Historia Portugalii
Historia Portugalii – obejmuje dzieje państwa i narodu portugalskiego.
Starożytność
edytuj
W starożytności ziemie obecnej Portugalii, zamieszkiwali Celtowie oraz ludy iberyjskie. Do wybrzeży docierały wyprawy handlowe Fenicjan i Greków. W III wieku p.n.e. terytorium znalazło się pod zwierzchnictwem Kartaginy, a w następnym stuleciu stało się terenem rzymskim. W latach 154–138 p.n.e. Rzymianie pokonali plemię Luzytanów. Pod panowaniem rzymskim ziemie portugalskie należały do prowincji Luzytania. Dzięki okupacji rzymskiej nastąpił znaczny postęp cywilizacyjny. Rzymskie państwo władało na tych terenach do V wieku. Za rządów rzymskich nastąpiła całkowita romanizacja ludności, a w późniejszym okresie także chrystianizacja.
Epoka germańska
edytuj
W 409 roku doszło do najazdu Germanów. Większa część kraju znalazła się pod panowaniem Swebów. Utworzyli oni państwo ze stolicą w Bradze. W 469 roku Wizygoci zajęli południową część dzisiejszej Portugalii, a w 585 roku jej północne obszary. W latach 711–718 Wizygoci zostali rozbici przez Arabów. Władze na ziemiach półwyspu objął kalifat Umajjadów.
Panowanie arabskie
edytujW latach 711–718 półwysep iberyjski został zajęty przez Arabów, nastał okres rządów Umajjadów. Od VIII wieku prowadzona była z północy półwyspu chrześcijańska rekonkwista, która w IX–XI wieku objęła panowaniem chrześcijańskim rejony Porto i Coimbry.
Portugalia
edytuj
W roku 1097 w ramach Galicji i Leónu wydzielono hrabstwo Portucale z Porto jako ośrodkiem centralnym. W roku 1139 hrabia Alfons Henryk (znany potem jako Alfons I Zdobywca) przyjął tytuł króla Portugalii. Aż do XIII wieku trwała rekonkwista zachodniego Półwyspu Iberyjskiego. W 1147 roku zdobyto Lizbonę, która została stolicą. W 1249 Portugalia objęła obszar obecnego terytorium i od tego czasu nie miały miejsca większe zmiany granic. W XIII wieku powstał parlament stanowy – Kortezy. W 1383 wygasła dotychczasowa dynastia. W wojnie z Kastylią Jan I Wielki obronił niepodległość państwa. Był on założycielem dynastii Aviz.
Imperium kolonialne
edytuj
Posiadłości portugalskie
Portugalia kierowała się w swojej polityce kolonizacyjnej w stronę Afryki. Kraj stał się także potęgą morską. Portugalskie wyprawy inicjowane m.in. przez Henryka Żeglarza zapoczątkowały epokę odkryć geograficznych oraz europejski handel niewolnikami afrykańskimi. Portugalczycy kolonizowali wyspy: Azory, Maderę, Zielonego Przylądka. 20 maja 1498 roku Portugalczycy za sprawą wyprawy Vasco da Gamy[1] jako pierwsi Europejczycy dotarli drogą morską do Indii. W 1500 portugalska wyprawa pod przewodnictwem Pedro Álvares Cabrala[2] odkryła Brazylię, rozpoczynając jej kolonizację.
Kres świetności
edytuj
W 1580 król Hiszpanii Filip II narzucił unię personalną. W 1640 Portugalia odzyskała niezależność, jednak imperium handlowego nie udało się odzyskać. W 1793 Portugalia przystąpiła do koalicji antyrewolucyjnej przeciw Francji i w okresie 1807–1811 była okupowana przez francuskie wojsko. W okresie 1807–1821 władcy przebywali w Brazylii. W 1822 uchwalono liberalną konstytucję, dającą powszechne prawo wyborcze. W 1826 wprowadzono bardziej konserwatywną Kartę Konstytucyjną. W 1822 niepodległość uzyskała Brazylia, Portugalia uznała ten fakt trzy lata później.
