Wikipedia

Język cia-cia

Nie mylić z: język wolio (butung, buton).

Język cia-cia (a. ciacia)[1], czasami cia[1], także: buton (a. butung), buton południowy[2][3][4] – język austronezyjski używany w południowej części wyspy Buton w pobliżu Sulawesi w Indonezji (prowincja Celebes Południowo-Wschodni)[5]. W 2005 r. stwierdzono, że posługuje się nim blisko 80 tys. osób[2]. Według innych danych szacunkowych (2024) ma ok. 93 tys. użytkowników[6].

bahasa Cia-Cia
Obszar

wyspa Buton (Indonezja)

Liczba mówiących

93 tys. (2024)

Pismo/alfabet

łacińskie, hangul

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
Ethnologue 6a żywy↗
Kody języka
ISO 639-3 cia
IETF cia
Glottolog ciac1237
Ethnologue cia
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Jest blisko spokrewniony z językiem muna[7]. Cia-cia ma dużo mniejszy prestiż niż wolio, kolejny spośród znaczących języków wyspy, tradycyjnie związany z rejonem miasta Baubau[8]. Z doniesień wynika, że skupiska użytkowników języka cia-cia występują w różnych zakątkach Indonezji, zwłaszcza w Samarindzie (Borneo Wschodnie), na Molukach i w indonezyjskiej części Nowej Gwinei[9].

Niektóre źródła informują, że nazwa „cia-cia” ma negatywne zabarwienie, niemniej termin ten pozostaje w powszechnym użyciu[3][4]. Określenie to pochodzi od formy przeczenia cia, która jest wspólnym elementem wielu dialektów regionu[10]. W publikacji z 1991 r. stwierdzono, że nazwa „cia-cia” została spopularyzowana w latach 60. XX w.; wcześniej poszczególne grupy Cia-Cia identyfikowały się jedynie z nazwami miejscowości i dialektów[11]. Możliwe, że nazwa ta została narzucona przez użytkowników języka wolio[8]. Niejednoznaczne określenie „buton” (lub „butung”)[a] to prawdopodobne zapożyczenie z języka ternate (butu – „targowisko”), nawiązujące do historycznej roli ojczyzny Wolio i Cia-Cia za czasów Sułtanatu Ternate[12][13].

Nie jest silnie zagrożony wymarciem, przy czym intensywność jego użycia różni się w zależności od lokalizacji. Doniesienia z 2010 r. sugerują, że cia-cia pozostaje powszechnym środkiem komunikacji (wśród różnych grup wiekowych i w większości sfer życia), choć przede wszystkim na obszarach wiejskich. Społeczność Cia-Cia ma pozytywny stosunek do swojego języka[5]. W użyciu jest także regionalny język wolio[2][14].

Jest przede wszystkim językiem ustnym. Historycznie nie miał formy pisanej, a w roli języka literackiego wykorzystywano język wolio (zapisywany alfabetem arabskim)[15]. Cia-cia uzyskał międzynarodowy rozgłos w 2009 r., gdy media podały po wywiadzie udzielonym przez burmistrza miasta Baubau, że dokonywane są przymiarki do wprowadzenia koreańskiego alfabetu hangul jako oficjalnego systemu pisma dla tego języka[16]. Wiadomość ta została później zdementowana[17]. Pismo koreańskie przyjęło się w silnie ograniczonym zakresie. Hangul nie jest szeroko znany na całym obszarze językowym; wysiłki na rzecz popularyzacji pisma hangul, podjęte na poziomie szkolnym, zostały bowiem skoncentrowane w obrębie miasta Baubau[5][18]. W pewnym zakresie znane jest też pismo arabskie (w wariancie buri wolio(inne języki)), nauczane w miejskich szkołach[19]. W praktyce cia-cia bywa zapisywany przy użyciu nieustandaryzowanej ortografii łacińskiej, czemu sprzyja edukacja w języku indonezyjskim[20]. Zapis hangul jest stosowany do prezentacji nazw ulic i miejsc publicznych w Baubau (obok zapisu łacińskiego)[21] oraz w niektórych materiałach dydaktycznych[22][23].

