Gęś zbożowa

Gęś zbożowa
	Anser fabalis
	(Latham, 1787)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	blaszkodziobe
Rodzina	kaczkowate
Podrodzina	gęsi
Plemię	Anserini
Rodzaj	Anser
Gatunek	gęś zbożowa
Synonimy
	Anas Fabalis Latham, 1787;
	Anas Fabalis Latham, 1787;
Podgatunki
	A. f. fabalis (Latham, 1787); A. f. johanseni Delacour, 1951; A. f. middendorffii Severtsov, 1873; A. f. rossicus Buturlin, 1933; A. f. serrirostris Gould, 1852;
	A. f. fabalis (Latham, 1787); A. f. johanseni Delacour, 1951; A. f. middendorffii Severtsov, 1873; A. f. rossicus Buturlin, 1933; A. f. serrirostris Gould, 1852;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; Zasięg występowania według IUCN (uwzględnione podgatunki sporne) lęgowiska przeloty zimowiska
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Gęś zbożowa^[4], posiewnica^[5] (Anser fabalis) – gatunek dużego wędrownego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Zamieszkuje tundrę, lasotundrę i tajgę Eurazji. Zimuje plamowo w pasie od zachodniej Europy po Japonię. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Systematyka i występowanie

Systematyka tego gatunku od dawna jest kwestią sporną^[6]. Obecnie, w zależności od ujęcia systematycznego, wyróżnia się od 3 do 5 podgatunków A. fabalis^[7]^[4]^[8]:

A. fabalis fabalis – gęś zbożowa – pas tajgi od Półwyspu Skandynawskiego po Ural; zimuje w zachodniej, środkowej i południowo-wschodniej Europie oraz skrajnie południowo-zachodniej Azji.
A. fabalis johanseni – tajga i lasotundra od Uralu po Bajkał; zimuje w Turkmenistanie i Iranie na wschód po zachodnie Chiny.
A. fabalis middendorffii – gęś tajgowa – azjatycka tajga na wschód od Bajkału; zimuje od wschodnich Chin do Japonii.

Podgatunki sporne, wydzielane przez część autorów, m.in. Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC), w osobny gatunek Anser serrirostris (gęś tundrowa)^[6]^[7]:

A. fabalis rossicus – tundra północnej Rosji i północno-zachodniej Syberii; zimuje w zachodniej i środkowej Europie i południowo-zachodniej Azji^[8].
A. fabalis serrirostris – gęś tundrowa^[4] – tundra północno-wschodniej Syberii; zimuje we wschodnich Chinach, Korei i Japonii^[8].

Niektórzy ornitolodzy za podgatunek gęsi zbożowej uznawali też gęś krótkodziobą (A. brachyrhynchus), która w odróżnieniu od zbożowej ma krótki różowo-czarny dziób i różowe łapy.

W Polsce ptaki te są spotykane na przelotach i zimują – gęś zbożowa (sensu stricto) nielicznie, zaś gęś tundrowa licznie^[9]^[10]. Gęś zbożowa liczniej występuje tylko na północy kraju, na południu występują niemal wyłącznie gęsi tundrowe^[10]. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego stosuje ujęcie systematyczne według IOC, dlatego na Liście awifauny krajowej wymienia gęś zbożową i tundrową jako osobne gatunki^[11].

Morfologia

Wygląd: Samiec i samica, a także osobniki młodociane ubarwione są jednakowo. Samce są jednak większe od samic^[12]. Ogólnie ubarwiona szarobrązowo, na grzbiecie i bokach poprzeczne jasne prążki. Podogonie i ogon biały. Łapy pomarańczowe, dziób czarny u nasady i na końcu z pomarańczowymi (ich wielkość zależy od podgatunku) plamami. W locie widać z przodu ciemnoszare skrzydła (gęgawa ma je jasne). Podobna do gęgawy, ale jest ciemniejsza i widać różnice po głowie.; Odróżnienie gęsi zbożowej i tundrowej w terenie jest bardzo trudne^[10].
Wymiary średnie

Długość ciała 66–89 cm^[8]
Rozpiętość skrzydeł 140–200 cm^[12]
Masa ciała:
- podgatunek nominatywny: samce 2690–4060 g, samice 2220–3470 g^[8]
- podgatunek rossicus: samce 1970–3390 g, samice 2000–2800 g^[8].

Ekologia i zachowanie

Biotop: Tundra i tajga. Zimuje na terenach pokrytych niską roślinnością zielną, szukając nieużytków, odludnych wybrzeży, rozległych pól i pastwisk, jak i wód otwartych. Trudno zbliżyć się do takich stad, bo są bardzo czujne i wśród nich znajdują się strażnicy obserwujący nieustannie najbliższe otoczenie.
Głos: Wydaje czyste dźwięki „ang ang kaiak”.

