Jaspis
Jaspis – kamień szlachetny, osadowa, mikrokrystaliczna skała krzemionkowa złożona głównie z chalcedonu, kwarcu i związków żelaza[3][2].
.jpg)
| |
| Właściwości chemiczne i fizyczne | |
| Skład chemiczny |
SiO |
|---|---|
| Twardość w skali Mohsa |
6,5-7[1] |
| Przełam |
haczykowaty, muszlowy[1] |
| Łupliwość |
brak[1] |
| Układ krystalograficzny | |
| Właściwości mechaniczne |
kruchy[2] |
| Gęstość |
2,58–2,91 g/cm³[1] |
| Właściwości optyczne | |
| Barwa |
wszystkie barwy[1] |
| Rysa |
biała, żółta, brązowa lub czerwona[1] |
| Połysk |
szklisty |
| Współczynnik załamania |
ok. 1,54[1] |
Właściwości
edytujJaspisy są nieprzezroczyste z uwagi na obecność inkluzji innych minerałów – pozwala je to odróżnić od chalcedonu, który jest przeświecający[2]. Substancje obce mogą stanowić nawet 20% masy jaspisu, co powoduje duże wahania właściwości fizycznych, które często bardzo różnią się od siebie i zależą od konkretnego okazu. Bardzo rzadkie są jednobarwne jaspisy, zwykle są one pasiaste lub wzorzyste[1]. Mogą przyjmować różne kolory, jednak w węższym znaczeniu pojęcie „jaspis” obejmuje tylko kamienie o zabarwieniu brunatnym, różowym lub żółtym[2]. Kolor skałom mogą nadawać tlenki żelaza lub manganu, a także inne nieorganiczne lub organiczne substancje[4].
Występowanie
edytujJaspisy wykształcają się jako wypełnienie szczelin w skałach osadowych[2][1]. Ważne złoża znajdują się w Australii, Brazylii, Egipcie, Indiach, Kanadzie, Kazachstanie, na Madagaskarze, w Rosji, Stanach Zjednoczonych i Urugwaju[1].
Odmiany
edytujWyróżnia się wiele odmian jaspisów, m.in.[1]:
- basanit – czarny, drobnoziarnisty,
- jaspis agatowy – zrośnięty z agatem,
- jaspis egipski – żółty lub czerwony,
- jaspis pasiasty – o warstwowej strukturze,
- jaspis pejzażowy – brązowy, o charakterystycznych wzorach, które powstały w wyniku domieszek tlenku żelaza,
- mookait – z różowymi lub jasnoczerwonymi plamami,
- plazma – zielony, drobnoziarnisty,
- prazem – zielony, kolor wywołują wrostki antynolitu; bywa mylony ze skupieniem kwarcu o tej samej nazwie,
- silex – o żółtych i brązowoczerwonych plamach lub paskach.
Zastosowanie
edytujJaspisy mogą służyć jako kamienie do pierścionków, broszek i wisiorków[2] – najczęściej stosuje się wobec nich szlif kaboszonowy. Z jaspisu wyrabia się także rękodzieła[2].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l Walter Schumann, Kamienie szlachetne i ozdobne, Warszawa: Alma-Press, s. 162, ISBN 978-83-7020-645-1.
- ↑ a b c d e f g Rupert Hochleitner, Minerały: kamienie szlachetne, skały, Warszawa: Multico, 2022, s. 338, ISBN 978-83-7763-613-8.
- ↑ jaspis, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-11-20].
- ↑ Olaf Madenbach, Cornelia Sussieck-Fornefeld, Leksykon przyrodniczy. Minerały, Warszawa: Świat Książki, 1996 (Leksykon przyrodniczy), s. 110, ISBN 83-7129-937-0.