Gubernia podolska

gubernia Imperium Rosyjskiego

Gubernia podolska (ros. Подольская губерния) – gubernia Imperium Rosyjskiego w latach 1793–1917 i jednostka terytorialna Ukraińskiej Republiki Ludowej 1918–1920 i USRR 1920–1923. Położona na południowo-zachodnim krańcu imperium, graniczącym z Galicją i Bukowiną i miała obszar ok. 42 000 km². Centrum administracyjnym był Kamieniec Podolski, w USRR w latach 1921–1923 – Winnica. W latach 1819–1830 gubernia podolska pozostawała pod naczelnym zarządem administracyjnym wielkiego księcia Konstantego[1]. Od 1832 weszła w skład Kraju Południowo-Zachodniego (generał-gubernatorstwo kijowskie).

Gubernia podolska
Подольская губе́рния
gubernia
1793–1923
ilustracja
Herb
Herb
Państwo

 Imperium Rosyjskie

Siedziba

Kamieniec Podolski

Powierzchnia

42 000 km²

Populacja (1897)
• liczba ludności


3 018 299

• gęstość

71,9 os./km²

Szczegółowy podział administracyjny
Plan guberni podolskiej
Liczba ujezdów

12

Mapa guberni podolskiej 1820
Mapa etnograficzna guberni podolskiej według spisu 1897

Nadużycia ziemiaństwa w sprawie serwitutów spowodowały, że podolscy chłopi odpowiedzieli masowym niszczeniem łąk i zasiewów oraz podpaleniami w majątkach będących własnością tegoż ziemiaństwa. Aby zakończyć chłopski proceder władze państwowe 10 maja 1896 wprowadziły stanu wyjątkowego w gubernii podolskiej wchodzącej wówczas w skład Rosji. Sytuacja nie została jednak opanowana, albowiem w latach 1900-1904 doszło do ponad 1000 buntów chłopskich przeciw nadużyciom jakich dopuszczało się ziemiaństwo w oparciu o wspomniane serwituty[2].

W latach 1918–1920 jednostka administracyjna Ukraińskiej Republiki Ludowej, w latach 1921–1923 USRR. W 1923 z guberni podolskiej utworzono 6 okręgów USRR: hajsyński, kamieniecki, mohylowski, płoskirowski, tulczyński i winnicki.

Podział administracyjny

edytuj

W roku 1882 dzieliła się na następujące powiaty:

Demografia

edytuj

Według pierwszego spisu ludności Imperium Rosyjskiego z 1897 roku gubernię zamieszkiwało 3 018 299 osób. Respondenci zadeklarowali jako język ojczysty[3]:

Według tegoż samego spisu podział wyznaniowy przedstawiał się następująco[5]:

  • prawosławni – 2 358 497 (78,14%)
  • żydzi (wyznawcy judaizmu) – 370 612 (12,28%)
  • katolicy – 262 738 (8,7%)[6]
  • starowiercy – 18 849 (0,62%)
  • protestanci – 3 876 (0,13%)
  • muzułmanie – 3 460 (0,11%)
  • inni – 2 283 (0,02%)

Ludność w powiatach według deklarowanego języka ojczystego 1897[3]

edytuj
Powiat Ukraińcy Żydzi Rosjanie Polacy Mołdawianie
i Rumuni
Gubernia ogółem 80,9% 12,2% 3,3% 2,3% 0,9%
Bałcki 76,9% 13,6% 3,9% 0,9% 4,5%
Bracławski 82,6% 11,6% 3,3% 2,0% 0,1%
Winnicki 74,4% 12,4% 7,1% 5,1%
Hajsyński 86,3% 10,4% 1,9% 1,2%
Kamieniecki 78,9% 13,9% 4,1% 2,7%
Latyczowski 80,8% 13,2% 3,7% 1,7%
Lityński 83,1% 11,4% 3,0% 2,1% 0,1%
Mohylowski 80,5% 14,5% 2,8% 1,9%
Olhopolski 81,6% 11,5% 2,2% 1,5% 2,9%
Płoskirowski 78,1% 12,1% 2,9% 6,4%
Uszycki 84,6% 11,4% 2,3% 1,2%
Jampolski 85,7% 10,4% 1,9% 1,8%

Miasta

edytuj
 
Kamieniec Podolski, ok. 1906

Największe miasta guberni w 1897 roku na podstawie danych z carskiego spisu powszechnego oraz porównanie przynależności administracyjnej przed rozbiorami Polski oraz przynależności państwowej w międzywojniu i współcześnie:

miasto populacja województwo
(1771)
1930 2016
1. Kamieniec Podolski 35 934   podolskie    
2. Winnica 30 563   bracławskie    
3. Bałta 23 363   bracławskie    
4. Płoskirów 22 855   podolskie    
5. Mohylów Podolski 22 315   podolskie    
6. Chmielnik 11 657   podolskie    
7. Bar 9 982   podolskie    
8. Lityn 9 420   bracławskie    
9. Hajsyn 9 374   bracławskie    
10. Olhopol 8 134   bracławskie    

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Wacław Tokarz, Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831, Warszawa 1993, s. 55–56.
  2. Hud 2024 ↓, s. 146,147.
  3. a b Demoscope Weekly – Annex. Statistical indicators reference Pierwszy spis powszechny Imperium Rosyjskiego 1897 – gubernia podolska- ludność według deklarowanego języka ojczystego.
  4. Spis z roku 1897 język ukraiński wraz z białoruskim i rosyjskim traktował jako jeden język rosyjski z podziałem na dialekty.
  5. Демоскоп Weekly – Приложение. Справочник статистических показателей [online], demoscope.ru [dostęp 2017-11-23].
  6. Kwestią dyskusyjną pozostaje jakie narodowości w guberni podolskiej podczas spisu 1897, oprócz Polaków były wyznania katolickiego. Można przypuszczać, że prawdziwy obraz narodowościowy tejże guberni należy odtwarzać nie na podstawie deklarowanego języka tylko wyznania. Podstawową masą wyznawców Kościoła katolickiego w guberni podolskiej byli Polacy, stąd można wnioskować, że spis zaniżył liczbę Polaków o ok. 200 tys. ludzi.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj