Grądy-Woniecko
Grądy-Woniecko – osada w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie zambrowskim, w gminie Rutki[4][5]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa łomżyńskiego. Nazwa miejscowości pochodzi ze zlepku nazw miejscowości Grądy i kolonii Woniecko, położonej nad rzeką Narew. W latach 60. XX-wieku rozpoczęto proces osuszania lokalnych licznych torfowisk[6][7].
| osada | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2018) |
813[2] |
| Strefa numeracyjna |
86 |
| Kod pocztowy |
18-312[3] |
| Tablice rejestracyjne |
BZA |
| SIMC |
0405197[4] |
Położenie na mapie gminy Rutki  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |
Położenie na mapie powiatu zambrowskiego  | |
 53°08′53″N 22°24′18″E/53,148056 22,405000[1]
| |
Historia
edytujPrehistoria i starożytność
edytujW pobliżu miejscowości znajdują się tereny archeologiczne. Na wydmach nad rzeką Narew zlokalizowany jest bardzo istotny obszar badań archeologicznych. Odnaleziono tam ślady m.in. kultury mezolitycznej[8].
Okres powstania styczniowego
edytujW lipcu 1863 r. po bitwie pod Sieburczynem, kosynierzy z oddziału pułkownika Józefa Konstantego Ramotowskiego ps. Wawer przybyli do Grądów-Woniecka na kilkudniowy odpoczynek[9]. W tym czasie reperowano broń (głównie w kuźni we wsi Ruś). W okolicy Grądów, miejscu zwanym „Kościółkiem” pochowano w zbiorowej, anonimowej mogile poległych pod Sieburczynem powstańców. Miejsce zostało upamiętnione przez proboszcza miejscowej parafii krzyżem.
II Rzeczpospolita
edytujW latach dwudziestolecia międzywojennego wieś znajdowała się w miejscu obecnie istniejącej remizy strażackiej. Rozciągała się od budynku kotłowni po dzisiejsze ogródki działkowe. Głównym zajęciem ludności w tamtym czasie była uprawa ziemi, pasterstwo bydła oraz eksploatacja pokładów torfu opałowego.
W latach 1921–1925 wieś i folwark leżały w województwie białostockim, w powiecie łomżyńskim i gminie Kossaki-Rutki, a od 1925 w gminie Rutki. Od 1 kwietnia 1939 powiat łomżyński przyłączono do województwa warszawskiego. Tym samym od tego czasu Grądy - Woniecko znalazły się w województwie warszawskim[10].
Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku:
- wieś zamieszkiwało 181 osób w 29 budynkach mieszkalnych
- folwark – 105 osób w 4 budynkach mieszkalnych[11].
Miejscowości należały do parafii rzymskokatolickiej w Wiźnie. Podlegała ona pod Sąd Grodzki w Zambrowie i Okręgowy w Łomży; właściwy urząd pocztowy mieścił się w Rutkach-Kossakach[12].
Okres II wojny światowej
edytujW wyniku napaści ZSRR na Polskę we wrześniu 1939 miejscowość znalazła się pod okupacją sowiecką. Od czerwca 1941 roku pod okupacją niemiecką. Od 22 lipca 1941 do 1945 włączona w skład Landkreis Lomscha, Bezirk Bialystok III Rzeszy[13].
Wiosną 1944 r. w bezpośredniej okolicy tzw. „Kościółka” została utworzona jedna z trzech baz (dwie pozostałe powstały w Olszynie Pniewskiej oraz na Uroczysku Kobielne), z której miały operować oddziały partyzanckie. Działania te były elementem akcji „Burza”, w Okręgu Białystok, w Inspektoracie Łomżyńskim AK realizowanym przez 33 pułk piechoty AK dowodzony przez kpt. rez. Stanisława Cieślewskiego „Lipca”[14]. Głównym zadaniem było zabezpieczenie mostów na rzece Narew w okolicach Wizny i Bronowa[15].
Polska Ludowa
edytujW roku 1958 podjęto decyzję o zlokalizowaniu w Grądach Państwowego Przedsiębiorstwa Gospodarki Rolnej (PPGR) „Wizna” wcielając w jego obszar ponad półtora tysiąca hektarów okolicznych łąk i pastwisk, jak również nieużytki bagienne[16]. Większość z tych ziem należała niegdyś do rolników z okolicznych miejscowości, odebrane im na mocy reformy rolnej. Ze względu na podmokłe torfowiska i bagna duży odsetek tych ziem nie był użytkowany rolniczo wcale lub tylko sporadycznie.
