Interpunkcja
Interpunkcja (łac. inter – pomiędzy[1], punctum – punkt[2]), przestankowanie – graficzny odpowiednik intonacji, rytmu i tempa mowy, akcentu wyrazowego i zdaniowego. Stanowi ją zbiór znaków przestankowych (we współczesnej polszczyźnie jest ich 10) uzupełniających zapis literowy tekstu oraz norm ich stosowania[3]. Nie odpowiadają one ani fonemom języka mówionego, ani leksemom. Znaki te pozwalają na odzwierciedlenie w tekście pisanym zależności składniowych między członami wypowiedzenia lub między wypowiedzeniami, na wyodrębnienie, podkreślenie – ze względów znaczeniowych lub emocjonalnych – pewnych wyrazów lub fragmentów tekstu, a także na ujednoznacznienie tekstu pisanego.
Jedną z ważniejszych funkcji znaków przestankowych jest zapewnienie tekstowi jednoznaczności, np. w przypadku wypowiedzi „babcia Zosia i ja” i „babcia, Zosia i ja”. Ułatwiają one także interpretację, zrozumienie[4] oraz wygłaszanie tekstu (sugerując przerwy między wypowiedziami, intonację, zawieszenie głosu etc.). W razie wątpliwości związanych z użyciem znaków przestankowych należy się kierować przede wszystkim zasadą zrozumiałości zapisywanego tekstu i stosować taką interpunkcję, która zapewni najlepszy odbiór zapisanych treści.
Znakami interpunkcyjnymi nie są znaki wewnątrzwyrazowe, międzywyrazowe, diakrytyczne, czy też wypunktowania.
Etymologia
edytujNazwa pochodzi od łacińskiego słowa interpunctio[3], co dosłownie oznacza: wstawianie punktów w tekst i odnosi się do jednego z pierwszych znaków przestankowych w łacinie jakim był punkt, który w zależności od wysokości umieszczenia go – oznaczał koniec myśli lub przerwę o odpowiednio różnych długościach[4].
Znaki interpunkcyjne używane w języku polskim
edytujWspółczesna polska interpunkcja opiera się przede wszystkim na zasadzie składniowej, to znaczy, że za pomocą znaków przestankowych oddaje się strukturę zapisanego wypowiedzenia. W mniejszym stopniu stosuje się w niej zasadę semantyczną i rytmiczną, choć i one znajdują odzwierciedlenie w użyciu (bądź pominięciu) określonych znaków interpunkcyjnych w zapisywanym tekście.
Większość przepisów interpunkcyjnych w polszczyźnie ma charakter obligatoryjny – użycie bądź opuszczenie znaku w konkretnym tekście jest z punktu widzenia normatywnego obowiązkowe.
W języku polskim używane są następujące znaki przestankowe: kropka (.), przecinek (,), dwukropek (:), średnik (;), wykrzyknik (!), pytajnik (?), wielokropek (…), myślnik (reprezentowany przez półpauzę: – lub pauzę: — , często niezgodnie z normami typograficznymi, przez dywiz: - [5]), nawiasy (zwykłe: ( ), kwadratowe: [ ], klamrowe: { } lub ostrokątne: < >) oraz znaki cudzysłowu (podwójne apostrofowe: „ ”, pojedyncze apostrofowe: ‘ ’ oraz szewrony stosowane w dwóch kombinacjach: « » lub » «). W typografii tradycyjnej stosowane były również cudzysłowy przecinkowe: , ’, które wraz z nastaniem typografii komputerowej zostały definitywnie wyparte przez cudzysłowy apostrofowe pojedyncze.
Ze względu na pełnioną funkcję znaki interpunkcyjne można podzielić następująco:
- znaki oddzielające (kropka, średnik, przecinek),
- znaki prozodyczne (wielokropek, myślnik, pytajnik),
- znaki emocji (wykrzyknik, wielokropek, myślnik, pytajnik),
- znaki opuszczenia (wielokropek, myślnik),
- znaki wyodrębniające (dwukropek, para znaków cudzysłowu, para nawiasów, para myślników lub para przecinków).
Znaki interpunkcyjne używane w innych językach
edytujInne języki mają inny zestaw znaków przestankowych, np. w języku angielskim obecny jest apostrof (’), w języku polskim stosowany sporadycznie, a w chińskim i japońskim używa się innego wariantu kropki: 。. W języku hiszpańskim istnieje odwrócony znak zapytania „¿” i odwrócony wykrzyknik „¡”.
Cudzysłów przybiera formy takie, jak: ‚’, «», ‘’, „”, „“, “”, ‹›, 「」, 『』, ﹃﹄, ﹁﹂, ՜.
Historia
edytujWiększość stosowanych obecnie znaków interpunkcyjnych ustaliła się w jednym z trzech okresów:
- starożytności, zwłaszcza za sprawą bibliotekarza Arystofanesa z Bizancjum, który ustalił przydatny dla ówczesnych lektorów system kropek,
- czasach Karolingów, kiedy powstał znak zapytania i wykrzyknik oraz powstały zalążki dzisiejszego łącznika,
- renesansie, kiedy to ugruntował się przecinek, średnik, dwukropek oraz współczesna kropka.
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ Przyimki łacińskie - tłumaczenie i użycie [online], Łacina globalnie, 1 października 2015 [dostęp 2019-03-17].
- ↑ punctum, [w:] Elektroniczny Słownik Łaciny Średniowiecznej w Polsce (A-Q) [online], scriptores.pl [dostęp 2019-03-17].
- ↑ a b INTERPUNKCJA, [w:] Słownik terminów gramatycznych [online], Edupedia [dostęp 2019-03-17].
- ↑ a b Ewa i Feliks Przyłubscy: Gdzie postawić przecinek?. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1982. ISBN 83-214-0129-5.
- ↑ Interpunkcja polska – Myślnik, [w:] Zasady pisowni i interpunkcji, PWN [dostęp 2012-09-22].
Linki zewnętrzne
edytuj- Zasady pisowni i interpunkcji polskiej w internetowym słowniku ortograficznym PWN
- Zasady interpunkcji angielskiej. cogs.susx.ac.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-07-03)]. (ang.)
- Wielojęzykowe narzędzie do dzielenia wyrazów przy przenoszeniu do następnego wiersza