Wikipedia

Irga

rodzaj roślin

Irga (Cotoneaster Medik.) – rodzaj roślin z rodziny różowatych. W zależności od klasyfikacji wyróżnia się tu ok. 80[5]–90[6] gatunków szeroko ujmowanych lub ok. 260 gatunków wąsko ujmowanych[3][7]. W większości rosną one w Himalajach i zachodnich Chinach, ale zasięg rodzaju obejmuje niemal całą Eurazję (bez Japonii i części południowo-wschodniej) oraz północną Afrykę[3][6]. W Polsce dziko rosną trzy gatunki rodzime: irga czarna C. niger, kutnerowata C. tomentosus i zwyczajna C. integerrimus[8]. Irga rozkrzewiona C. divaricatus i irga błyszcząca C. lucidus zostały introdukowane i są już zadomowione w Polsce[9][8], a bardzo liczne inne gatunki są uprawiane[8].

Irga
Ilustracja
Irga pozioma
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

różowce

Rodzina

różowate

Rodzaj

irga

Nazwa systematyczna
Cotoneaster Medik.
Philos. Bot. 1: 154. Apr 1789[3]
Typ nomenklatoryczny

Cotoneaster integerrimus Medikus[4]

Synonimy
  • Cotonea Raf.
  • Gymnopyrenium Dulac
  • Ostinia Clairv[3].
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Cotoneaster apiculatus
Cotoneaster bullatus

Większość irg rośnie na obszarach górskich, choć niezbyt często powyżej 2000 m n.p.m. Rosną zwykle na terenach skalistych, w wąwozach, na polanach górskich lasów, z reguły nie rozwijając się w miejscach silnie zacienionych[10]. Bardzo liczne gatunki uprawiane są jako rośliny dekoracyjne ze względu na intensywną barwę owoców i przebarwiających się jesienią liści, czasem też pokrój i obfite kwitnienie. Cenione są także z powodu małych wymagań glebowych. Są też roślinami miododajnymi[11].

Morfologia

edytuj
 
Cotoneaster congestus
 
Cotoneaster dammeri
 
Cotoneaster divaricatus
Pokrój
Krzewy osiągające do 5 m wysokości[7], o pędach wyprostowanych, rozpostartych i płożących, często zakorzeniających się[12]. Pędy są zaokrąglone na przekroju, rzadko kanciaste, zawsze bezbronne (bez cierni)[6]. Często zabarwione są czerwonobrązowo lub nawet purpurowoczarno, rzadziej są zielonkawe i tylko w miejscach nasłonecznionych zaczerwienione. Młode pędy zwykle są owłosione, starsze są nagie. U niektórych gatunków rozgałęzienia pędów są charakterystyczne – regularnie i płasko dwustronnie odchodzące po bokach[12]. Występują krótko- i długopędy[11].
Liście
Skrętoległe, zimozielone lub sezonowe, pojedyncze[12], krótkoogonkowe i wsparte drobnymi, wąskimi, odpadającymi przylistkami[6]. Blaszka liściowa zawsze całobrzega, kształtu eliptycznego jajowatego do zaokrąglonego, rzadziej lancetowata. Na końcu zaostrzona lub tępa do zaokrąglonej, rzadko bywa wycięta, często zaś z osadzoną na szczycie ostką. Blaszka u różnych gatunków jest naga lub owłosiona, matowa lub błyszcząca, płaska lub podwinięta, gładka lub pomarszczona[12]. Często liście na krótko- i długopędach są odmienne pod względem kształtu i wielkości[11].
Kwiaty
Obupłciowe, drobne, zwykle do 1 cm średnicy[11], rzadko do 1,5 cm[12]. Skupione są po kilka do kilkudziesięciu[12] w kwiatostany wierzchotkowe i baldachogrona, czasem skupione są w pęczki lub wyrastają pojedynczo[6]. Działek kielicha jest 5, są one trwałe, trójkątne i zwykle krótkie. Płatków korony jest 5, wzniesionych lub rozpostartych, białych, różowych lub czerwonych, o kształcie odwrotnie jajowatym lub okrągłym i szczycie zaokrąglonym lub czasem postrzępionym. Pręcików jest 10–20, o nitkach i pylnikach barwy białej, żółtej, różowej lub purpurowej[12][6]. Zalążnia jest dolna lub wpół dolna, powstaje z 2–5 owocolistków i ma odpowiadającą im liczbę komór i szyjek słupków. W każdej komorze rozwijają się dwa zalążki[6].
Owoce
Pozorne określane mianem głogowatych – ich mączysta nibyowocnia powstaje z mięśniejącego dna kwiatowego, otaczającego właściwe owoce – bardzo twarde, jednonasienne orzeszki – zwane często „nasionami” lub „pestkami”. Orzeszków jest zwykle od 1 do 5. Całe owoce pozorne osiągają 5–15 mm długości i mają kształt od kulistego poprzez jajowaty, elipsoidalny do walcowatego. Po dojrzeniu owoce najczęściej są czerwone, czasem czarne lub pomarańczowe[11][12].

Systematyka

edytuj
 
Cotoneaster horizontalis
 
Cotoneaster integerrimus
 
Cotoneaster microphyllus
 
Cotoneaster zabelii
Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Pyreae, podrodziny Spiraeoideae (dawniej Pomoideae) z rodziny różowatych Rosaceae[13] lub (w innym ujęciu) do podplemienia Malinae, plemienia Maleae, podrodziny Amygdaloideae w tej samej rodzinie[14].

Wykaz gatunków[3][11][15]

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-25] (ang.).
  3. ↑ a b c d e Cotoneaster Medik.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-12-23].
  4. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-28].
  5. ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 241, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. ↑ a b c d e f g Lu Lingdi, Anthony R. Brach: Cotoneaster Medicus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-12-23].
  7. ↑ a b Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 257. ISBN 0-333-73003-8.
  8. ↑ a b c Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 64, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. ↑ B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012, s. 125. ISBN 978-83-62940-34-9.
  10. ↑ Ewa Jerzak 2007 ↓, s. 12.
  11. ↑ a b c d e f Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste C. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 222–254. ISBN 83-01-11074-0.
  12. ↑ a b c d e f g h Ewa Jerzak 2007 ↓, s. 10.
  13. ↑ D. Potter i inni, Phylogeny and classification of Rosaceae, „Plant Systematics and Evolution”, 266, 2007, s. 5–43, DOI: 10.1007/s00606-007-0539-9.
  14. ↑ Genus Cotoneaster Medik.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2021-12-22].
  15. ↑ Ewa Jerzak, Irgi uprawiane w Polsce, Kraków: Officina Botanica, 2007, ISBN 978-83-922115-0-1, OCLC 749516032.

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Irga&oldid=72402778”