Kwas 4-hydroksybutanowy

Kwas 4-hydroksybutanowy
Nazewnictwo
	Nomenklatura systematyczna (IUPAC)
	kwas 4-hydroksybutanowy
	Inne nazwy i oznaczenia
	GHB (z ang. gamma-hydroxybutyric acid), kwas 4-hydroksymasłowy, kwas γ-hydroksymasłowy, γ-hydroksymaślan
	Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C4H8O3
Inne wzory	HO(CH; 2); 3COOH, HO−CH; 2−CH; 2−CH; 2−COOH
Masa molowa	104,10 g/mol
Wygląd	bezbarwna ciecz
	Identyfikacja
Numer CAS	591-81-1
PubChem	10413
DrugBank	DB01440
SMILES
	C(CCC(O)=O)O
InChI
	InChI=1S/C4H8O3/c5-3-1-2-4(6)7/h5H,1-3H2,(H,6,7)
	InChIKey
	SJZRECIVHVDYJC-UHFFFAOYSA-N
Właściwości
Temperatura topnienia	−17 °C
Temperatura wrzenia	130 °C
Niebezpieczeństwa
	Globalnie zharmonizowany system; klasyfikacji i oznakowania chemikaliów
	Wiarygodne źródła oznakowania tej substancji; według kryteriów GHS są niedostępne.
Dawka śmiertelna	LD50 4800 mg/kg (mysz, doustnie); LD50 3700 mg/kg (mysz, dożylnie)
	Podobne związki
Podobne związki	kwas 3-hydroksybutanowy, kwas γ-aminomasłowy
	Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą; stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
	Klasyfikacja medyczna
ATC	N01AX11, N07XX04
Legalność w Polsce	substancja psychotropowa grupy II-P
Stosowanie w ciąży	kategoria B
Farmakokinetyka
Biodostępność	25% (doustnie)
Okres półtrwania	30–60 minut
Metabolizm	95%, głównie w wątrobie, a także we krwi i tkankach
Wydalanie	5% – nerki
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kwas 4-hydroksybutanowy (kwas γ-hydroksymasłowy, GHB) – organiczny związek chemiczny z grupy hydroksykwasów karboksylowych. Występuje naturalnie w ludzkim ośrodkowym układzie nerwowym, cytrusach, winie i w niewielkim stężeniu prawie we wszystkich żyjących istotach. Jest strukturalnie podobny do innej endogennej substancji, kwasu 3-hydroksybutanowego.

Historia

Kwas 4-hydroksybutanowy został otrzymany po raz pierwszy przez rosyjskiego chemika Aleksandra Zajcewa w roku 1874^[3], natomiast pierwsze poważne badania nad działaniem GHB na człowieka przeprowadził francuski naukowiec Henri Laborit w latach 60. XX wieku.

Użycie medyczne

Kwas 4-hydroksybutanowy przez wiele lat używany był jako anestetyk. Został zastąpiony przez nowsze substancje o mniejszym potencjale nadużywania i mniejszej liczbie efektów ubocznych. Związek ten stosuje się przy leczeniu alkoholizmu – do łagodzenia symptomów odstawiennych oraz jako środek wspomagający detoksykację organizmu. Lek występuje pod nazwą handlową Alcover (kod ATC: N07BB).

W latach 60. XX wieku używany był także do walki z bezsennością, jako lek przeciwdepresyjny, środek dopingujący (przez sportowców). Pod handlową nazwą Xyrem, jest używany w leczeniu narkolepsji poprzez zmniejszenie liczby ataków katapleksji.

Efekty uboczne działania GHB: mdłości, wymioty, zawroty głowy, dezorientacja, ból głowy, somnolencja, inkontynencja, duszność, parestezja, amnezja, utrata świadomości, drgawki oraz kłopoty z akomodacją.

Użycie pozamedyczne

Używka rekreacyjna

Kwas 4-hydroksybutanowy jest substancją psychoaktywną o działaniu relaksującym i poprawiającym nastrój. Podnosi także libido i ułatwia kontakt z innymi osobami^[4]. Jest silnym depresantem^[5]. Typowa dawka rekreacyjna waha się w przedziale 1–2,5 g^[6].

