Kebir Dżami
Kebir Dżami[1] (krymskotat. Kebir Cami; ukr. Кебір-Джамі – Kebir-Dżami; ros. Кебир-Джами – Kebir-Dżami) – meczet w Symferopolu, przy ul. Kurczatowa 4, zabytek architektury Tatarów krymskich z XVI w. Główny (piątkowy) meczet w Symferopolu i na całym Krymie[2][3], najstarsza budowla w mieście[4].
Historia
edytujWedług lokalnej tradycji meczet został wzniesiony w 1508 r., co wskazuje tablica z inskrypcją arabską umieszczona nad wejściem do budynku[5]. Badania przeprowadzone na początku lat 90. XX w. wskazały jednak, że budynek w rzeczywistości powstał sześć lat wcześniej[1]. Tablica informuje również o ufundowaniu meczetu przez Abdurachmana-beka-Alego, „na chwałę chana Mengli Gireja”. Od białej bryły budynku, wyłożonego wapniem, brała swoją nazwę tatarska osada Akmescit (dosł. Biały Meczet), która po przyłączeniu Krymu do Rosji w 1783 r. została przekształcona w miasto Symferopol[5].
W 1736 r. meczet został spalony przez wojsko rosyjskie pod dowództwem Burkharda Christopha Münnicha[2]. Cztery lata później został odbudowany[1]. Ponownie odnowiony w 1772 r., został w tym samym czasie rozbudowany w kierunku północnym, gdyż dla rosnącej wspólnoty muzułmańskiej był zbyt mały[5]. W 1776 r. został uszkodzony, gdy pod jego murami doszło do bitwy między wojskami wspieranego przez Rosję chana Şahina Gireja a Tatarami, którzy się przeciwko niemu zbuntowali[2].
W 1907 r. meczet został gruntownie przebudowany i ponownie powiększony. Po tej przebudowie stał się głównym (piątkowym) meczetem w Symferopolu[5].
Według części źródeł meczet był czynny także po rewolucji październikowej, w ZSRR przed II wojną światową[6]. Po wojnie i deportacji Tatarów krymskich został opuszczony[5]. Władze radzieckie umieściły w nim pracownię introligatorską[5]. Według innego źródła meczet został odebrany wiernym i zaadaptowany na cele świeckie już w latach 30. XX wieku[1]. Funkcjonowanie pracowni introligatorskiej doprowadziło do znacznego zniszczenia budynku, gdyż maszyny używane w warsztacie wywoływały wibracje, uszkadzające ściany, zaś używane przy pracy chemikalia niszczyły wapień, jakim wyłożono ściany budowli[1].
Zrujnowany obiekt został zwrócony gminie muzułmańskiej w 1989 r.[5] Został gruntownie wyremontowany, czy raczej wzniesiony od nowa[1][2]. W toku renowacji odbudowano minaret i odtworzono, na podstawie XVI-wiecznych wzorców, mihrab[1]. Kebir Dżami ponownie zaczął pełnić funkcję głównego meczetu w Symferopolu, przy nim zlokalizowano siedzibę muftiego Krymu[2], a równocześnie krymscy Tatarzy podjęli starania na rzecz budowy obszerniejszego meczetu piątkowego w mieście[1]. Jego budowa została jednak rozpoczęta dopiero w 2015 r.[7]
Architektura
edytujKebir Dżami jest budowlą wzniesioną na planie prostokąta o wymiarach 18x14 metrów. Budynek pierwotnie wieńczyła kopuła, nakrywająca salę modlitewną o wymiarach 7x7 metrów. Podczas odbudowy meczetu w latach 90. kopułę tę zastąpiono kopułą fałszywą, odgrodzoną płaskim sufitem wewnątrz, z zewnątrz zaś widoczną. Okna budynku, zapewniające odpowiednie oświetlenie sali modlitewnej, rozmieszczono w dwóch rzędach: ostrołukowe w górnym, prostokątne w dolnym[1]. Meczet utrzymany jest w stylu architektonicznym typowym dla islamskiej architektury tureckiej[2].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i Swietłana Czerwonnaja, Meczety Krymu, „Rocznik Tatarów Polskich”, VI (XX), 2019, 125 i 133-135.
- ↑ a b c d e f Кебир-Джами мечеть (Симферополь) – путеводитель по отдыху в Крыму [online], jalita.com [dostęp 2022-05-08] (ros.).
- ↑ Ораза-Байрам в Крыму: закрытые мечети в условиях пандемии [online], Крым.Реалии [dostęp 2022-05-08] (ros.).
- ↑ Из Ак-Мечети – в Симферополь: куда ведет история города [online], Крым.Реалии [dostęp 2022-05-08] (ros.).
- ↑ a b c d e f g White Mosque on the Night of Decree, Religious Information Service of Ukraine, 23 sierpnia 2011 [zarchiwizowane 2011-08-23] (ang.).
- ↑ Мечеть Кебир-Джами в Симферополе [online], azovsky.ru [dostęp 2022-05-07] (ros.).
- ↑ Przystosować się, by przetrwać: Tatarzy Krymscy siedem lat po aneksji Krymu [online], OSW Ośrodek Studiów Wschodnich, 20 kwietnia 2021 [dostęp 2022-05-08] (pol.).