Republika Portugalii
edytujW październiku 1910 roku obalono monarchię i proklamowano republikę. W 1916 Portugalia przystąpiła do I wojny światowej, wspierając ententę. 28 maja 1926 miał miejsce wojskowy zamach stanu, który zapoczątkował okres tzw. Narodowej Dyktatury. W 1928 funkcję ministra finansów, a w 1932 premiera objął António de Oliveira Salazar, który władzę autorytarną sprawował do roku 1968. W 1933 nowa konstytucja usankcjonowała dyktaturę, utworzono tzw. Nowe Państwo, a dwa lata później wprowadzono system monopartyjny[3]. Ten jednopartyjny system na czele z Unią Narodową określany jest jako faszystowski lub parafaszystowski[4][5][6], choć sam Salazar faszyzm wielokrotnie potępiał jako system statolatryczny[7]. Badacze odmawiający reżimowi tytułu faszystowskiego bardziej skłonni są wiązać go ideowo z rewolucją konserwatywną[8], oraz z nacjonalizmem integralnym[9]. Władza sprawowana była za pomocą policji politycznej PVDA przekształconej później w PIDE. Służby bezpieczeństwa utworzyły własny obóz koncentracyjny Tarrafal[10]. Sytuacja w kraju pozostawała daleka od stabilności – w 1935 roku doszło do rebelii antyrządowej przygotowanej przez monarchistów, a rok później do lewicowego puczu. Sytuację w kraju destabilizowała również seria zamachów bombowych i zamach na przywódcę kraju z 1936 roku. Portugalia wmieszała się w hiszpańską wojnę domową, gdzie wsparła finansowo siły Francisco Franco – spowodowało to dalszą destabilizację przejawiającą się m.in. w naruszaniu granic Portugalii przez oddziały hiszpańskie i aktywnością agentów republikańskich na terenie Portugalii[11].
W czasie II wojny światowej Portugalia była neutralna, choć udostępniła aliantom bazy lotnicze. W okresie wojny doszło do zjednoczenia opozycji demokratycznej. W 1943 roku socjaliści, komuniści i republikanie weszli w skład Zjednoczonego Antyfaszystowskiego Ruchu Narodowego. Działacze koalicji uważali, że wraz z upadkiem faszyzmu w Europie ustrój ten upadnie także w Portugalii. Istnienie dyktatury uratował jednak wybuch zimnej wojny. Wraz z zimną wojną doszło do rozłamu między uczestnikami frontu antysalazarowskiego, a współpraca komunistów i socjalistów została zakończona[12]. W 1949 została członkiem NATO, następnie ONZ. W latach 50. z inicjatywy Salazara w koloniach rozpoczęła się nowa fala osadnictwa portugalskiego[13]. Polityka ta spowodowała niechęć ze strony rdzennych mieszkańców krajów kolonialnych, którzy zaczęli tworzyć organizacje niepodległościowe, co doprowadziło w latach 60. do wybuchu serii wojen niepodległościowych w – Gwinei Bissau, Angoli i Mozambiku[14]. Portugalia wraz z apartheidowską Republiką Południowej Afryki wdała się ponadto w konflikt rodezyjski, w którym wsparła rasistowski rząd w walce przeciwko organizacjom partyzanckim czarnej większości[15]. W 1961 roku Portugalia przegrała krótkotrwały atak Indii na kolonię portugalską, Goa, w wyniku czego kolonia ta została zaanektowana przez Indie[16].
W 1974 dokonano przewrotu wojskowego, obalając Marcelo Caetano i przywracając system demokratyczny. Niedługo po rewolucji goździków państwa bloku wschodniego wznowiły stosunki dyplomatyczne z Portugalią, które zostały zerwane po II wojnie światowej. W latach 1974–1975 Portugalia uznała niepodległość kolonii.
