowej części Lubomierza wzniesienia dochodzą do 390 m n.p.m. Obszar miasta obniża się w kierunku północnym – najniżej położony punkt miasta znajduje się w dolinie Oldzy, w pobliżu dawnej stacji kolejowej Lubomierz, który wynosi ok. 340 m n.p.m.

Lubomierz leży na granitoidach wczesnowaryscyjskich, przykrytymi w zachodniej części miasta przez piaski i żwiry sandrowe, a we wschodniej przez gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i żwiry lodowcowe.

Klimat Lubomierza charakteryzuje się wpływem gór średnich (Sudetów) i leży w sudeckim regionie klimatycznym. Średnie wartości poszczególnych elementów pogody z wielolecia 1971-2000 wyglądają następująco:

Rodzaj	Okres	Wartość
Temperatura powietrza	lato	14 °C
	zima	–1 °C
	rok	6 °C
Suma opadów	lato	250 mm
	zima	175 mm
	rok	650 mm
Usłonecznienie	rok	1500 h

Większość obszaru Lubomierza leży w zlewni rzeki Lubomierki, która jest dopływem Oldzy, będąca prawym dopływem Kwisy. Rzeka Oldza przepływa przez miasto w niewielkim fragmencie w północnej części miasta. Ogółem sieć hydrograficzna w mieście ma odpływ ukierunkowany w kierunku północnym, co jest spowodowane nachyleniem stoków. Poza tym znajduje się tu około 5 akwenów.

Na terenie miasta nie ma żadnego obszaru prawnie chronionego. Południowa część miasta obejmuje zwarty kompleks leśny, zarządzana przez Nadleśnictwo Lwówek Śląski.

Demografia

W roku 1946 zamieszkiwało w Lubomierzu 484 Polaków, wśród których było 146 przesiedleńców z Polski centralnej.

Pod względem ludnościowym Lubomierz w 2008 był najmniejszym miastem w województwie dolnośląskim oraz 838. miastem w Polsce (na 892 miasta – stan z 2008). Liczba ludności wynosiła wtedy 1809 mieszkańców.

Od XIX w. liczba ludności miasta pozostawała w miarę stabilna, z niewielkimi wahaniami. Liczba ta wzrastała do początku XX w., a potem do końca XX w. ubywało mieszkańców. Na początku XXI w. liczba ludności ulegała dalszym wahaniom. Zmiana liczby mieszkańców miasta w okresie 1845-2013 przedstawia się następująco:

Według danych za 2009 w strukturze ludności istnieje równowaga kobiet i mężczyzn (współczynnik feminizacji wynosi 100,0) i ta wartość jest mniejsza niż dla całego województwa dolnośląskiego, gdzie w 2010 współczynnik feminizacji wynosił 109 kobiet na 100 mężczyzn. Dokładne dane przedstawia poniższa tabela.

struktura ludności dane na 2009
Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	2041	100	1020	50,0	1021	50,0
gęstość zaludnienia	253,5 os./km²

W strukturze wykształcenia przeważają osoby z wykształceniem średnim (w tym policealnym), a także podstawowym. Dokładne dane przedstawia poniższa tabela.

wykształcenie dane za 2002
	brak	podstawowe	zawodowe	średnie	wyższe
ogółem	60	461	377	462	127
kobiet	38	244	140	246	79
mężczyzn	22	217	237	216	48

Piramida wieku mieszkańców Lubomierza w 2014 roku.

Historia

Widok miejscowości około 1832

Początki powstania miasta wiążą się z usytuowaniem osady w XII w. na szlaku handlowym łączącym Zgorzelec z Pragą, jej pozostałością jest charakterystyczny układ przestrzenny z podłużnym rynkiem. W późniejszym okresie zlokalizowano tu klasztor sióstr benedyktynek, ufundowany przez Juttę z Lubomierza, założycielkę tego zakonu. Lubomierz był własnością benedyktynek w latach 1278 - 1810. Miasto otrzymało prawa miejskie w 1291 od księcia Bolka I Surowego, który nadał mu przywileje rozszerzone w 1308, które zostały potwierdzone w 1408 przez króla czeskiego Wacława II. W 1291 Lubomierz został otoczony mury miejskie, natomiast w 1426 miasto wraz z murami zostało zniszczone przez Husytów.

