Jus
| Jus | |
|---|---|
|
|
| Wielki jus | Wielki jus jotowany |
|
|
| Mały jus | Mały jus jotowany |
|
|
| Mały jus zamknięty | Mały jus jotowany zamknięty |
| |
| Duży jus zamknięty | |
Mały jus (Ѧѧ) i wielki jus (Ѫѫ) – litery reprezentujące samogłoski nosowe w języku prasłowiańskim. Istniały one we wczesnej cyrylicy i głagolicy. Mogą występować też w postaci zjotyzowanej, tworząc odpowiednie ligatury: Ѩѩ (ję) i Ѭѭ (jǫ).
Wymowa
edytujMały jus reprezentuje samogłoskę nosową przednią [ɛ̃] (ę), natomiast wielki jus – samogłoskę nosową tylną [ɔ̃] (ǫ – polskie ą).
Pochodzenie nazw
edytujNazwy liter nie pochodzą od kapitalizacji: jusy występowały pod postaciami minuskuł i majuskuł.
Jus w różnych językach
edytujWielki jus występował w alfabecie bułgarskim aż do roku 1945, kiedy usunięto go z powodu zaniku samogłoski nosowej tylnej. W niektórych dialektach bułgarskich lub macedońskich niedaleko greckich miast Saloniki i Kastorii wciąż istnieje nosowa wymowa.
W Rosji mały jus reprezentował zjotyzowaną ja w środku lub na końcu wyrazu. Współczesna litera Я została dodana w XVIII wieku podczas reformy ortografii w roku 1709. Z tego powodu litera Я w języku rosyjskim czasem odpowiada polskiemu ę (przykład: пять – pięć).
W Polsce, w której używa się języka polskiego będącego językiem słowiańskim pisanym alfabetem łacińskim, podobne dźwięki są zapisywane następująco: litera Ę ma wartość fonetyczną małego jusu, a Ą – wielkiego jusu. Formy zjotyzowane są zapisywane kolejno: ię (ję), ią (ją). Należy jednak pamiętać, że nie odpowiadają one pierwotnym głoskom. Polskie Ę odpowiada dawnej krótkiej samogłosce nosowej (obojętne, czy przedniej czy tylnej), a Ą – długiej. Ponadto spółgłoski przed prasłowiańskim Ę uległy zmiękczeniu. Dlatego w uproszczeniu polskie ę, ą odpowiadają etymologicznie starocerkiewnemu ѫ, a ię, ią, ję, ją – ѧ, ѩ, ѭ.
Kodowanie
edytujMały jus
edytuj| Litera | Ѧ | ѧ | Ѩ | ѩ | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nazwa w Unikodzie | CYRILLIC CAPITAL LETTER
LITTLE YUS |
CYRILLIC SMALL LETTER
LITTLE YUS |
CYRILLIC CAPITAL LETTER
IOTIFIED LITTLE YUS |
CYRILLIC SMALL LETTER
IOTIFIED LITTLE YUS | ||||
| Kodowanie | dziesiętnie | szesnastkowo | dziesiętnie | szesnastkowo | dziesiętnie | szesnastkowo | dziesiętnie | szesnastkowo |
| Unikod | 1126 | U 0466 | 1127 | U 0467 | 1128 | U 0468 | 1129 | U 0469 |
| UTF-8 | 209 166 | D1 A6 | 209 167 | D1 A7 | 209 168 | D1 A8 | 209 169 | D1 A9 |
| Odwołania znakowe SGML | Ѧ | Ѧ | ѧ | ѧ | Ѩ | Ѩ | ѩ | ѩ |
| Źródło:[1][2][3][4] | ||||||||
Wielki jus
edytuj| Litera | Ѫ | ѫ | Ѭ | ѭ | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nazwa w Unikodzie | CYRILLIC CAPITAL LETTER
BIG YUS |
CYRILLIC SMALL LETTER
BIG YUS |
CYRILLIC CAPITAL LETTER
IOTIFIED BIG YUS |
CYRILLIC SMALL LETTER
IOTIFIED BIG YUS | ||||
| Kodowanie | dziesiętnie | szesnastkowo | dziesiętnie | szesnastkowo | dziesiętnie | szesnastkowo | dziesiętnie | szesnastkowo |
| Unikod | 1130 | U 046A | 1131 | U 046B | 1132 | U 046C | 1133 | U 046D |
| UTF-8 | 209 170 | D1 AA | 209 171 | D1 AB | 209 172 | D1 AC | 209 173 | D1 AD |
| Odwołania znakowe SGML | Ѫ | Ѫ | ѫ | ѫ | Ѭ | Ѭ | ѭ | ѭ |
| Źródło:[5][6][7][8] | ||||||||
Mały jus zamknięty
edytuj| Litera | Ꙙ | ꙙ | Ꙝ | ꙝ | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nazwa w Unikodzie | CYRILLIC CAPITAL LETTER
CLOSED LITTLE YUS |
CYRILLIC SMALL LETTER CLOSED LITTLE YUS |
CYRILLIC CAPITAL LETTER
IOTIFIED CLOSED LITTLE YUS |
CYRILLIC SMALL LETTER
IOTIFIED CLOSED LITTLE YUS | ||||
| Kodowanie | dziesiętnie | szesnastkowo | dziesiętnie | szesnastkowo | dziesiętnie | szesnastkowo | dziesiętnie | szesnastkowo |
| Unikod | 42584 | U A658 | 42585 | U A659 | 42588 | U A65C | 42589 | U A65D |
| UTF-8 | 234 153 152 | EA 99 98 | 234 153 153 | EA 99 99 | 234 153 156 | EA 99 9C | 234 153 157 | EA 99 9D |
| Odwołania znakowe SGML | Ꙙ | Ꙙ | ꙙ | ꙙ | Ꙛ | Ꙝ | ꙛ | ꙝ |
| Źródło:[9][10][11][12] | ||||||||
Wielki jus zamknięty
edytuj| Litera | Ꙛ | ꙛ | ||
|---|---|---|---|---|
| Nazwa w Unikodzie | CYRILLIC CAPITAL LETTER
BLENDED YUS |
CYRILLIC SMALL LETTER
BLENDED YUS | ||
| Kodowanie | dziesiętnie | szesnastkowo | dziesiętnie | szesnastkowo |
| Unikod | 42586 | U A65A | 42587 | U A65B |
| UTF-8 | 234 153 154 | EA 99 9A | 234 153 155 | EA 99 9B |
| Odwołania znakowe SGML | Ꙛ | Ꙛ | ꙛ | ꙛ |
| Źródło:[13][14] | ||||
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ Cyrillic Capital Letter Little Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].
- ↑ Cyrillic Small Letter Little Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].
- ↑ Cyrillic Capital Letter Iotified Little Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].
- ↑ Cyrillic Small Letter Iotified Little Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].
- ↑ Cyrillic Capital Letter Big Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].
- ↑ Cyrillic Small Letter Big Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].
- ↑ Cyrillic Capital Letter Iotified Big Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].
- ↑ Cyrillic Small Letter Iotified Big Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].
- ↑ Cyrillic Capital Letter Closed Little Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].
- ↑ Cyrillic Small Letter Closed Little Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].
- ↑ Cyrillic Capital Letter Iotified Closed Little Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].
- ↑ Cyrillic Small Letter Iotified Closed Little Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].
- ↑ Cyrillic Capital Letter Blended Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].
- ↑ Cyrillic Small Letter Blended Yus. symbl.cc. [dostęp 2018-08-23].