Jaja z kolekcji muzealnej

Gniazdo: To zagłębienia w ziemi wysłane puchem z dodatkiem mchu i trawy w pobliżu wody w odosobnionych miejscach na wybrzeżach jezior i rzek, wysepkach lub bagnach.
Jaja: W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu – czerwcu 3 do 8 białawych jaj. Jaja w kolorze od białego do bladozielonkawego o wymiarach 84 × 55,5 mm.
Wysiadywanie, pisklęta: Jaja wysiadywane są przez okres 25–30 dni przez samicę. Gęsiory jednak znajdują się w pobliżu i opiekują młodymi. Pisklęta usamodzielniają się po 40–50 dniach. Gąsięta po 2 miesiącach potrafią już latać i na przełomie sierpnia i września opuszczają tereny lęgowe. Mają matowe upierzenie o piórach z brązową obwódką.
Pożywienie: Rośliny, które zbiera głównie na lądzie – trawy i rośliny wodne.

Stado gęsi tundrowej

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje gęś zbożową za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku (stosuje ujęcie systematyczne uznające gęś zbożową i tundrową za jeden gatunek). Liczebność światowej populacji w 2015 roku, według szacunków organizacji Wetlands International, mieściła się w przedziale 680–800 tysięcy osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy^[3].

W Polsce gatunek łowny od 1 września do 21 grudnia, a na terenie województw: dolnośląskiego, lubuskiego, wielkopolskiego, zachodniopomorskiego do 31 stycznia^[13]. W latach 2013–2018 liczebność populacji zimującej gęsi zbożowej (sensu stricto) oceniano na 7–23 tysiące osobników, zaś gęsi tundrowej na 67–203 tysiące osobników. Migrującą przez Polskę populację gęsi tundrowej w tym samym okresie oceniano na 180–300 tysięcy osobników. Należy jednak zaznaczyć, że ze względu na brak dokładnych danych założono, że 10% krajowej populacji stanowi gęś zbożowa (sensu stricto), a pozostałe 90% – gęś tundrowa^[9].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Anser fabalis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Carboneras 1992 ↓, s. 581.
↑ ^a ^b Anser fabalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Anserinae Vigors, 1825 - gęsi (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-06].
↑ posiewnica, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2013-11-17] .
↑ ^a ^b T. Stawarczyk. Zmiany taksonomiczne na liście ptaków krajowych według taksonomii IOC. „Ornis Polonica”. 59, s. 71–77, 2018.
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-06]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Bean Goose (Anser fabalis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-10)].
↑ ^a ^b Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
↑ ^a ^b ^c Ł. Krajewski: Rozpoznawanie gęsi zbożowej i tundrowej. [w:] Aktualności – www.ornitho.pl [on-line]. 2018-09-13. [dostęp 2021-05-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-05-06)].
↑ Lista awifauny krajowej. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce – stan z 31.12.2022. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. [dostęp 2023-02-15].
↑ ^a ^b N. Bouglouan: Taiga Bean Goose. [w:] oiseaux-birds.com [on-line]. [dostęp 2021-05-06]. (ang.).
↑ Obwieszczenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 9 grudnia 2022 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne (Dz.U. z 2023 r. poz. 99).

Bibliografia

Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).

Linki zewnętrzne

Anser fabalis (Gęś zbożowa). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 106–110. ISBN 83-86564-43-1.
Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy – gęś tundrowa. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Anser fabalis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[CITEREFCarboneras1992581-2] Carboneras 1992 ↓, s. 581.

[iucn-3] Anser fabalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Anserinae Vigors, 1825 - gęsi (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-06].

[pwn-5] posiewnica, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2013-11-17] .

[stawarczyk2018-6] T. Stawarczyk. Zmiany taksonomiczne na liście ptaków krajowych według taksonomii IOC. „Ornis Polonica”. 59, s. 71–77, 2018.

[ioc-7] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-06]. (ang.).

[hbwa-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Bean Goose (Anser fabalis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-10)].

[biuletyn2019-9] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[krajewski-10] Ł. Krajewski: Rozpoznawanie gęsi zbożowej i tundrowej. [w:] Aktualności – www.ornitho.pl [on-line]. 2018-09-13. [dostęp 2021-05-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-05-06)].

[kflista-11] Lista awifauny krajowej. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce – stan z 31.12.2022. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. [dostęp 2023-02-15].

[oiseaux-12] N. Bouglouan: Taiga Bean Goose. [w:] oiseaux-birds.com [on-line]. [dostęp 2021-05-06]. (ang.).

[13] Obwieszczenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 9 grudnia 2022 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne (Dz.U. z 2023 r. poz. 99).

[4]

[5]

[1]

[2]

[3]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]