Wikipedia

Krystyna Tustanowska

Krystyna Tustanowska, z domu Findeisen (ur. 10 stycznia 1909 w Białej pod Rzeszowem, zm. 10 grudnia 1994 w Kaliszu) – pedagog i filolog, wieloletnia nauczycielka kaliskich szkół średnich; mistyfikatorka, podająca się za uczestniczkę akcji podziemnej Armii Krajowej: zamachu na Franza Kutscherę oraz odbicia "Rudego", przeprowadzonych w czasie okupacji niemieckiej.

Pochodzenie i rodzina

edytuj

Urodziła się w majątku Biała pod Rzeszowem[1][2]. Jej dziadkiem był pochodzący z Saksonii Gustaw Adolf Findeisen (1834-1885), polski działacz patriotyczny, organizator kolejnictwa na ziemiach Królestwa Polskiego, związany z Leopoldem Kronenbergiem i jego Koleją Warszawsko-Wiedeńską[3]. Jej rodzicami byli Władysław (1872-1923)[4] i Maria zd. Bobrowska (1876-1946)[5][6], pianistka, w domu której podczas II wojny przechowywano serce Chopina[7]; ojciec Marii, Roman Bobrowski (1839-1905) był oficerem powstańczych wojsk w 1863 roku[8][9].

Trójka jej stryjecznych braci zginęła w czasie powstania warszawskiego (1944): Stanisław[10] oraz rodzeństwo Andrzej[11] i Krystyn[12]. Czwarty, Władysław Findeisen (brat Stanisława) również brał udział w powstaniu, po wojnie został profesorem i rektorem Politechniki Warszawskiej oraz senatorem RP[13].

Jej mężem był Jan Tustanowski (1902-1955), który podczas kampanii wrześniowej służył w 11 Dywizjonie Artylerii Przeciwlotniczej, po wojnie został w Wielkiej Brytanii i tam zmarł; zajmował się lotnictwem[14]. Z małżeństwa pochodziła córka Małgorzata (ur. 1936)[15].

Życiorys

edytuj

Krystyna Findeisen ukończyła warszawską Szkołę Główną Handlową, potem wyjechała do Londynu, gdzie kontynuowała naukę języka angielskiego[a]. Po studiach, do wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 pracowała w Polskim Radio jako ekspert języków obcych[2]. W czasie okupacji prawdopodobnie uczestniczyła w tajnym nauczaniu.

Po zakończeniu wojny (1945) zamieszkała w Kaliszu (jej matka była uczennicą związanego z tym miastem Henryka Melcera[16]), gdzie rozpoczęła pracę jako nauczyciel języka angielskiego, wpierw w technikach mechanicznym i ekonomicznym, później w Liceum sióstr nazaretanek, w II Liceum im. T. Kościuszki, a w latach 1950-1968 w I Liceum im. A. Asnyka[17], gdzie od 1960 była również zastępcą dyrektora[2].

Zmarła 10 grudnia 1994 w Kaliszu[18]. Została pochowana w rodzinnym grobowcu na Powązkach w Warszawie[19].

W 1979 została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski[20][21], a także uhonorowana odznaką "Zasłużony dla Miasta Kalisza" (1992)[22].

Rzekomy udział w akcjach AK

edytuj

W 1974 roku, na podstawie własnego oświadczenia, Krystyna Tustanowska otrzymała legitymację Krzyża Armii Krajowej wystawioną przez Koło byłych Żołnierzy Armii Krajowej w Londynie, gdzie wpisano pseudonim "Tina" oraz jako przydział "Służba Zdrowia Kedyw / Oddział Warszawa".

