Kisełycia
Kisełycia (keselica, kysielnica), łemkowska gęsta postna zupa z mąki owsianej. Potrawa wigilijna, według tradycji greckokatolickiej w województwie dolnośląskim i na podkarpaciu, oraz codzienna[1][2]. Z wyglądu przypomina rzadki kisiel owsiany.
| postna zupa | |
 Zdj. inf. | |
| Inne nazwy |
Keselica, kysielnica, bieszczadzki żurek |
|---|---|
| Kuchnia |
łemkowska , polska |
| Obróbka żywności |
gotowanie |
| Składniki | |
|
zakwas, z mąki owsianej, woda, przyprawy | |
Historia
edytujKuchnia łemkowska nazywana jest kuchnią jałowej ziemi[3]. Jak w większości regionów karpackich, tradycyjne pożywienie Łemków opierało się głównie na surowcach własnych, gdzie zdecydowanie przeważały pokarmy roślinne. Były to przede wszystkim mąki: owsiana, w mniejszym zakresie żytnia, ziemniaki oraz kapusta. W czasie postów, kiedy kisełycia była podstawą wyżywienia, spożywano ją bez omasty lub skąpo okraszoną olejem lnianym[4]. Zupa jest jedną z łemkowskich potraw wigilijnych[5][6], która korzeniami sięga XVII wieku[7][8].
W Dziełach Wszystkich, (tom 49)[9] Oskara Kolberga, wydanych w 1974, jako monografia regionu Sanocko-Krośnieńskiego, wymieniona jest kysiłycia jako jedna z głównych potraw spożywanych przez ubogą ludność łemkowską[8].
W Bóbrce we dworze (czeladź) jedzą rano około siódmej barszcz z mąki żytniej albo z owsianej, który ma nazwę kisielica (kisyłicia) (…) w Leszczowatem je się tutaj kisiełycię [czyli] żur owsiany, barszcz żytni lub buraczkowy(…) w Klimkówce jedzą zwykle kartofle, kapustę słodką szatkowaną, zalaną mlekiem słodkim, kisielnicę, czyli żur z owsianej mąki, czyr czyli lemieszkę z owsianej mąki na mleku, pirogi z kartoflami, kapustą, serem (…) Na Boże Narodzenie (na Swiat’ Weczir) wariut strawy, tj. kapustu, pszenyciu (nie zaś kutia) z medom, pidpinky (grzyby), h’ołubci (w kapuścianym liściu zwita kasza), kartofle, krupy, bubelky, porohy, kapustu z bulamy, kyselyciu.
W kulturze Łemków, Wigilia, czyli tzw. Światyj Weczer, składa się z 12 dań wśród których jest kisyłycia[10].
Łemkowie zamieszkujący obecnie województwo dolnośląskie kontynuują tradycje kulinarne. Kysełycia przyrządzana jest przez Łemków osiadłych w Przemkowie i okolicach od 1947[11]. Spożywają ją podczas świąt wielkanocnych i bożonarodzeniowych, podczas uroczystości rodzinnych, oraz we wszystkie postne dni[8].
W dniu 16 maja 2007, Kisełycia została wpisana na listę produktów tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi w kategorii: Gotowe dania i potrawy w woj. dolnośląskim[7].
Wartości odżywcze
edytujMąka owsiana zwiera witaminy z grupy B (B1, B2, B6), witaminy: D, E, K, kwas foliowy a także minerały: jak wapń, magnez, żelazo, fosfor, cynk, obecne są też śladowe ilości krzemu i potasu. 100 gramów mąki zawiera: 404 kcal (1690 kJ), 65,7 gramów węglowodanów, 14,7 gramów białka, 9,12 gramów tłuszczów i 6,5 gramów błonnika pokarmowego[12][13].
Przygotowanie
edytujSkładniki
edytujZakwas przygotowywany z razowej mąki owsianej[14][15], sól, majeranek, pieprz, listek laurowy, kilka ziarenek ziela angielskiego, kminek[16]
Wykonanie
edytujDo zagotowanej wody z przyprawami, jest wlewany rozmieszany zakwas i całość ponownie zagotowana. Przyprawiona dla smaku solą, majerankiem i pieprzem, podawana z gotowanymi ziemniakami, w wersji niepostnej, okraszonymi smażoną cebulką i skwarkami[17][16].
Przypisy
edytuj- ↑ Grekokatolicy świętują wigilię. Zwyczaje, tradycyjne potrawy i ich znaczenie [online], Polskie radio, Trójka, 2022 [dostęp 2024-10-06].
- ↑ Powstaje baza wiedzy i tradycyjnych przepisów kulinarnych z Małopolski [online], www.radiokrakow.pl [dostęp 2024-10-06] (pol.).
- ↑ Kuchnia pachnąca kiszoną kapustą i ziołami. Najlepiej smakuje w tym regionie Polski [online], styl.interia.pl [dostęp 2024-10-07] (pol.).
- ↑ Pożywienie, kuchnia - Łemkowie - Etnozagroda [online], www.etnozagroda.pl [dostęp 2024-10-07].
- ↑ Wigilia prawosławna. Czym się różni od obchodzonej w katolickich domach? [online], tarnow.eska.pl [dostęp 2024-10-06] (pol.).
- ↑ Sękowa.info - serwis turystyczno - historyczny, prezentujący cmentarze, cerkwie, kościoły oraz miejscowości gminy Sękowa. [online], www.sekowa.info [dostęp 2024-10-06].
- ↑ a b Keselica / kysielnica / kysyłycia - Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi - Portal Gov.pl [online], Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi [dostęp 2024-10-06] (pol.).
- ↑ a b c Keselica, kysielnica, kysyłycia [online], Archiwum Łemkowskie [dostęp 2024-10-07] (ang.).
- ↑ Instytut im. Oskara Kolberga [online], oskarkolberg.pl [dostęp 2024-10-07].
- ↑ Kamila Biernat, Śladami łemkowskiej kultury i religii [online], Historia. org.pl, 2015 [dostęp 2024-10-07].
- ↑ Śladami łemkowskiej kultury i religii - charakterystyka mniejszości etnicznej | HISTORIA.org.pl - historia, kultura, muzea, matura, rekonstrukcje i recenzje historyczne [online], Historis.org.pl, 31 maja 2015 [dostęp 2024-10-07] (pol.).
- ↑ Expert, Mąka owsiana - Indeks glikemiczny, Ładunek glikemiczny, Wartości Odżywcze [online], Indeks Glikemiczny Przewodnik, 10 czerwca 2023 [dostęp 2024-10-07] (ang.).
- ↑ Mąka owsiana - wartości odżywcze, wpływ na zdrowie [online], medonet.pl, 30 września 2021 [dostęp 2024-10-07] (pol.).
- ↑ Kuchnia łemkowska - czym się charakteryzuje? Popularne dania [online] [dostęp 2024-10-06] (pol.).
- ↑ Kuchnia łemkowska - charakterystyczne potrawy - Potrawy i przepisy regionalne [online] [dostęp 2024-10-07] (pol.).
- ↑ a b "Wędrowanie bez plecaka" [online], wedrowaniebezplecaka.visitcarpathia.com [dostęp 2024-10-06].
- ↑ Kuchnia pachnąca kiszoną kapustą i ziołami. Najlepiej smakuje w tym regionie Polski [online], styl.interia.pl [dostęp 2024-10-06] (pol.).