Małe dawki (1–1,5 g) powodują efekt podobny do alkoholu etylowego – zrelaksowanie, poprawienie nastroju, lekkie zaburzenia równowagi. Większe dawki (do 2,5 g) mogą silniej poprawiać nastrój, powodować potrzebę tańca, muzyki i mówienia, a także zwiększać doznania seksualne. Negatywne objawy to zaburzenia równowagi, mdłości, zawroty głowy, niewyraźna mowa. Jeszcze wyższe dawki mogą prowadzić do znacznego podwyższenia pozytywnych wrażeń opisanych powyżej, z euforią włącznie, ale często powodują bardzo złe samopoczucie, utratę równowagi, wymioty. Przedawkowanie prowadzi do senności, czasem o charakterze śpiączki, i utraty przytomności, co w połączeniu z wymiotami może prowadzić do śmierci. Reakcje organizmu są bardzo zindywidualizowane i trudno jest dobrać dawkę dającą silne doznania pozytywne, nie doprowadzając do efektów niepożądanych^[4].

Pigułka gwałtu

GHB podobnie jak flunitrazepam znane jest jako pigułka gwałtu. Duże dawki tej substancji (powyżej 4 gramów) mogą wywoływać amnezję i utratę świadomości. Ta właściwość kwasu γ-hydroksymasłowego wykorzystywana jest przez gwałcicieli. Dodatkowo alkohol etylowy wchodzi w interakcję z GHB i powoduje zwiększenie liczby efektów ubocznych. Wykrycie GHB w krwi jest bardzo trudne lub niemożliwe, gdyż jego ostatecznymi metabolitami są dwutlenek węgla i woda.

Testery jednorazowego użytku w kształcie karty kredytowej, które wykrywają GHB w napojach, są dostępne w Polsce. Testery mają jednak problem z wykrywaniem małych ilości GHB (mniej niż 1,25 g/250 ml). Ponieważ pozytywny wynik testu polega na zaciemnieniu pola kontrolnego, test ten nie sprawdza się w napojach o ciemnej barwie. Ze względu na sposób nanoszenia próbki na test, podobny problem występuje w napojach i potrawach o gęstej konsystencji.

Wspomagacz w kulturystyce

Niektórzy sportowcy używają GHB ponieważ pobudza ono wydzielanie hormonu wzrostu^[7]. Efekt ten związany jest z oddziaływaniem GHB na receptory muskarynowe, poprzez zwiększone wydzielanie acetylocholiny.

Farmakologia

GHB jest naturalnie występującym w mózgach ssaków neuroprzekaźnikiem^[8]. GHB wykazuje powinowactwo do dwóch receptorów – niedawno odkrytego receptora GHB i receptora GABA-B^[9]. W organizmie GHB jest syntetyzowane z GABA.

γ-Butyrolakton (GBL) oraz 1,4-butanodiol (BDO) są prolekami GHB. GBL metabolizowane jest przez enzym o aktywności laktonazy obecny w osoczu krwi, a BDO przez dehydrogenazę alkoholową i dehydrogenazę aldehydową do kwasu 4-hydroksybutanowego. Obie te substancje są bardziej toksyczne dla organizmu niż samo GHB.

GHB bardzo szybko metabolizuje, najpierw do semialdehydu bursztynowego (kwasu 4-oksobutanowego), a następnie do kwasu bursztynowego (kwasu 1,4-butanodiowego), który wchodzi w cykl kwasu cytrynowego, gdzie zachodzi jego dalszy rozkład do CO₂ i H₂O.

Biosynteza i metabolizm kwasu 4-hydroksybutanowego (w warunkach fizjologicznych grupy karboksylowe występują zazwyczaj w formie zjonizowanej, na schemacie przedstawione są w formie sprotonowanej)

Uzależnienie

Długotrwałe używanie GHB może powodować uzależnienie zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Pierwsze może wystąpić po kilku dniach lub tygodniach zażywania kilku powtarzanych dawek dziennie. Symptomy odstawienne obejmują: bezsenność, zmęczenie, lęki, drgawki, skurcze mięśni, przyspieszony puls i pogorszenie nastroju. Efekty te mogą się utrzymywać do trzech tygodni po zaprzestaniu używania GHB. Regularne zażywanie tej substancji prowadzi do wytworzenia tolerancji fizjologicznej, która jest związana z większą produkcją enzymów metabolizujących GHB. Znaczne przedawkowanie GHB bywa śmiertelne.

Właściwości chemiczne

Czyste GHB jest białym ciałem stałym bez smaku i zapachu. Zwykle występuje w formie soli sodowej, co powoduje słony smak GHB. Otrzymywane jest zwykle z γ-butyrolaktonu poprzez dodanie roztworu wodorotlenku sodu.

Zobacz też

Uwagi

↑ Nazwa anionu γ-hydroksymaślan bywa stosowana alternatywnie do nazwy kwasu w omówieniach dotyczących działania biologicznego.

