Hubiak pospolity
Hubiak pospolity (Fomes fomentarius (L.) Fr.) – gatunek grzybów należący do rodziny żagwiowatych (Polyporaceae)[1].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
hubiak pospolity |
| Nazwa systematyczna | |
| Fomes fomentarius (L.) Fr. Fl. Crypt. Flandres 2: 237 (1867) | |
.jpg)
fragm_5_CORR.jpg)
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Fomes, Polyporaceae, Polyporales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1753 roku Karol Linneusz nadając mu nazwę Boletus fomentarius. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1867 Elias Fries[1].
Niektóre synonimy naukowe[2]:
- Agaricus fomentarius (L.) Lam. 1783
- Boletus fomentarius L. 1753
- Elfvingia fomentaria (L.) Murrill 1903
- Elfvingiella fomentaria (L.) Murrill 1914
- Ochroporus fomentarius (L.) J. Schröt. 1888
- Placodes fomentarius (L.) Quél. 1886
- Polyporus fomentarius (L.) Fr. 1821
- Pyropolyporus fomentarius (L.) Teng 1963
- Scindalma fomentarium (L.) Kuntze 1898
- Ungulina fomentaria (L.) Pat. 1900
Nazwa polska pojawiła się po raz pierwszy w pracy Stanisława Domańskiego i in. w 1967 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako huba żagwiowa, huba bukowa, huba prawdziwa, huba pospolita, żagiew pospolita, czyr hubkowy[3].
Morfologia
edytujMa szerokość do 50 cm, początkowo jest bulwiasty, później kopytowaty. Na górnej stronie okryty jest twardą i niepękającą skorupą. U młodych okazów jest ona aksamitna, u starszych naga i matowa[4]. U młodych okazów ma kolor gliniasty lub czerwonobrązowy, u starszych szary lub czarniawy. Na skorupie widoczne są koncentryczne kręgi będące strefami przyrostu rocznego. Brzeg kapelusza jest białawy i tępy[5].
Ułożone wielowarstwowo, długości 2–7 cm[6]. Początkowo są jasnopomarańczowe, później pomarańczowobrązowe, na koniec ochrowobrązowe. Po ugnieceniu ciemnieją[7].
Grubości 0,5–3 cm[6]. Jest rdzawobrązowy, miękki, korkowato-drewnowaty, w kapeluszu ma strukturę zamszowatą, w miejscu przyrośnięcia grzybnię wegetatywną[8].
W maju i czerwcu rozsiewa biało pylące zarodniki. Wysyp nieamyloidalny. Zarodniki podłużnie eliptyczne, gładkie, o rozmiarach 15–20(24) × 5,5–6,5 µm[8].
Występowanie i siedlisko
edytujWystępuje tylko na półkuli północnej: w Ameryce Północnej, Europie i Azji. Z okolic równikowych znany jest tylko z Panamy w Ameryce Środkowej[9]. W Polsce jest bardzo częsty na obszarze całego kraju[3].
Gatunek wieloletni. Występuje przez cały rok, na pniach starych, osłabionych drzew liściastych, w szczególności buków lub brzóz. Jest bardzo częsty. Można go spotkać we wszystkich typach lasów, również w nadrzecznych łęgach, gdzie występuje na topoli[8].
Hubiak pospolity odgrywa ważną rolę w obiegu materii w przyrodzie. Za pomocą enzymów rozkłada wszystkie składniki drewna (celulozę, ligninę i hemicelulozę), wywołując białą zgniliznę drewna. W leśnictwie jest to jednak działalność niepożądana, powoduje bowiem straty w drzewie. Jest saprotrofem i pasożytem słabości, atakującym drzewa stare i osłabione. Ma znaczenie gospodarcze głównie w lasach bukowych i brzozowych. Najczęściej infekuje przez rany. Po obumarciu drzewa rozwija się na jego pniu jeszcze przez wiele lat. Widoczna na pniu huba to tylko owocnik, grzybnia hubiaka znajduje się w drewnie. Jest to system strzępek przerastających na dużej przestrzeni całe drewno. Wywołana przez nie zgnilizna rozszerza się w dół pnia. Początkowo drewno brunatnieje, zachowując własności techniczne, później jednak rozwijająca się w nim grzybnia hubiaka powoduje, że staje się ono gąbczaste, miękkie i białożółtawe, poprzedzielane cienkimi ciemnobrunatnymi lub czarnymi strefami[10].
