Pniarek lekarski
Pniarek lekarski (Fomitopsis officinalis (Vill.) Bondartsev & Singer) – gatunek grzybów z rodziny pniarkowatych (Fomitopsidaceae)[2].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
pniarek lekarski |
| Nazwa systematyczna | |
| Fomitopsis officinalis (Vill.) Bondartsev & Singer Annales Mycologici 39(1): 55 (1941) | |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1] | |
 | |
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Fomitopsis, Fomitopsidaceae, Polyporales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[2].
Po raz pierwszy takson ten opisał w 1788 roku francuski botanik Dominique Villars nadając mu nazwę Boletus officinalis[3]. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadali mu w 1941 roku Appollinaris Semenovich Bondartsev i Rolf Singer, przenosząc go do rodzaju Fomitopsis[2].
- Boletus officinalis Vill. 1788
- Polyporus officinalis (Vill.) Fr. 1821
- Piptoporus officinalis (Vill.) P. Karst. 1882
- Cladomeris officinalis (Vill.) Quél. 1886
- Ungulina officinalis (Vill.) Pat. 1900
- Fomes officinalis (Vill.) Bres. 1931
- Laricifomes officinalis (Vill.) Kotl. & Pouzar 1957
- Agaricum officinale (Vill.) Donk 1971
- Boletus laricis F. Rubel 1778
- Fomes laricis (F. Rubel) Murrill 1903
- Boletus purgans J.F. Gmel. 1792
- Boletus agaricum Pollini 1824
- Fomes fuscatus Lázaro Ibiza 1916[4].
Polską nazwę pniarek lekarski nadał Władysław Wojewoda w 1999 r.[5] Gatunek opisywany był także pod innymi nazwami: modrzewnik lekarski; huba lekarska, modrzewiowa, niedźwiedzia[6], gąbka modrzewowa[7] i agaryk modrzewiowy[8]
Morfologia
edytujWieloletnie owocniki mogące żyć nawet do 80 lat[9] i osiągające do 1 metra wysokości i wagę do 10 kg. Największy znany owocnik ma 82 warstwy przyrostu i jest przechowywany w Uniwersytecie w Waszyngtonie[8]. Szare, z czasem kruche, popękane. Przyrośnięte bokiem do pnia, brak trzonu, zwykle kopytowate, po wielu latach cylindryczne, czasami owocniki pozrastane ze sobą[10].
- Cechy mikroskopowe
Miąższ biały, kruchy, serowaty i bardzo gorzki. Pory białe (1–)4–5 na mm. Rurki długości 3–20 mm, często warstwami. Zarodniki elipsoidalne, gładkie, hialinowe, z kroplami, nieamyloidalne, 6–9 × 3–4 µm[11].
Występowanie i siedlisko
edytujJest to gatunek o bardzo rozległym zasięgu występowania, obejmującym znaczną część półkuli północnej. Znany jest z Afryki (Maroko), Ameryki Północnej (Kanada, USA), Azji (Chiny, Indie, Japonia, Korea, Mongolia, Rosja: Kamczatka[10], zachodnia Syberia[12], Turcja) oraz z Europy (Austria, Białoruś, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Litwa, Niemcy, Polska, Rosja, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Szwajcaria, Ukraina, Włochy)[10]. W Polsce do 2020 r. notowany na 11 stanowiskach dawnych i 6 współczesnych[9]. Najwięcej drzew z owocnikami pniarka lekarskiego zaobserwowano na terenie obszaru ochronnego „Góra Chełmowa” w Świętokrzyskim Parku Narodowym[13]. Od roku 1983 objęty ochroną ścisłą bez możliwości zastosowania wyłączeń spod ochrony uzasadnionych względami gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej[14]. W Czerwonej liście roślin i grzybów Polski ma kategorię zagrożenia E (wymierające – krytycznie zagrożone)[15]. Gatunek wpisany do Czerwonej księgi gatunków zagrożonych IUCN – kategoria zagrożenia EN zagrożone (endangered)[1].