Źródła zapożyczeń w cia-cia to przede wszystkim wolio (w dialektach zachodnich) oraz narodowy język indonezyjski, który stanowi środek komunikacji ponadregionalnej; w najnowszych czasach nasilają się wpływy leksyki indonezyjskiej[24].

Do końca XX w. istniał niewielki zasób opublikowanych materiałów nt. języka cia-cia. Poświęcono mu indonezyjskie opracowanie z 1991 r. (Struktur Bahasa Cia-Cia), wcześniej nie był bliżej opisywany[11]. W raporcie z 2021 r. (Survey of Cia-Cia and Closely Related Languages...) zawarto opis sytuacji dialektalnej[25]. Starsze dane sprowadzają się do list słownictwa[7]. W 2021 r. ukazał się trójjęzyczny słownik, z tłumaczeniami indonezyjskimi i koreańskimi[26].

Przykład zapisu hangul
Podręcznik do języka cia-cia

Zróżnicowanie wewnętrzne

edytuj

Południowa część wyspy Buton cechuje się bardzo złożoną sytuacją językową[7]. W pracy z 1991 r. wyodrębniono dziewięć dialektów cia-cia: takimpo, wabula, holimombo, kondowa, laporo, lapodi, wakaokili, wolowa, kancinaa-wasoga. Odmiany kancinaa i wasoga zostały praktycznie wyparte przez inne dialekty[27].

Autorzy analizy leksykostatystycznej z 2021 r. wydzielili dwa podstawowe zespoły dialektalne: zachodni i środkowo-wschodni[28]. Pomniejszy dialekt wasambua jest używany w jednej wsi (Lakambau)[29]. Dialekt kaisabu (ze wsi Kaisabu Baru) został sklasyfikowany jako oddzielny język (jest słownikowo odrębny od pozostałych odmian cia-cia i uchodzi za niezrozumiały dla innych społeczności)[30].

Pewną odmianą cia-cia (zwaną „binongko”, „wali” bądź Island Cia-Cia) posługują się mieszkańcy dwóch wsi na południu wyspy Binongko(inne języki) (gdzie przeważa język tukang besi)[5].

Liczebniki w języku cia-cia[31]

edytuj
Język polski jeden dwa trzy cztery pięć sześć siedem osiem dziewięć dziesięć
Język indonezyjski satu dua tiga empat lima enam tujuh delapan sembilan sepuluh
Język cia-cia (hangul) 디세 루아 똘루 빠아 을리마 노오 삐쭈 활루 시우아 옴뿔루
Zapis łaciński dise rua tolu pa’a lima no’o picu walu siua ompulu

Zobacz też

edytuj
  • Buton – ludność austronezyjska

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Nazwa ta bywa odnoszona do różnych grup etnicznych i językowych regionu, związanych z wyspą Buton (w tym Wolio i Cia-Cia) lub szeroko rozumianym obszarem kulturowym Buton (por. Anceaux, Grimes i Berg 1995 ↓, s. 573; Havens 2024 ↓, s. 16).