W niedatowanym, własnoręcznie spisanym życiorysie (przechowywany wraz z innymi dokumentami Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej w zbiorach Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej, teczka osobowa nr 4892/WSK[21]) Krystyna Tustanowska podała, że podczas niemieckiej okupacji brała udział w tajnym nauczeniu, nie pamięta kiedy została zaprzysiężona (w konspiracji), przez kogo, ani w jakiej organizacji, była łączniczką, donosiła broń na miejsce akcji likwidowania zdrajców lub Niemców, brała również udział w akcjach zamachu na Franza Kutscherę, odbicia "Rudego" i wysadzenia pociągu w Celestynowie; po powstaniu warszawskim przebywała w obozie w Pruszkowie, stamtąd dostała się do Milanówka, gdzie nawiązała kontakt z gen. Okulickim; była poszukiwana przez sowieckie NKWD, po czym osiadła w Kaliszu. Na końcu swego życiorysu podała, że wszystkie osoby, z którymi pracowała w czasie wojny zmarły, albo nie zna ich adresów i nie może przedstawić żadnych świadków.

Pisząc swój życiorys Krystyna Tustanowska przebywała w Domu Pomocy Społecznej w Kaliszu.

W dniu 16 czerwca 1989 złożyła deklarację o przyjęcie w poczet członków Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Na podstawie tej deklaracji oraz karty weryfikacyjnej, powtarzających okoliczności wymienione wcześniej w pisemnym życiorysie K. Tustanowskiej, Komisja Weryfikacyjna ŚZŻAK Okręg Wielkopolski w Poznaniu orzekła 21 listopada 1990 o przyjęciu K. Tustanowskiej w poczet członków ŚZŻAK.

W piśmie z 9 czerwca 1993, adresowanym do Okręgu Wielkopolskiego ŚZŻAK, Przewodniczący i Sekretarz Okręgu Warszawa ŚZŻAK Środowisko Baonu "Zośka" napisali:

(...) Pani Krystyna Tustanowska nie występuje w odtworzonej ewidencji Batalionu "Zośka". Myli się także Pani Tustanowska, że składała przysięgę w komórce dywersyjnej KEDYWU w 1940 roku, albowiem KEDYW powstał w drugiej połowie 1942 roku.

Nie brała też udziału Pani Tustanowska w akcjach zbrojnych:

- Odbicia Janka Bytnara ps. "Rudy", czego dowodzi fakt, że dowódca tej akcji, żyjący Stanisław Broniewski ps. "Orsza" nie wymienia Pani Tustanowskiej w swej książce pod tytułem "Akcja pod Arsenałem",

- Wysadzenia pociągu w Celestynowie, albowiem była to akcja uwolnienia więźniów z transportu kolejowego, a lista uczestników jest znana i nie ma w niej żadnej kobiety,

- Zamachu na gen. Kutscherę, albowiem dokumentacja tej akcji jest znana i Pani Tustanowska na liście uczestników akcji nie występuje, co mogą potwierdzić dwie żyjące jeszcze uczestniczki akcji.

W piśmie z 18 lipca 1993 r. Okręg Wielkopolski ŚZŻAK informował K. Tustanowską:

Środowisko Szarych Szeregów i Baonu Zośka nie potwierdza deklarowanej przez Panią działalności kombatanckiej.

W kolejnym piśmie Okręgu Wielkopolskiego ŚZŻAK z 30 maja 1994 r., adresowanym do Oddziału Kaliskiego ŚZŻAK, napisano:

Nadal brak potwierdzenia działalności kol. Tustanowskiej wiarygodnymi dokumentami. Posiadane przez nią dokumenty (deklaracja, życiorys i legitymacja Nr 13319 Krzyża Armii Krajowej) nie dają podstaw do wystąpienia z wnioskiem o uprawnienia kombatanckie. Ponadto podany przez kol. Tustanowską udział w akcjach sztandarowych w Warszawie został zanegowany przez ŚZŻAK Środowisko Baonu „Zośka”.

Nazwiska Krystyny Tustanowskiej nie wymieniają autorzy całościowych opracowań zbrojnych akcji polskiego podziemia w Warszawie: Tomasz Strzembosz (Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939-1944, wyd. PIW, 1978; Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939-1944, wyd. PWN, 1983), Henryk Witkowski ("Kedyw" Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej w latach 1943-1944, wyd. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1984), ani Andrzej Kunert (Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939-1944, tomy 1-3, wyd. PAX, 1987-1991).

