Hjalmar Riiser-Larsen
Hjalmar Riiser-Larsen (ur. 7 czerwca 1890 w Oslo, zm. 3 czerwca 1965 w Kopenhadze) – norweski pionier lotnictwa, oficer marynarki norweskiej, polarnik i przedsiębiorca.
,_Norwegian_aviator,_explorer_and_businessman_(small).jpg)
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie |
polarnik, lotnik |
| Narodowość | |
| Odznaczenia | |
         
| |
Pilotował wodnosamolot N25 dla Roalda Amundsena w 1925 roku i był nawigatorem sterowca Norge w 1926 roku. Poprowadził trzy wyprawy na Antarktydę.
Przyczynił się do założenia i rozwoju Norweskich Sił Powietrznych oraz norweskich cywilnych linii lotniczych.
Życiorys
edytujHjalmar Riiser-Larsen urodził się 7 czerwca 1890 roku w Kristianii (obecnie Oslo)[1]. Był najstarszym z trzech synów kapitana statku i pierwsze lata życia spędził na morzu[2]. Po zdaniu egzaminu szkolnego w 1906 roku, pływał na żaglowcach i parowcach[1]. W 1909 roku został przyjęty do szkoły morskiej w Horten, którą ukończył w stopniu oficera w 1912 roku[1]. Stopień pierwszego lejtnanta uzyskał w 1915 roku, a kapitana w 1926 roku[1].
Podczas I wojny światowej służył krótko na torpedowcu Skrei[1]. Po odbyciu pierwszej w życiu podróży samolotem w 1913 roku, zafascynował się lotnictwem[1]. W 1915 roku dostał się do pierwszej grupy żołnierzy szkolonych na pilotów marynarki w Horten[2]. W tym samym roku ożenił się[1]. W latach 1916–1919 pełnił funkcję inspektora zakładów lotniczych marynarki[3]. Po krótkim stażu w szwedzkiej fabryce silników samolotowych, przeszedł w 1917 roku szkolenie dla pilotów w Wielkiej Brytanii[2].
Przyczynił się do zakupu pierwszych samolotów bojowych dla Norwegii[1]. Jesienią 1919 roku testował w Niemczech nowe samoloty dla marynarki i rekomendował zakup maszyn produkowanych przez Hansa-Brandenburg, które stanowiły wyposażenie norweskiej marynarki przez kolejne 15 lat[1].
Uznanie przyniósł mu odważny lot podczas pokazów statków powietrznych zorganizowanych w trakcie spotkania królów skandynawskich w Oslo w 1917 roku i pokazów w Kopenhadze w 1919 roku[2]. Latem 1918 roku odbył swój pierwszy lot cywilny, transportując gazety z Oslo do Trondheim dla firmy Nordisk Luftkraft, kiedy linia kolejowa była zablokowana zaspami śnieżnymi[2]. Był pierwszym pilotem, który odbył lot na tej trasie. Jeszcze przed końcem I wojny, założył bazy lotnicze na wyspach Flatøy koło Bergen i Karmøy[1].
W latach 1919–1920 kierował zakładami lotniczymi marynarki[1]. W 1920 roku został oddelegowany na dwa miesiące jako kierownik operacji norweskiej linii lotniczej Det Norske Luftfartsrederi na trasie między Bergen, Haugesund i Stavanger[2].
W 1921 roku przeprowadził się wraz z rodziną do Kristianii, gdzie pracował jako sekretarz rady lotnictwa ministerstwa obrony, która zarządzała norweskim lotnictwem cywilnym (1921–1927)[3]. W 1921 roku odbył w Wielkiej Brytanii szkolenie na pilota sterowców, z którymi zetknął się po raz pierwszy w 1919 roku w Niemczech[1].
W 1922 roku wraz z przyjacielem Finnem Lützow-Holmem przelecieli dwoma samolotami trasę Horton–Kirkenes w 47 godzin[2]. W drodze powrotnej przeprowadzili pierwszy w Norwegii lot na potrzeby pogotowia ratunkowego w związku z przypadkami tyfusu w zachodniej części Finnmarku[1].
Od 1923 roku był wiceprzewodniczącym Norweskiego Towarzystwa Lotniczego (nor. Norsk Luftseiladsforening) i wypowiadał się za rządowymi grantami na finansowanie lotnictwa cywilnego[2].