Po obaleniu przez rewolucję rządów Marcelo Caetano w 1976 przeprowadzono wybory do parlamentu i prezydenckie, które potwierdziły poparcie dla socjalistów i centroprawicy. Skutkiem wyborów było wstrzymanie nacjonalizacji oraz przystąpienie Portugalii do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Portugalia uznała prawo do niepodległości swoich kolonii w Afryce. W 1988 Portugalia zobowiązała się zwrócić Makau Chinom w 1999. Po rewolucji goździków nie wykształcił się model partii dominującej, co powodowało konieczność powoływania rządów mniejszościowych, koalicyjnych lub inicjatywy prezydenckiej. Głównymi siłami rządzącymi w Portugalii były Partia Socjalistyczna, Partia Socjaldemokratyczna i chadeckie Centrum Demokratyczno-Społeczne. W 1982 zniesiono radę rewolucji, w 1989 lewicowe przepisy w konstytucji. W latach 1985–1995 rządziła Partia Socjaldemokratyczna z premierem Aníbalem Cavaco Silvą. W 1986 roku Portugalia została członkiem EWG, a prezydentem kraju został Mário Soares. Rząd Cavaco Silvy wprowadził politykę reform wolnorynkowych i prywatyzacji sektorów państwowych w gospodarce. W 1992 roku Portugalia ratyfikowała Traktat z Maastricht. W 1999 Portugalia przystąpiła do strefy euro, w 2002 roku przyjęła nową walutę.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Gama Vasco da, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-11-15].
- ↑ Cabral Pedro Alvares, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-11-15].
- ↑ Paul H. Lewis „Latin Fascist Elites: The Mussolini, Franco, and Salazar Regimes” 2002.
- ↑ David L. Raby, Fascism and Resistance in Portugal: Communists, Liberals and Military Dissidents in the Opposition to Salazar, 1941–1974.
- ↑ Olga Hinc Cywilizacyjna interpretacja faszyzmu s. 8.
- ↑ Paul H. Lewis, Latin Fascist Elites: The Mussolini, Franco, and Salazar Regimes, 2002.
- ↑ Bankowicz Marek António Salazar – twórca i ideolog portugalskiego autorytaryzmu,, [w:] Maciej Słęcki i Bohdan Szklarski (red.): Franco i Salazar. Europejscy dyktatorzy. Radzymin: von borowiecky, 2012, s. 153–171. ISBN 978-83-60748-27-5.
- ↑ Chazbijewicz Selim Dyktatura bez dyktatury. António Salazar i jego polityka,, [w:] Maciej Słęcki i Bohdan Szklarski (red.): Franco i Salazar. Europejscy dyktatorzy. Radzymin: von borowiecky, 2012, s. 173–181. ISBN 978-83-60748-27-5.
- ↑ Bartyzel Jacek „Nowe Państwo” Antónia Salazara na tle nacjonalizmu chrześcijańskiego w XX-wiecznej Portugalii, [w:] Maciej Słęcki i Bohdan Szklarski (red.): Franco i Salazar. Europejscy dyktatorzy. Radzymin: von borowiecky, 2012, s. 183–209. ISBN 978-83-60748-27-5.
- ↑ Tarrafal in the history of the PVDE at the website of the Serviço de Informações de Segurança, The Portuguese Information Agency. sis.pt. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-12-18)]..
- ↑ Wiarda, Howard J. (1977). Corporatism and Development: The Portuguese Experience (First ed.) s. 160. Univ of Massachusetts Press. ISBN 0-87023-221-5.
- ↑ Partie Socjaldemokratyczne Europy, Książka i Wiedza, 1982, s. 233.
- ↑ (DADOS PARA A) HISTÓRIA DA LÍNGUA PORTUGUESA EM MOÇAMBIQUE, Instituto Camões.
- ↑ Shadle, Robert; James Stuart Olson (1991). Historical Dictionary of European Imperialism. s. 26–27.
- ↑ Ian Smith: The Great Betrayal: The Memoirs of Ian Douglas Smith, s. 109–110, London: John Blake Publishing, 1997. ISBN 1-85782-176-9.
- ↑ Paul Axelrod, Michelle Fuerch, Portuguese Orientalism and the Making of Village Communities of Goa, „Ethnohistory”, 45 (3), Duke University Press, lato 1998, DOI: 10.2307/483320, JSTOR: 483320 (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Portugalia. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2009-02-22].