Oddźwięk mistyfikacji

edytuj

Po śmierci Krystyny Tustanowskiej, w wielkopolskim dodatku "Gazety Wyborczej" 13 grudnia 1994 ukazała się notka pt. Śmierć łączniczki, w której napisano[23]:

W wieku 85 lat zmarła w sobotę w Kaliszu prof. Krystyna Tustanowska (ps. Tina), łączniczka AK. Brała udział m.in. w akcji pod Arsenałem, w zamachu na Kutscherę i w akcji wysadzania pociągu w Celestynowie. Krystyna Tustanowska od 1940 roku walczyła w Kedywie. Po powstaniu warszawskim ścigana przez gestapo, a po wojnie przez NKWD, trafiła do Kalisza.

Podobnej treści artykuł został opublikowany również 9 stycznia 1995 w "Gazecie Stołecznej", tj. w warszawskim lokalnym dodatku "Gazety Wyborczej"[24].

W piśmie z datą 18 stycznia 1995, pisanym na adres "Gazety Wyborczej" i jej wielkopolskiego dodatku, przedstawiciele Okręgu Warszawa ŚZŻAK Środowisko Baonu "Zośka" ponownie zaprzeczyli udziałowi K. Tustanowskiej w wymienionych akcjach AK[21].

Mimo tego, informacje o rzekomym udziale K. Tustanowskiej w zamachu na Kutscherę i w akcji odbicia "Rudego" zaczęły ukazywać się m.in. na stronach Stowarzyszenia Wychowanków Gimnazjum i Liceum im. Adama Asnyka[25][2][b], w lokalnych mediach, np. w gazecie "Życie Kalisza"[27][28], w mediach ogólnopolskich, np. na portalu Polskiego Radia[20], w wydawnictwach instytucji samorządowych[1][29], a także na portalach o tematyce historycznej[30][31][32].

Zarazem, żadna z tych publikacji nie podaje jakichkolwiek szczegółów działalności K. Tustanowskiej w akowskiej konspiracji.