Wzmożony rozwój od połowy XVI w. miasto uzyskało dzięki eksportowi przędzy lnianej do Hamburga, a także organizowaniu tu targów, gdzie handlowano m.in. gołębiami. Miasto później podupadło z powodu konkurencji w większych, sąsiednich miastach, wojny trzydziestoletniej, wielkiego pożaru w 1802 i sekularyzacji klasztoru w 1810. 15 października 1885 oddano do użytku linię kolejową z Gryfowa Śląskiego do Lwówka Śląskiego, a wraz z nią stację w mieście, która nie poprawiła słabej sytuacji miasta.

Lubomierz w 1945 został włączony do Polski. Miasto nie uległo zniszczeniu podczas II wojny światowej. Zachowało też średniowieczny układ urbanistyczny.

Z Lubomierza wywodziło się wielu pionierów polskiego drukarstwa działających w XVI w. w Krakowie, jak Hieronim Wietor oraz rodziny Szarffenbergów i Siebeneycherów, a także śląska linia Szarffenbergów. W samym Lubomierzu ówcześnie jednak nie odnotowano warsztatów drukarskich.

Toponimia

Nazwa Liebenthal wśród innych nazw śląskich miejscowości w urzędowym pruskim dokumencie z 1750 wydanym w języku polskim w Berlinie

W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Libenthalium. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podaje dwie nazwy niemieckie miejscowości Liebenthal oraz starszą Loewenthal, a także łacińską Leovallensis. W 1750 nazwa Liebenthal wymieniona jest przez Fryderyka II pośród innych miast śląskich w zarządzeniu urzędowym wydanym w języku polskim dla mieszkańców Śląska. Po II wojnie światowej do 1947 używano tłumaczonej wprost niemieckiej nazwy miasta - Miłosna. Dopiero potem wprowadzono nazwę teraźniejszą Lubomierz.

Zabytki

Plac Wolności (Rynek)

Plac Wolności stanowił przez wiele lat główną ulicę i plac targowy, a także centralną część miasta. Pierwotnie wokół placu w strukturze zabudowy dominowała zabudowa drewniana. Po kolejnych pożarach, w XVI w. wybudowano nową, murowaną zabudowę. Obecnie prawie cała zabudowa wokół placu jest zabytkowa. Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są następujące obiekty położone na Placu Wolności:

• domy, pl. Wolności 3, 4, 5 (d. 81, 82, 83), z pierwszej połowy XIX w.,
• dom, pl. Wolności 7, z końca XIX w.,
• domy, pl. Wolności 8, 9, 10, 11 (d. 73, 74, 75, 76), z XVIII w., początek XIX w.,
• czternaście domów (pierzeja), pl. Wolności 18, 19, 20, 21, 22, 25, 26, 27, 28, 29, 31 (Dom Piekarza z XVI w.; zachowany tylko w postaci murów zewnętrznych i tablicy erekcyjnej z datą 1584 oraz charakterystycznym godłem zawodu - preclem), 33, 34, 35, z XVI w., początek XIX w.,
• dom, pl. Wolności 37, 38, 39 b, z pocz. XIX w.,
• dom, pl. Wolności 43 (d. 45), z pierwszej połowy XIX w., pocz. XX w.,
• trzynaście domów, pl. Wolności 46, 47, 48, 49, 50, 51, 53, 54, 55, 56, 65, 66 (pierzeja wschodnia), z XVI w., pocz. XIX w.,
• domy, pl. Wolności 63, 65 (d. 67, 69), z pierwszej połowy XIX w., pocz. XX w.,
• dom, pl. Wolności 66 (d. 100), z pocz. XIX w.,
• dom, pl. Wolności 2 (d. 84), z poł. XVI w., z pierwszej połowy XIX w.,
• dom, pl. Wolności 102, z pocz. XIX w.,

Przed ratuszem znajduje się grupa rzeźb upamiętniająca epidemię, jaka spadła na miasto w XVIII w., a po drugiej stronie barokowa fontanna z postacią św. Maternusa z 1717, stojącego z modelem kościoła w lewej ręce, a z metalowym pastorałem w prawej (postać umieszczona jest na wysokiej kolumnie).

