Helvella monachella

Helvella monachella (Scop.) Fr. – gatunek grzybów z rodziny piestrzycowatych (Helvellaceae).

Helvella monachella

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	workowce
Klasa	kustrzebniaki
Rząd	kustrzebkowce
Rodzina	piestrzycowate
Rodzaj	piestrzyca
Gatunek	Helvella monachella
Nazwa systematyczna
Helvella monachella (Scop.) Fr. Syst. mycol. (Lundae) 2(1): 18 (1822)

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Helvella, Helvellaceae, Pezizales, Pezizomycetidae, Pezizomycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi.

Po raz pierwszy takson ten opisał w 1772 r. Joannes Antonius Scopoli, nadając mu nazwę Phallus monachella (jako monacella). Obecną nazwę nadał mu Elias Fries w 1822 r.

Synonimy:

• Helvella monachella f. brevistipitata Bánhegyi 1939
• Helvella monachella var. cohaerens Chenant. 1921
• Leptopodia monachella (Scop.) Boud. ex M.M. Moser 1963
• Phallus monachella Scop. 1772.

Morfologia

Owocnik

Składający się z kapelusza i trzonu. Kapelusz siodłowaty, złożony z trzech trójkątnych płatków tworzących piramidalną, mniej lub bardziej pofałdowaną główkę. Zewnętrzna powierzchnia owłosiona, ciemnobrązowa lub czarniawa z niewyraźnymi purpurowymi wybarwieniami, powierzchnia wewnętrzna szarobiała, z wiekiem ma tendencję do ciemnienia lub przybierania koloru brązowo-ochrowego. Trzon cylindryczny, kręty, u podstawy zazwyczaj rozszerzony, drobno prążkowany, chrzęstny, elastyczny pusty, gładki, bez wyraźnego zapachu i smaku.

Cechy mikroskopowe

Worki cylindryczne, ośmiozarodnikowe, jednorzędowe, nieamyloidalne o wymiarach (309,3–)329,7–376,6(–390,9) × (13,5–)14,9–17,5(–20,3) μm. Zarodniki elipsoidalne, gładkie, szkliste, z dużą, centralną gutula i kilkoma mniejszymi na końcach (20,6–) 21,3–23,8(–25,1) × (13,5–)13,9–15,3(–15,8) μm; Q = 1,4–1,6. Parafizy cylindryczne, septowane, rozgałęzione u podstawy, z wierzchołkiem nieco grubszym (5,1–6,9) μm.

Gatunki podobne

Pod względem barwy podobna jest piestrzyca zatokowata (Helvella lacunosa), ale różni się wyraźnie trzonem, który jest pobrużdżony głębokimi jamistymi żłobkami, a także główką, która jest bardziej złożona i kręta. Podobna jest także piestrzyca czarna (Helvella atra), ale ma ona jaśniejszy kolor, czarniawoszary, wyższy bruzdowany trzon o barwie czarniawo brązowej i mniejsze zarodniki, 18-20 × 10-12 µm. Helvella monachella może być pomylona także z piestrzenicą infułowatą (Gyromitra infula).

Występowanie i siedlisko

Helvella monachella występuje głównie w Europie, podano też jedno stanowisko w Ameryce Północnej. Gatunek znany z nielicznych stanowisk. M.A. Chmiel w 2006 r. przytoczyła dwa stanowiska w Polsce, obydwa dawne (1910 i 1914 r.). W późniejszych latach w piśmiennictwie naukowym brak wzmianek o znalezieniu tego gatunku w Polsce, ale jego aktualne stanowiska podaje internetowy atlas grzybów. Znajduje się w nim na liście gatunków zagrożonych, wartych objęcia ochroną.

Grzyb naziemny dość rzadki, rosnący zwłaszcza pod topolami, raczej na piaszczystej glebie. W Polsce znajdywany zazwyczaj w sztucznych nasadzeniach z takimi drzewami jak topola, brzoza, robinia, sosna.

Własności trujące

Helvella monachella, podobnie jak wiele innych gatunków z rodziny piestrzycowatych, zawiera odporne na ciepło toksyny termolabilne. Długotrwałe gotowanie zmniejsza ryzyko zatrucia, ale nie można go uniknąć całkowicie, zwłaszcza jeśli zostaną zjedzone grzyby niedogotowane lub co gorsza surowe. Z tego powodu gatunek ten uważany jest za trujący.