Zastosowanie
edytuj- W Europie w atlasach grzybów opisywany jest powszechnie jako grzyb niejadalny (np. Wojewoda[4] i in.).
- Dawniej był pożądanym surowcem. Z miąższu kapelusza wyrabiano łatwo zapalającą się hubkę, która już od epoki brązu była wykorzystywana do rozpalania ogniska. Od tych właściwości hubiaka pochodzi jego nazwa łacińska: Fomes to po łacinie podpałka a fomentarius – zapalający[11].
- Z miąższu rozbitego ciężkim młotem wykonywano tampony tamujące krwawienie z ran[11]. Zalecał ich stosowanie już Hipokrates w V wieku p.n.e. Później w tym celu stosowali je cyrulicy[12].
- Z kapeluszy hubiaka wyrabiano także części garderoby (czapki, kamizelki). Ze starych zapisków historycznych wynika, że był do tych celów wykorzystywany często. Jeszcze obecnie w niektórych krajach Europy żyją ludzie znający się na tym rzemiośle[5][7].
- Zawiera fomentariol, substancję o działaniu bakteriobójczym[12].
- Dawniej w medycynie tradycyjnej stosowany był na różnego rodzaju bóle (głowy, zębów, brzucha), w tym również na bóle reumatyczne[12].
- W tradycyjnej medycynie chińskiej sporządzano z niego wywar, któremu przypisywano działanie wzmacniające. Leczono nim niestrawności i niektóre nowotwory złośliwe[12].
- W Małopolsce i na Podkarpaciu podczas obrzędu święcenia ognia w Wielką Sobotę młodzi chłopcy przynosili do kościoła wysuszone huby, zwane hubami ogniowymi. Na Podkarpaciu istniało wierzenie, że takie poświęcone huby chronią dom przed uderzeniem pioruna. W tym celu podczas burzy wystawiano je na oknie[12].
Gatunki podobne
edytuj- pniarek obrzeżony (Fomitopsis pinicola). Ma bardziej jaskrawą strefę przyrostu (żółtą lub pomarańczowoczerwoną) i miąższ czerwonobrązowy[5]. Starsze jego okazy morfologicznie są trudne do odróżnienia, gdyż nie mają już tak jaskrawego obrzeża. Łatwo można jednak te gatunki rozróżnić za pomocą zapałki; u pniarka obrzeżonego pod wpływem wysokiej temperatury skorupa topi się, u hubiaka zwęgla[7].
- czyreń jodłowy (Phellinus hartigii), ale rośnie głównie na jodłach[10].
- czyreń ogniowy (Phellinus igniarius), ale rośnie głównie na wierzbach[10].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum. [dostęp 2013-11-12]. (ang.).
- ↑ Species Fungorum. [dostęp 2013-11-12]. (ang.).
- ↑ a b Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ a b c Till R. Lohmeyer, Ute Kũnkele: Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie. Warszawa: 2006. ISBN 978-1-40547-937-0.
- ↑ a b Hans E Laux, Grzyby gatunki jadalne i trujące, Henryk Garbarczyk (tłum.), Warszawa: Multico, 1995, ISBN 83-7073-069-8, OCLC 297696637.
- ↑ a b c Andreas Gminder: Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ a b c Ewald Gerhardt: Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik. s. 546. ISBN 83-7404-513-2.
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2015-02-08].
- ↑ a b c Piotr Łakomy, Hanna Kwaśna: Atlas hub. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2008. ISBN 978-83-7073-650-7.
- ↑ a b Andrzej Chlebicki, Hieronim Żygadło: Huby i ogień. [dostęp 2011-07-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-02)].
- ↑ a b c d e Andrzej Szczepkowski. Grzyby nadrzewne w innym świetle – użytkowanie owocników. Studia i Materiały CEPL w Rogowie. R. 14. Zeszyt 32 / 3 / 2012.