Gołąbek czerwonofioletowy
Gołąbek czerwonofioletowy (Russula sardonia Fr.) – gatunek grzybów z rodziny gołąbkowatych (Russulaceae)[1].
 Forma typowa | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
gołąbek czerwonofioletowy |
| Nazwa systematyczna | |
| Russula sardonia Fr. Epicr. syst. mycol. (Upsaliae): 353 (1838) | |
| Zasięg | |
 Zasięg występowania w Europie | |
.jpg)
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Russula, Russulaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy opisał go Elias Fries w 1838 r. i nadana przez niego nazwa naukowa jest aktualna[1]. Synonimy naukowe[2]:
- Russula chrysodacryon Singer 1923
- Russula chrysodacryon f. viridis Singer 1932
- Russula drimeia Cooke (1881)
- Russula drimeia f. viridis (Singer) Bon 1986
- Russula drimeia var. flavovirens Rea 1932
- Russula emeticiformis Murrill 1938
- Russula sardonia var. citrina Pers. 1796
- Russula sardonia var. mellina Melzer, in Melzer & Zvara 1927
Polską nazwę podał Władysław Wojewoda w 2003 r., Alina Skirgiełło w 1991 r. opisała ten gatunek pod nazwą gołąbek przydrożny[3].
Morfologia
edytujŚrednica 4–10 cm. U młodych okazów półkulisty, potem rozpostarty, na koniec wklęsły. Na środku może posiadać niewielki garb lub wklęśnięcie. Skórka gładka, sucha, błyszcząca, w czasie wilgotnej pogody śluzowata. Kolor czerwonofioletowy lub purpurowofioletowy, na środku ciemniejszy – nawet czarniawopurpurowy. Okazy wyblakłe mogą mieć barwę brązowawą, ochrową lub zielonkawą (zazwyczaj w postaci wyblakłych plam). Skórka da się ściągnąć tylko przy samym brzegu. Brzeg ostry, gładki, u młodych okazów podwinięty, u starszych prosty i czasami nieco karbowany[4].
Dość wąskie i gęste, z blaszeczkami, często rozwidlone. Przy brzegu ostre, przy trzonie przyrośnięte lub nieco łukowato zbiegające. U młodych okazów są jasnokremowe, potem kremowe z cytrynowym odcieniem[4].
Wysokość 3–8 cm, grubość 1–2,5 cm. Jest walcowaty, pełny i gładki. Kolor początkowo biały, później pojawiają się purpurowofioletowe wybarwienia[5].
Cytrynowożółty, jak blaszki. Po uszkodzeniu zmienia po jakimś czasie kolor na pomarańczowy. Smak silnie piekący, zapach owocowy[6].
- Cechy mikroskopowe
Wysyp zarodników o barwie od kremowej do ochrowokremowej. Zarodniki kuliste lub elipsoidalne, o rozmiarach 7–9 × 6–8 μm. Powierzchnia brodawkowato-paciorkowata, czasami z niskim grzebieniem, niepełną siateczką, lub tylko z łącznikami między brodawkami. Łysinka wyraźna amyloidalna. Podstawki o rozmiarach 40–60 × 8–12 μm. Licznie występują cystydy mające rozmiar 70–75 × 9–11 μm. Pod działaniem sulfowaniliny czernieją. W skórce kapelusza występują dermatocystydy, a w tramie blaszek przewody mleczne[4].
- Gatunki podobne
- niektóre formy ubarwienia gołąbka ciemnopurpurowego (Russula atropurpurea)[4]
- wśród fioletowych gołąbków podobne są gołąbek poduchowaty (Russula torulosa) i gołąbek Queleta (Russula queletii). Obydwa mają piekący, lub przynajmniej gorzki smak, żaden z nich jednak nie ma blaszek cytrynowożółtych[7].
- gołąbek turecki (Russula turci) – rośnie na podobnych siedliskach, czasami razem z gołąbkiem czerwonofioletowym. Odróżnia się zapachem chloroformu i ochrowymi blaszkami[5].
Występowanie i siedlisko
edytujLiczne stanowiska tego gatunku gołąbka opisano niemal wyłącznie w Europie. Jest tutaj szeroko rozprzestrzeniony. Poza Europą stwierdzono jego występowanie w stanie Pensylwania w USA[8]. W Polsce jest pospolity[9].
Naziemny grzyb mykoryzowy. Występuje w różnego typu lasach[6]. Najczęściej rośnie pod sosnami[9], ale także pod modrzewiami, jodłami i świerkami. Pojawia się dość późno – od września do listopada[5].
Znaczenie
edytujGrzyb niejadalny lub trujący, podejrzany o powodowanie zaburzeń żołądkowo-jelitowych. Ze względu na silnie piekący smak zazwyczaj nie jest zbierany w celach spożywczych[6]. W Kirgistanie i na Ukrainie uważany jest jednak za grzyb jadalny[10].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-03-05] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-04-15] (ang.).
- ↑ Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 613, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d Alina Skirgiełło, Gołąbek (Russula). Grzyby (Mycota). Podstawczaki (Basidiomycetes), gołąbkowce (Russulales), gołąbkowate (Russulaceae), Warszawa-Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1998, s. 96, ISBN 83-01-09137-1.
- ↑ a b c Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, s. 147, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b c Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, s. 414, 415, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ Till R. Lohmeyer, Ute Kũnkele, Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie, Warszawa 2006, s. 163, ISBN 83-85444-65-3.
- ↑ Discover Life [online] [dostęp 2015-12-05] (ang.).
- ↑ a b Marek Snowarski, Grzyby, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, s. 197, ISBN 978-83-7073-776-4.
- ↑ Eric Boa: Wild edible fungi: A global overview of their use and importance to people. FAO, 2004, seria: Non-wood Forest Products 17. ISBN 92-5-105157-7.