Przypisy

↑ ^a ^b LipidBank: 4-Hydroxybutyric acid. [dostęp 2010-05-22]. (ang.).
↑ United States National Library of Medicine: ChemIDplus – gamma-Hydroxybutyrate. [dostęp 2010-05-22]. (ang.).
↑ AlexanderA. Saytzeff AlexanderA., Ueber die Reduction des Succinylchlorids, „Justus Liebig's Annalen der Chemie”, 171 (2), 1874, s. 258–290, DOI: 10.1002/jlac.18741710216 (niem.).
↑ ^a ^b Erowid GHB Vault. Effects [online], www.erowid.org [dostęp 2020-08-18] (ang.).
↑ Francesco P.F.P. Busardò Francesco P.F.P., Alan W.A.W. Jones Alan W.A.W., GHB pharmacology and toxicology: acute intoxication, concentrations in blood and urine in forensic cases and treatment of the withdrawal syndrome, „Current Neuropharmacology”, 13 (1), 2015, s. 47–70, DOI: 10.2174/1570159X13666141210215423, PMID: 26074743, PMCID: PMC4462042 (ang.).
↑ Erowid GHB Vault. Dosage [online], www.erowid.org [dostęp 2020-08-18] (ang.).
↑ R.R. Volpi R.R. i inni, Different control mechanisms of growth hormone (GH) secretion between gamma-amino- and gamma-hydroxy-butyric acid: neuroendocrine evidence in Parkinson's disease, „Psychoneuroendocrinology”, 22 (7), 1997, s. 531–538, DOI: 10.1016/s0306-4530(97)00055-3, PMID: 9373886 (ang.).
↑ AnnaA. Waszkielewicz AnnaA., JacekJ. Bojarski JacekJ., Gamma-hydrobutyric acid (GHB) and its chemical modifications: a review of the GHBergic system, „Polish Journal of Pharmacology”, 56 (1), 2004, s. 43–49, PMID: 15047976 (ang.).
↑ MichelM. Maitre MichelM. i inni, Mécanismes d’action d’un médicament détourné: le γ-hydroxybutyrate, „Medecine Sciences: M/S”, 21 (3), 2005, s. 284–289, DOI: 10.1051/medsci/2005213284, PMID: 15745703 (fr.).

Linki zewnętrzne

Ghb project – strona z informacjami na temat GHB. ghb.wabi.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-06-25)]. (pol.)

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

[1] Nazwa anionu γ-hydroksymaślan bywa stosowana alternatywnie do nazwy kwasu w omówieniach dotyczących działania biologicznego.

[LipidBank-2] LipidBank: 4-Hydroxybutyric acid. [dostęp 2010-05-22]. (ang.).

[chemidplus-3] United States National Library of Medicine: ChemIDplus – gamma-Hydroxybutyrate. [dostęp 2010-05-22]. (ang.).

[Saytzeff-4] AlexanderA. Saytzeff AlexanderA., Ueber die Reduction des Succinylchlorids, „Justus Liebig's Annalen der Chemie”, 171 (2), 1874, s. 258–290, DOI: 10.1002/jlac.18741710216 (niem.).

[Effects-5] Erowid GHB Vault. Effects [online], www.erowid.org [dostęp 2020-08-18] (ang.).

[Busardo-6] Francesco P.F.P. Busardò Francesco P.F.P., Alan W.A.W. Jones Alan W.A.W., GHB pharmacology and toxicology: acute intoxication, concentrations in blood and urine in forensic cases and treatment of the withdrawal syndrome, „Current Neuropharmacology”, 13 (1), 2015, s. 47–70, DOI: 10.2174/1570159X13666141210215423, PMID: 26074743, PMCID: PMC4462042 (ang.).

[Dosage-7] Erowid GHB Vault. Dosage [online], www.erowid.org [dostęp 2020-08-18] (ang.).

[Volpi-8] R.R. Volpi R.R. i inni, Different control mechanisms of growth hormone (GH) secretion between gamma-amino- and gamma-hydroxy-butyric acid: neuroendocrine evidence in Parkinson's disease, „Psychoneuroendocrinology”, 22 (7), 1997, s. 531–538, DOI: 10.1016/s0306-4530(97)00055-3, PMID: 9373886 (ang.).

[Waszkielewicz-9] AnnaA. Waszkielewicz AnnaA., JacekJ. Bojarski JacekJ., Gamma-hydrobutyric acid (GHB) and its chemical modifications: a review of the GHBergic system, „Polish Journal of Pharmacology”, 56 (1), 2004, s. 43–49, PMID: 15047976 (ang.).

[Maitre-10] MichelM. Maitre MichelM. i inni, Mécanismes d’action d’un médicament détourné: le γ-hydroxybutyrate, „Medecine Sciences: M/S”, 21 (3), 2005, s. 284–289, DOI: 10.1051/medsci/2005213284, PMID: 15745703 (fr.).

[a]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]