Prowadzona na początku lat 60. melioracja i regulacja stosunków wodnych w tym rejonie umożliwiła szersze wykorzystanie rolnicze tych ziem. Pierwotna lokalizacja PGR przewidziana była bezpośrednio w okolicach Wizny, jednak ze względu na sprzeciw okolicznych rolników i ich przywiązanie do ziemi, odstąpiono od tego planu na rzecz Grądów.
III Rzeczpospolita
edytujW wyniku transformacji systemowej i odejściu państwa od polityki centralnie sterowanej PGR w Grądach został zlikwidowany. Przez brak miejsc pracy we wsi znacząco zwiększyło się bezrobocie[16]. W 1996 roku został powołany w Grądach zakład karny o złagodzonym rygorze, którego oficjalne otwarcie miało miejsce w 1999 roku[17][18]. Placówka posiada miejsce dla 225 osadzonych[19]. Przewidywano rozbudowę istniejącego zakładu penitencjarnego (zaadaptowanego z byłego hotelu robotniczego) o jeszcze jeden oddział, która była planowana na rok 2008. Ostatecznie plany nie zostały zrealizowane. Ośrodek kultury otwarty w czasach funkcjonowania PGR-u został przekształcony na zakład mechanicznego rozbioru drobiu[20].
Parafia
edytujW miejscowości znajduje się kościół, który jest siedzibą parafii Miłosierdzia Bożego erygowanej 24 października 1999 r. W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii białostockiej, diecezji łomżyńskiej, dekanatu Zambrów[21].
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 38363
- ↑ Raport o stanie gminy za rok 2018. Stan ludności w dniu 31.12.2018 [dostęp 2021-03-04].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., lipiec 2015, s. 332 [zarchiwizowane 2015-09-10].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT.
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ Strona główna – Rezerwat Bagno Wizna I [online], www.polska.travel [dostęp 2022-02-16] [zarchiwizowane z adresu 2022-02-16].
- ↑ Laboratorium ee-Jerzy Zientek, Jakub Wojdak, Czy zatrują nas wysychające torfowiska? [online], MagazynPismo [dostęp 2022-02-16] (ang.).
- ↑ Osada wydmowa – Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2022-02-15] (pol.).
- ↑ POWSTANIE STYCZNIOWE [online], www.wirtualnawizna.pl [dostęp 2022-02-15].
- ↑ Dz.U. z 1938 r. nr 27, poz. 240
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 51.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych, Przemyśl, Warszawa 1933, s. 488.
- ↑ Karte: Landkreis Lomscha 1. 8. 1944 – Städte und Amtsbezirke [online], www.territorial.de [dostęp 2020-04-19].
- ↑ Mjr Jan Tabortowski „Bruzda” [online], Żołnierze Wyklęci – Zapomniani Bohaterowie [dostęp 2022-02-15] (pol.).
- ↑ Krzysztof Sychowicz: Ziemia Łomżyńska i jej mieszkańcy w latach 1944–1956. Serwis Historyczny Ziemi Łomżyńskiej. [dostęp 2015-12-03].
- ↑ a b Czarne plamy polskiej wsi – Przedsiębiorczość [online], www.farmer.pl [dostęp 2022-02-15] (pol.).
- ↑ Zakład Karny Grądy-Woniecko. Służba Więzienna. [dostęp 2015-12-03].
- ↑ Speed S. C, Zamykają więzienie w Grądach-Woniecko [online], ::4lomza.pl:: Regionalny Portal [dostęp 2022-02-15] (pol.).
- ↑ Opis jednostki – Służba Więzienna [online], www.sw.gov.pl [dostęp 2022-02-15] (pol.).
- ↑ Filip Springer, Suche bagno, Andrzej Muszyński, „Pismo: magazyn opinii” (24), grudzień 2019, ISSN 2544-5022.
- ↑ Grądy Woniecko – Parafia pw. Miłosierdzia Bożego [online], diecezja.lomza.pl [dostęp 2022-02-15] (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Grądy (15) G.-Woniecko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 801.