Ratusz

Ratusz znajduje się w zachodniej części Placu Wolności (Plac Wolności 1). Pochodzi z 1449, 1689 i 1805. Jest to skromny budynek na planie czworokąta, nakryty dachem z naczółkami, zwieńczony wieżą z miedzianym hełmem. Do ratusza prowadzi wejście zaakcentowane schodami z balustradą. W północnej ścianie ratusza jest wmurowany piaskowcowy pręgierz z 1530. Pierwszy ratusz powstał w związku z nadaniem miastu praw miejskich w 1291. Spłonął on w 1426 przez husytów. Drugi budynek, murowany z podcieniami, zbudowano w 1449. Również uległ zniszczeniu wraz z ogromnym pożarem miasta w 1640. Odbudowa ratusza trwała do 1738. Następną przebudowę ratusza wykonano w latach 1837-1839.

• 
  Ratusz (od strony południowo-wschodniej)
• 
  Kamienice - północna pierzeja
• 
  Kamienice - południowa pierzeja
• 
  Fontanna z figurą św. Maternusa
• 
  Kolumna maryjna

Zespół budynków klasztoru sióstr benedyktynek

Stanowi on zwarty kompleks budynków z elementami gotyckimi i barokowymi. Na zespół ten składa się:

• kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP i św. Maternusa z XV/XVI w. (wieża), l. 1727-1730,
• klasztor, ob. liceum, z pocz. XVI w, l. 1727-30, XIX w.,
• plebania, z 1689, pocz. XX w.,
• Dom Opatki z łącznikiem, z 1650, z końca XIX w.,
• park, z XVII w., XIX w.

• 
  Fasada kościoła Wniebowzięcia NMP i św. Maternusa
• 
  Dawny klasztor Benedyktynek

Kościół pomocniczy pw. Świętego Krzyża

Kościół pw. Świętego Krzyża

Jego budowa wiąże się z legendą o cudownym znalezieniu przez córkę burmistrza złotego krzyża, które miało miejsce w 1521. Budynek pochodzi z 1521., a w źródłach pisanych wzmiankowany jest po raz pierwszy w 1666. Przebudowany w XVIII w. i 1805.

Mury miejskie

Zbudowane zostały na polecenie księcia Bolka I. Pierwotnie tworzyły one dwa systemy obrony: jeden bronił klasztoru, a drugi miasta. Zachowały się fragmenty wokół klasztoru (przy ul. 1 Maja), pochodzące z XV-XVI w.

Pozostałe zabytki

Kościół cmentarny pw. św. Anny z 1669 r.

Dawny kościół ewangelicki z 1852 r.

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są również:

• zespół cmentarza rzymskokatolickiego przy ul. 1 Maja, na który składa się:

  kościół cmentarny pw. św. Anny z 1669 przebudowany w początkach XVIII w. i 1833 - jest to budynek trzynawowy przysklepiony kolebką z lunetami,

  • cmentarz z ok. 1628r.,
  • kaplica grobowa z 1825 r.,
  • mur z bramą z pierwszej połowy XIX w.,
  • studnia z pierwszej połowy XIX w.;
• kościół ewangelicki ze szkołą i pastorówką z 1852, obecnie dom i galeria, ul. Kościuszki 4;
• dom, ul. Kowalskiego 1 (dawniej pl. Wolności 17), z XVI w., 1700, pocz. XX w.;
• budynek szkolny, ul. Chopina 9, z czwartej ćw. XIX w.;
• most na rzece Olszyniec, z XVI/XVII w., 1831;
• liczne kapliczki, krzyże i figury przydrożne w mieście.