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Havens 2024 ↓, s. 17.
  2. ↑ a b c David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Cia-Cia, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2017-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-11] (ang.).
  3. ↑ a b Barbara F. Grimes, Richard S. Pittman, Joseph Evans Grimes (red.): Ethnologue: Languages of the World. Wyd. 12. Dallas: Summer Institute of Linguistics, 1992, s. 622. ISBN 978-0-88312-815-2. OCLC 27019605. (ang.).
  4. ↑ a b William Bright (red.): International Encyclopedia of Linguistics. T. 3. New York: Oxford University Press, 1992, s. 15. ISBN 978-0-19-505196-4. [dostęp 2022-11-04]. (ang.).
  5. ↑ a b c d David Mead: Cia-Cia. Sulawesi Language Alliance. [dostęp 2024-11-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-11-25)]. (ang.).
  6. ↑ Muktita Suhartono: An Indonesian Tribe’s Language Gets an Alphabet: Korea’s. The New York Times, 2024-11-04. [dostęp 2024-11-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-11-04)]. (ang.).
  7. ↑ a b c Berg 1991 ↓, s. 305.
  8. ↑ a b Michael Southon: The Navel of the Perahu: Meaning and Values in the Maritime Trading Economy of a Butonese Village. Canberra: Department of Anthropology, Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University, 1995, s. 28. ISBN 978-0-7315-2115-9. OCLC 33332886. (ang.).
  9. ↑ Havens 2024 ↓, s. 5.
  10. ↑ Havens 2024 ↓, s. 16.
  11. ↑ a b Abdullah i in. 1991 ↓, s. 7.
  12. ↑ Leontine E. Visser, Foreign Textiles in Sahu Culture, [w:] Mattiebelle Gittinger (red.), To Speak with Cloth: Studies in Indonesian Textiles, Los Angeles: Museum of Cultural History, University of California, 1989, s. 80–90, ISBN 978-0-930741-17-4, OCLC 20970370 [dostęp 2024-11-25], Cytat: [...] of Buton, the island southeast of Sulawesi which was conquered and became part of the Ternate sultanate in 1580. Because of its strategic geographical position, Buton served as a major stopping place for military and merchant vessels, whence it got the name of “market” after the Ternate word butu for marketplace. (s. 84) (ang.).
  13. ↑ Leontine E. Visser, The Historical Paths of Sahu Ceremonial Textiles, „Archipel. Études interdisciplinaires sur le monde insulindien”, 98, 2019, s. 121–150, DOI: 10.4000/archipel.1560, ISSN 0044-8613, OCLC 8511172914, Cytat: Bolio was the place where Ternate soldiers would replenish their stocks on their raids to islands further to the southwest. The island was their “market” or butu in Ternate language. Thus the island became known as Buton. (s. 127) (ang.).
  14. ↑ Abdullah i in. 1991 ↓, s. 1.
  15. ↑ Abdullah i in. 1991 ↓, s. 10.
  16. ↑ Choe Sang-Hun: South Korea’s Latest Export: Its Alphabet. The New York Times, 2009-09-11. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-04)]. (ang.).
  17. ↑ Lee Tae-hoon: Hangeul didn’t become Cia Cia’s official writing. The Korea Times, 2010-10-06. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-04)]. (ang.).
  18. ↑ Havens 2024 ↓, s. 20–22.
  19. ↑ Havens 2024 ↓, s. 82.
  20. ↑ Havens 2024 ↓, s. 83–84.
  21. ↑ Ridwan Maulana, Aksara-aksara di Nusantara: Seri Ensiklopedia, wyd. popr., Banguntapan, Bantul, Yogyakarta: Samudra Biru, 2021, s. 174–177, ISBN 978-623-261-195-5, OCLC 1257314755 (indonez.).
  22. ↑ Seung-Won Song, Being Korean in Buton? The Cia-Cia’s Adoption of the Korean Alphabet and Identity Politics in Decentralised Indonesia, „Kemanusiaan”, 20 (1), 2013, s. 51–80, OCLC 847659071 [dostęp 2024-11-26] (ang.).
  23. ↑ Emily Paige Havens, Wa Ode Riniati, Asrul Nazar, Is the Hangeul script well-suited to Ciacia, an Austronesian language in Indonesia?, DIAL Conference Proceedings, Dallas: Dallas International University, 2024 [dostęp 2024-11-26] (ang.).
  24. ↑ Havens 2024 ↓, s. 9.
  25. ↑ Mead i Truong 2021 ↓.
  26. ↑ 찌아찌아 ᄙᅡ뽀코어-인도네시아어-한국어 사전 / Kamus bahasa Ciacia Laporo – Indonesia – Korea, Seoul: Youkrack Books, 2021, ISBN 979-11-6742-261-3, OCLC 1361784532 (kor. • indonez.).
  27. ↑ Abdullah i in. 1991 ↓, s. 9.
  28. ↑ Mead i Truong 2021 ↓, s. 19, 40.
  29. ↑ Mead i Truong 2021 ↓, s. 15.
  30. ↑ Mead i Truong 2021 ↓, s. 16.
  31. ↑ Numbers in Austronesian Languages. zompist.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-25)]. (ang.).

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Język_cia-cia&oldid=75474520”