Uwagi

edytuj
  1. ↑ W wielu źródłach można przeczytać, że K. Tustanowska studiowała jęz. angielski na Uniwersytecie Londyńskim, jednak w swoim życiorysie pisze ona o wyjeździe "do Londynu na dalsze studia j. angielskiego".
  2. ↑ W opublikowanym bez daty liście, adresowanym do Stowarzyszenia "Asnykowców", Jarosław Pereświet-Sołtan podał, że nazwiska Krystyny Tustanowskiej nie ma w książkach opisujących przedmiotowe akcje AK; list ten pozostał bez odpowiedzi[26].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Informator kultura, sport, rekreacja, turystyka. Kalisz 2019. Miejska Biblioteka Publiczna im. Adama Asnyka. s. 123. [dostęp 2023-02-08]. (pol.).
  2. ↑ a b c d Adam Borowiak: Krystyna Tustanowska (1909-1994) patriota, pedagog. www.infokalisz.internetdsl.pl. [dostęp 2023-02-08]. (pol.).
  3. ↑ Eugeniusz Szulc: Cmentarz ewangelicko-augsburski w Warszawie. Warszawa: PIW, 1989, s. 125, seria: Biblioteka Syrenki. ISBN 83-06-01606-8.
  4. ↑ M. Minakowski: Władysław Tomasz Findeisen. sejm-wielki.pl. [dostęp 2023-02-08]. (pol.).
  5. ↑ M. Minakowski: Osoby o nazwisku „Findeisen”. sejm-wielki.pl. [dostęp 2023-02-08]. (pol.).
  6. ↑ M. Minakowski: Krystyna Findeisen. sejm-wielki.pl. [dostęp 2023-02-16]. (pol.).
  7. ↑ Magdalena Łysiak: Serce Chopina uratował niemiecki ksiądz. niezalezna.pl, 2019-03-01. [dostęp 2023-02-08]. (pol.).
  8. ↑ M. Minakowski: Roman Bobrowski h. Jastrzębiec. sejm-wielki.pl. [dostęp 2023-03-14]. (pol.).
  9. ↑ Roman Bobrowski. genealogia.okiem.pl. [dostęp 2023-03-14]. (pol.).
  10. ↑ Stanisław Roman Findeisen. 1944.pl. [dostęp 2023-02-08]. (pol.).
  11. ↑ Andrzej Findeisen. 1944.pl. [dostęp 2023-02-08]. (pol.).
  12. ↑ Krystyn Tadeusz Findeisen. 1944.pl. [dostęp 2023-02-08]. (pol.).
  13. ↑ Władysław Findeisen. 1944.pl. [dostęp 2023-02-08]. (pol.).
  14. ↑ Jan Tustanowski (biogram). tustanowski.lubuskie.info.pl. [dostęp 2023-02-16]. (pol.).
  15. ↑ Jan Tustanowski. tustanowski.lubuskie.info.pl. [dostęp 2023-02-16]. (pol.).
  16. ↑ Katarzyna Piątkowska-Pinczewska: Historia Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia im. Henryka Melcera w Kaliszu. psm.kalisz.pl. [dostęp 2023-02-08]. (pol.).
  17. ↑ Nauczyciele Gimnazjum i Liceum w latach 1916-1939. archiwum.asnyk.kalisz.pl. [dostęp 2023-02-08]. (pol.).
  18. ↑ Kalendarium Południowej Wielkopolski. 10 grudnia 1994. d-w.pl. [dostęp 2023-02-08]. (pol.).
  19. ↑ Cmentarz Stare Powązki: IRENA FINDEISEN, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2023-02-08].
  20. ↑ a b Kalendarz historyczny. 12 grudnia. polskieradio.pl. [dostęp 2023-02-08]. (pol.).
  21. ↑ a b c Krystyna Tustanowska. Teczka osobowa nr 4892/WSK. Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej. [dostęp 2023-02-16]. (pol.).
  22. ↑ Odznaka Zasłużony dla Miasta Kalisza. kalisz.pl. [dostęp 2023-02-08]. (pol.).
  23. ↑ Śmierć łączniczki. wyborcza.pl, 1994-12-13. [dostęp 2023-02-16]. (pol.).
  24. ↑ Mariola Dymarczyk: Krystyna Tustanowska. wyborcza.pl, 09-01-1995. [dostęp 2023-02-16]. (pol.).
  25. ↑ Wojciech Kibler: Tak ich pamiętam. O szkolnych profesorach pisze maturzysta z 1952 roku. archiwum.asnyk.kalisz.pl. [dostęp 2023-02-16]. (pol.).
  26. ↑ Jarosław Pereświet-Sołtan: Moje skromne rozważania poświęcone śp. Krystynie Tustanowskiej. archiwum.asnyk.kalisz.pl. [dostęp 2023-02-16]. (pol.).
  27. ↑ grz: Krystyna Tustanowska, późniejsza wicedyrektor kaliskiego Asnyka brała udział w zamachu na Franka Kutcherę. Życie Kalisza, 02-02-2021. [dostęp 2023-02-16]. (pol.).
  28. ↑ grz: Kaliszanka – była łączniczką podczas zamachu na kata Warszawy. Życie Kalisza, 02-02-2023. [dostęp 2023-02-16]. (pol.).
  29. ↑ Teresa Masłowska: Wierni Niepodległej. Kościan: Starostwo Powiatowe w Kościanie, 2012, s. 143. ISBN 978-83-909088-6-1. [dostęp 2023-03-28].
  30. ↑ 12 grudnia 1994 roku zmarła Krystyna Tustanowska „Tina”. historykon.pl, 12-12-2022. [dostęp 2023-02-16]. (pol.).
  31. ↑ Kalendarz historyczny. 10 grudnia. dzieje.pl. [dostęp 2023-02-16]. (pol.).
  32. ↑ Damy Wielkopolski Wschodniej, cz. 5: Bohaterki i wojowniczki. regionwielkopolskawsch.blogspot.com, 2019-10-27. [dostęp 2023-03-28]. (pol.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Krystyna_Tustanowska&oldid=73661480”