W Europie występuje głównie na bardzo starych modrzewiach, w lasach o charakterze naturalnym, bardzo rzadko w drzewostanach odnawianych sztucznie[16]. Żywicielami jego poza modrzewiem (Larix sp.) są rzadko inne gatunki z rodzajów: jodła (Abies sp.), cedr (Cedrus sp.), świerk (Picea sp.), sosna (Pinus sp.), daglezja (Pseudotsuga sp.) i choina (Tsuga sp.)[10].
Znaczenie
edytujGrzyb pasożytniczy rozwijający się w Polsce wyłącznie na modrzewiach[13], powodujący brunatną zgniliznę drewna[11]. Używany był do celów rytualno-obrzędowych u Indian północnoamerykańskich. Uważany jest za jeden z najstarszych grzybów leczniczych Euroazji. Znany był już w czasach starożytnych Greków i Rzymian. Stosowano go jako panaceum na wszelkie dolegliwości (m.in. nadmierna potliwość przy gruźlicy, schorzenia oddechowe, reumatyzm, zawroty głowy, dolegliwości przewodu pokarmowego, nowotwory). W Jakucji pniarek lekarski służył do produkcji mydła[7].
Przypisy
edytuj- ↑ a b The IUCN Red List of Threatened Species, IUCN Red List of Threatened Species, DOI: 10.2305/iucn.uk.2019-3.RLTS.T75104087A75104095.en [dostęp 2020-02-08].
- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2020-02-08].
- ↑ Janusz Łuszczyński, Fomitopsis officinalis (Coriolaceae) w Polsce, „Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica”, 7, 2000, s. 271–276, ISSN 1640-629X [dostęp 2020-02-09].
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2020-02-08].
- ↑ Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ Andrzej Szczepkowski, Grzyby nadrzewne w innym świetle – użytkowanie owocników, „Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej w Rogowie”, 32 (3), 2012, s. 171–189, ISSN 1509-1414.
- ↑ a b Andrzej Grzywacz, Tradycje zbiorów grzybów leśnych w Polsce, „Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej w Rogowie”, 44 (3), 2015, s. 189–199, ISSN 1509-1414.
- ↑ a b Andrzej Chlebicki, Agaryk modrzewiowy, „Wszechświat”, 102 (7–9), 2001, 213−215, ISSN 0043-9592.
- ↑ a b Anna Kujawa, Małgorzata Ruszkiewicz-Michalska, Izabela L. Kałucka (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, ISBN 978-83-938379-8-4.
- ↑ a b c d David Arora, Mushrooms demystified, Ten Speed Press, 1986, s. 580 [dostęp 2020-02-08].
- ↑ a b Thomas Læssøe, Jens H. Petersen, Fungi of Temperate Europe, Princeston and Oxford: Princeston University Press, 2019, s. 866, ISBN 978-0-691-18037-3.
- ↑ Andrzej Chlebicki, Viktor A. Mukhin, Nadezhda Ushakova, Fomitopsis officinalis on Siberian Larch in the Urals, „Mycologist”, 17 (3), 2003, s. 116–120, DOI: 10.1017/S0269915X03003057, ISSN 0269-915X.
- ↑ a b Jacek Piętka, Rozwój grzybni Fomitopsis officinalis na podłożach organicznych oraz drewnie modrzewiowym w warunkach laboratoryjnych, „Sylwan”, 9, 2004, 34−42, ISSN 0039-7660.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2020-02-08].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Jacek Piętka, Andrzej Szczepkowski, Ocena obecnego stanu występowania, zagrożeń i ochrony pniarka lekarskiego Fomitopsis officinalis (Vill.: Fr.) Bond. & Sing. w Polsce, „Sylwan”, 155 (1), 2011, 31−45, ISSN 0039-7660.