Komunikacja

Budynek dworca na zlikwidowanej stacji Lubomierz (widok od strony ulicy)

Komunikacja drogowa

Miasto jest położone na uboczu od głównych szlaków komunikacyjnych. Z miasta wybiegają następujące drogi o znaczeniu powiatowym: 2511D w kierunku drogi krajowej nr 30 (Radoniów, zachód); w kierunku drogi wojewódzkiej nr 297 (Pławna Dolna, północ), 2524D w kierunku drogi wojewódzkiej nr 297 (Wojcieszów, wschód); w kierunku drogi wojewódzkiej nr 364 (Ubocze, północny zachód), 2535D w kierunku drogi krajowej nr 30 (Chmieleń, południe).

Na terenie miasta znajduje się 4 przystanki komunikacji autobusowej: Lubomierz, Lubomierz 1 (nż.), Lubomierz Oś. oraz Szkoła. Połączenia obsługują PKS „Tour” Jelenia Góra (linie 200 oraz 207) oraz PKS „Voyager”.

Komunikacja kolejowa

W przeszłości w pobliżu miasta przechodziła linia kolejowa nr 284 Legnica - Pobiedna, a także stacja Lubomierz (zlikwidowana w 2013). Pierwszy odcinek linii łączył Lwówek Śląski z Gryfowem Śląskim, który otwarto wraz ze stacją 15 października 1885. W 1983 zawieszono kursowanie połączeń pasażerskich przez Lubomierz, a w 1996 zlikwidowano odcinek linii Lwówek Śląski - Lubomierz. Odcinek Lubomierz - Gryfów Śląski jest nieprzejezdny.

Oświata i sport

Budynek Zespołu Szkół w Lubomierzu

W Lubomierzu znajdują się:

• Przedszkole Miejskie - położone przy ul. Stogryna 2; według danych na 2012 uczęszczało do niego 117 dzieci;
• Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II - położona przy ul. Kościuszki 5; według danych na 2012 ma 38 pomieszczeń, a uczęszczało do niej 225 dzieci;
• Zespół Szkół w Lubomierzu - położony przy ul. Chopina 9; liczy łącznie ok. 200 uczniów; składa się na niego:
  • Gimnazjum im. Hieronima Wietora,
  • Liceum Ogólnokształcące im. Aleksandra Kamińskiego,
  • Zasadnicza Szkoła Zawodowa,
  • Studium Policealne.

W mieście funkcjonuje klub piłki nożnej o nazwie Miejski Ludowy Klub Sportowy Stella Lubomierz, który w sezonie 2013/14 grał w klasie A, grupa Jelenia Góra II. Swoją siedzibę klub ma przy placu Wolności 50, gdzie funkcjonuje Ośrodek Kultury i Sportu w Lubomierzu, a stadion znajduje się przy ul. Sportowej.

Kultura

Muzeum Kargula i Pawlaka

Lubomierz znany jest przede wszystkim z planu zdjęciowego do filmu Sami swoi nakręconego w 1967. Na tę pamiątkę 13 lipca 1996 otwarto Muzeum Kargula i Pawlaka, a od 1997 odbywa się Ogólnopolski Festiwal Filmów Komediowych. W mieście znajduje się też pomnik Kargula i Pawlaka.

W Lubomierzu kręcono również trzecią nowelę filmu Krzyż Walecznych w reż. Kazimierza Kutza, a także kilka scen do serialu Tajemnica twierdzy szyfrów w reż. Bogusława Wołoszańskiego.

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Maternusa
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Lubomierz (Sala Królestwa ul. Majowa 29a).

Współpraca międzynarodowa

Miasta partnerskie:

• Wittichenau
• Mszana Dolna

Bibliografia

• Słownik geografii turystycznej Sudetów, t. 2 (A-Ł) Pogórze Izerskie, red. Marek Staffa, Wydawnictwo I-BiS, Wrocław, 2003, ISBN 83-85773-60-6 (A-Ł), s. 424-439
• Jerzy Ciurlok: O drukarzach, drukarniach i drukach śląskich. Mikołów, Katowice: Regionalny Instytut Kultury w Katowicach, 2018. ISBN 978-83-952024-1-4.

Linki zewnętrzne

• Lubomierz na portalu polska-org.pl
• Oficjalna strona miasta
• Liebenthal (niem.) VI (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 221 .