Pismo gurmukhi

Ten artykuł od 2012-07 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Pismo gurmukhi (z pendżabskiego gurmukhi = „z ust guru”) – pismo używane przede wszystkim w Indiach, we Wschodnim Pendżabie, do zapisu języka pendżabskiego. Używają go głównie Sikhowie, stąd jego potoczna nazwa „pismo Sikhów”. Jego oficjalna nazwa nawiązuje do twórcy sikhizmu – Guru Nanaka (1469–1538). Gurmukhi zostało przystosowane do pisania w innych językach, takich jak bradź bhasza, khariboli (oraz inne hinduskie dialekty), sanskryt i sindhi. Pismo to czyta się od lewej do prawej strony, podobnie jak w piśmie łacińskim.

Historia

Ta abugida rozwinęła się z późnej odmiany pisma śarada, która z kolei wywodzi się z pisma brahmi. Zostało ujednolicone przez drugiego guru Sikhów, Angada, w XVI w. Wszystkie 1430 strony świętej księgi Sikhów są zapisane pismem Gurmukhi. Nazwa Gurmukhi wywodzi się z pendżabskiego wyrazu guramuki, które oznacza „z ust nauczyciela”.

Współczesne gurmukhi ma 41 spółgłosek (vianjan), dziewięć samogłosek (lāga mātrā), dwa symbole służące do zaznaczenia głoski nosowej (bindī i ṭippī), oraz jeden symbol, który podwaja dźwięk dowolnej spółgłoski (addak).

Znaki podstawowe

Nazwa		Wymowa	Nazwa		Wymowa	Nazwa		Wymowa	Nazwa		Wymowa	Nazwa		Wymowa
ੳ	Ura		ਅ	Aira		ੲ	Iri		ਸ	Sussa	Sa	ਹ	Haha	Ha
ਕ	Kakka	Ka	ਖ	Khukha	Kha	ਗ	Gugga	Ga	ਘ	Ghugga	Gha	ਙ	Ungga	Nga
ਚ	Chuchaa	Ca	ਛ	Chhuchha	Cha	ਜ	Jujja	Ja	ਝ	Jhujja	Jha	ਞ	Neya	Nya
ਟ	Tainka	Tta	ਠ	Thutha	Ttha	ਡ	Dudda	Dda	ਢ	Dhudda	Ddha	ਣ	Nahnha	Nna
ਤ	Tutta	Ta	ਥ	Thutha	Tha	ਦ	Duda	Da	ਧ	Dhuda	Dha	ਨ	Nunna	Na
ਪ	Puppa	Pa	ਫ	Phupha	Pha	ਬ	Bubba	Ba	ਭ	Bhubba	Bha	ਮ	Mumma	Ma
ਯ	Yaiyya	Ya	ਰ	Rara	Ra	ਲ	Lulla	La	ਵ	Vava	Va	ੜ	Rharha	Rha

Znaki dodatkowe

Znaki ze znakiem diakrytycznym (kropką "bindi"), używane do zapisu wymowy słów pochodzenia perskiego:

Nazwa		Wymowa
ਸ਼	Sussa pair bindi	Sha
ਖ਼	Khukha pair bindi	Khha
ਗ਼	Gugga pair bindi	Ghha
ਜ਼	Jujja pair bindi	Za
ਫ਼	Phupha pair bindi	Fa
ਲ਼	Lulla pair bindi	Lla

Samogłoski

Gurmukhi używa podobnej koncepcji do tej znanej z pisma brahmi i podobnych, po każdej spółgłosce występuje powiązany dźwięk ‘a’ (z wyjątkiem końca wyrazu, gdzie ‘a’ jest zwykle pomijane). Ta towarzysząca samogłoska może być zmieniona przy użyciu zależnego znaku samogłoskowego, który jest powiązany ze spółgłoską nośną. W niektórych przypadkach, nie można użyć zależnego znaku samogłoski – na przykład na początku wyrazu lub sylaby – wówczas zamiast tego używa się niezależnego znaku samogłoski.

Niezależne samogłoski są budowane przy użyciu trzech znaków dodatkowych: ura (ੳ), aira (ਅ) oraz iri (ੲ). Z wyjątkiem znaku aira (reprezentującego samogłoskę 'a'), znaki te nie są nigdy używane bez dodatkowych znaków samogłosek.

Samogłoska			Nazwa		IPA
Niezależna	Jako diakrytyk	Wraz z /k/	Nazwa litery	Unicode	IPA
ਅ	(brak)	ਕ	Mukta	A	[ə]
ਆ	ਾ	ਕਾ	Kanna	AA	[ɑ]
ਇ	ਿ	ਕਿ	Sihari	I	[ɪ]
ਈ	ੀ	ਕੀ	Bihari	II	[i]
ਉ	ੁ	ਕੁ	Onkar	U	[ʊ]
ਊ	ੂ	ਕੂ	Dulankar	UU	[u]
ਏ	ੇ	ਕੇ	Lavan	EE	[e]
ਐ	ੈ	ਕੈ	Dulavan	AI	[ɛ]
ਓ	ੋ	ਕੋ	Hora	OO	[o]
ਔ	ੌ	ਕੌ	Kanora	AU	[ɔ]

Kropkowane okręgi reprezentują nośne spółgłoski. Samogłoski są zawsze wymawiane po spółgłoskach, do których są one dołączone. Jednak znak Sihari jest zawsze zapisywany z lewej, lecz wymawiany po znaku stojącym z prawej strony.

Przykłady samogłosek

Słowo	Transkrypcja	Znaczenie
ਆਲੂ	ālū	ziemniak
ਦਿਲ	dil	serce
ਗਾਂ	gã	krowa