W latach 1929–1931 był członkiem rady miejskiej z ramienia konserwatywnej partii Høyre, najpierw w Horten, a potem w Oslo[2]. Po rozpadzie małżeństwa na początku lat 30. XX w., ożenił się powtórnie w 1938 roku[2].
Lot Amundsena na biegun północny
edytuj.jpg)
Na przełomie lat 1923/1924 Riiser-Larsena zaangażował Roald Amundsen, by pilotował jeden z dwóch wodnosamolotów Dornier N24 lub N25, którymi Amundsen zamierzał dotrzeć ze Svalbardu na biegun północny[1]. Po bankructwie Amundsena w 1924 roku, Riiser-Larsen pomógł znaleźć dla niego wsparcie finansowe, a następnie zajął się przygotowaniami do wyprawy po tym jak Lincoln Ellsworth (1880–1951) zapewnił finansowanie ekspedycji[1]. Do wyprawy doszło w 1925 roku, a Riiser-Larsen pilotował wodnosamolot N25[1]. Po ponad 8 godzinach lotu, samoloty N24 i N25 wylądowały na krze lodowej na szerokości 87°43'N[4]. Przy starcie N24 doznał uszkodzeń i wszyscy uczestnicy próbowali przez trzy i pół tygodnia zbudować pas startowy na krze[4]. 15 czerwca Riiser-Larsen zdołał wystartować, zabierając na pokładzie wszystkich sześciu uczestników wyprawy[4].
Przelot Amundsena, Ellswortha i Nobilego nad biegunem północnym
edytujPodczas przelotu Amundsena, Ellswortha i Nobilego sterowcem Norge nad biegunem północnym w 1926 roku był zastępcą dowódcy i nawigatorem statku[1]. Był to pierwszy w historii przelot nad Oceanem Arktycznym[5].
W 1928 roku wraz z Finnem Lützow-Holmem prowadził poszukiwania Nobilego po jego rozbiciu się sterowcem Italia w rejonie Svalbardu[1]. Kiedy w trakcie poszukiwań zaginął Amundsen, Riiser-Larsen stanął na czele ekspedycji ratunkowej Louise Arner Boyd[1].
Wyprawy na Antarktydę
edytujW latach 1929–1930 Riiser-Larsen poprowadził trzecią wyprawę Larsa Christiansena na statku Norvegia na Antarktydę, podczas której odkryto i zbadano z powietrza tereny Ziemi Królowej Maud i Wybrzeża Księżniczki Marty[6]. Riiser-Larsen nakręcił z wyprawy film pokazywany później w kinach Oslo[1].
W latach 1930–1931 dowodził czwartą ekspedycją na Norvegii na Antarktydę, podczas której odkryto Wybrzeże Księżniczki Ragnhildy[6].
W 1933 roku zorganizował własną wyprawę, by wraz z dwoma towarzyszami, narciarzem Olavem Kjelbotnem i traperem Hallvardem Devoldem, oraz 58 psami zbadać odcinek od Wyspy Enderby do Morza Weddella podczas wyprawy saniami[6]. Po rozładowaniu bagażu ekspedycji na krze lodowej, lód załamał się pierwszej nocy, obóz został podzielony na dwie części – na dryfującej krze znaleźli się uczestnicy wyprawy z czterema psami[6]. Po nadaniu sygnału SOS zostali uratowani po kilku dniach[6]. Po powrocie do domu okazało się, że podczas nieobecności Riiser-Larsen został zwolniony z marynarki[2].
II wojna światowa
edytujPo powrocie z Antarktydy i krótkim okresie bezrobocia, Riiser-Larsen został w 1933 roku dyrektorem Norweskiej Kompanii Lotniczej (nor. Det Norske Luftfartsselskap, (DNL))[1]. Dzięki niemu w 1935 roku firma uzyskała monopol na loty rejsowe i w tym samym roku otworzyła pierwsze połączenia testowe[1]. Do końca 1940 roku sieć połączeń lotniczych objęła cały kraj i otwarto również trasy zagraniczne[2]. Plany otwarcia wraz ze Szwedami i Duńczykami połączenia transatlantyckiego przerwała II wojna światowa[2]. Riiser-Larsen został zmobilizowany i objął funkcję szefa sztabu sił powietrznych marynarki, a jego przełożonym został Finn Lützow-Holm[2]. W 1940 roku Riiser-Larsen uzyskał stopień komandora[2].
Po zajęciu Oslo przez Niemców, Riiser-Larsen udał się do Szwecji, a stamtąd przez Moskwę i Paryż do Londynu[2]. Następnie znalazł się w Stanach Zjednoczonych, gdzie w 1940 roku krótko pełnił funkcję attaché ds. marynarki w placówce w Waszyngtonie[3]. Potem objął tymczasowo dowództwo norweskich sił powietrznych marynarki z bazą w Kanadzie[3]. W 1941 roku uzyskał stopień kontradmirała i objął dowództwo połączonych sił lotniczych w Londynie[2]. Opowiadał się za czynnym udziałem lotnictwa norweskiego w walce z Niemcami[2]. Wielu Norwegów opuściło wówczas kraj, by wstąpić do sił powietrznych na uchodźstwie[2]. Kiedy w 1944 roku doszło do połączenia lotnictwa z siłami powietrznymi marynarki, głównym ich dowódcą został Riiser-Larsen[2]. Koniec wojny przyniósł intrygi, wobec których Riiser-Larsen ustąpił z piastowanego stanowiska w 1946 roku[2].
Czasy powojenne
edytujPo wojnie Riiser-Larsen został głównym planistą nowego działu firmy Scandinavian Airlines System (SAS) ds. tras na długie odległości[3]. Ustawił trasy lotów do południowej Afryki i Azji południowo-wschodniej[2]. W 1948 roku został sprowadzony do Norweskiej Kompanii Lotniczej[2]. Ostatnie lata pracy spędził jako dyrektor regionalny SAS w Norwegii, po tym jak SAS przejął skandynawskie linie lotnicze[2].
W 1955 roku przeszedł na emeryturę i przeniósł się do Kopenhagi[2], gdzie zmarł 3 czerwca 1965 roku[1]. Pamiętnik Riiser-Larsena został opublikowany w 1975 roku[3].
Odznaczenia, członkostwa i nagrody
edytuj- 1925 – Orderu Świętego Olafa – Komandor z Gwiazdą[2]
- Królewski Medal za Zasługi – Komandor[2]
- Medal Obrony 1940–1945[2]
- Medal 70 rocznicy Hakona VII[2]
- Order Imperium Brytyjskiego[2]
- Order Wazów[2]
- Legia Zasługi[2]
- Brązowa Gwiazda[2]
- Legia Honorowa[2]
- Order Korony Włoch[2]
- Order Lwa Białego[2]
- honorowy członek Norweskiego Towarzystwa Geograficznego[1]
- honorowy członek Norweskiego Air Clubu[1]
Upamiętnienie
edytujNa cześć Riiser-Larsena nazwano Półwysep Riiser-Larsena[7], Lodowiec Szelfowy Riiser-Larsena[8] a także Morze Riiser-Larsena.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Ulf Larsstuvold: Hjalmar Riiser Larsen. W: I Norsk biografisk leksikon. 2009-02-13. [dostęp 2018-07-03]. (norw.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj The Fram Museum: Hjalmar Riiser-Larsen (1890–1965). frammuseum.no. [dostęp 2018-07-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-06)]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Hjalmar Riiser Larsen. W: I Store norske leksikon. 2013-01-24. [dostęp 2018-07-03]. (norw.).
- ↑ a b c The Fram Museum: The N24/N25 flight towards the North Pole (1925). frammuseum.no. [dostęp 2018-07-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-23)]. (ang.).
- ↑ The Fram Museum: The Norge flight (1926). frammuseum.no. [dostęp 2018-07-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-19)]. (ang.).
- ↑ a b c d e Susan Barr: Hjalmar Riiser-Larsen. W: Beau Riffenburgh: Encyclopedia of the Antarctic. Taylor & Francis, 2007, s. 799. ISBN 978-0-415-97024-2. [dostęp 2018-07-03]. (ang.).
- ↑ COMPOSITE GAZETTEER OF ANTARCTICA: Riiser-Larsen Peninsula. [dostęp 2018-07-03]. (ang.).
- ↑ COMPOSITE GAZETTEER OF ANTARCTICA: Riiser-Larsen Ice Shelf. [dostęp 2018-07-03]. (ang.).