Gąbkowiec północny

Gąbkowiec północny
	; Młode owocniki gąbkowca północnego na pniu świerka
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	żagwiowce
Rodzina	Incertae sedis
Rodzaj	gąbkowiec
Gatunek	gąbkowiec północny
	Nazwa systematyczna
	Climacocystis borealis (Fr.) Kotl. & Pouzar; Česká Mycol. 12(2): 103 (1958)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gąbkowiec północny (Climacocystis borealis (Fr.) Kotl. & Pouzar) – gatunek grzybów z rzędu żagwiowców (Polyporales)^[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji: Climatocystis, Incertae sedis, Polyporales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1821 roku Elias Fries nadając mu nazwę Polyporus borealis. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadali mu w 1958 roku František Kotlaba i Zdeněk Pouzar, przenosząc go do nowego, utworzonego przez siebie rodzaju Climacocystis^[1].

Synonimy naukowe^[2]:

Abortiporus borealis (Fr.) Singer 1944
Bjerkandera borealis (Fr.) P. Karst. 1881
Bjerkandera irpicoides P. Karst. 1905
Boletus borealis (Fr.) Wahlenb. 1826
Climacocystis borealis (Fr.) Kotl. & Pouzar 1958 var. borealis
Climacocystis borealis var. rohrbacheri Kotl. & Pouzar 1958
Climacocystis borealis var. spathulatus Kotl. & Pouzar 1958
Daedalea borealis (Fr.) Quél. 1886
Daedalea borealis (Wahlenb.) Quél. 1886
Grifola pacifica (Kauffman) Kauffman 1929
Heteroporus borealis (Fr.) Bondartsev & Singer 1941
Inonotus irpicoides (P. Karst.) Sacc. 1912
Leptoporus borealis (Wahlenb.) Pilát in Kavina & Pilát 1938
Polyporus ambiens (P. Karst.) Sacc. & Trotter 1912
Polyporus borealis Fr. 1821
Polyporus irpicoides (P. Karst.) Sacc. & Trotter 1912
Polyporus pacificus Kauffman 1930
Polyporus piceus Velen. 1922
Polystictus borealis (Fr.) Gillot & Lucand 1890
Postia borealis (Fr.) P. Karst. 1879
Spongipellis ambiens P. Karst. 1906
Spongipellis borealis (Fr.) Pat. 1900
Spongipellis borealis f. rohrbacheri (Kotl. & Pouzar) O. Fidalgo 1958
Tyromyces borealis (Fr.) Imazeki 1943

Nazwę polską nadał Władysław Wojewoda w 1998 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako huba północna i klimaczek północny^[3].

Morfologia

Kapelusz

Szerokość 5–15 cm, grubość 1–3 cm. U młodych okazów jest bulwiasty, potem wachlarzowaty. Początkowo ma żółty kolor, potem białawo-kremowy. Krawędź owocnika zwykle jest ciemniejsza (żółta) i gładka, początkowo podwinięta, później prosta. Górna powierzchnia jest łuskowato-filcowata i bruzdowana^[4]. Do podłoża przyrasta bokiem lub nasadą przypominająca nieco trzon. Czasami sąsiednie owocniki zrastają się z sobą^[5].

Rurki

O długości 2–6 mm i kolorze od białego do ochrowego. Pory kanciaste, o średnicy 1–3 mm^[4]. Rurki tworzą jedną tylko warstwę. U starszych okazów pory stają się labiryntowate^[5].

Miąższ

Ma białawy kolor, jest elastyczny, cienki, miękki i ma dość przyjemny zapach^[4]. Tworzy dwie warstwy. Warstwa górna o grubości 1–4 mm jest bardziej miękka, dolna jest bardziej twarda. Po wysuszeniu miąższ staje się twardy i kruchy. Smak ma niewyraźny, nieco gorzki lub kwaskowaty^[5].

Zarodniki

Owalne, gładkie, nieamyloidalne, o rozmiarach 3,5-4× 5–6 μm. Posiadają grubościenne, wrzecionowate cystydy, czasami zakończone czapeczką kryształków^[5].

Gatunki podobne

drobnoporek gorzki (Postia stiptica) o białym lub różowawym owocniku. Ma bardzo gorzki smak i nie ma żółtej krawędzi^[4].
gąbczak piankowy (Sarcodontia spumea). Nie ma labiryntowatych porów i rośnie głównie na drzewach liściastych^[4].

Mikroskopowo gąbkowiec północny wykazuje zaskakująco duże podobieństwo do zębniczka północnego (Climacodon septentrionalis), co zauważył już Stanisław. Domański. Obydwa te gatunki hodowane na sztucznych podłożach wytwarzają chlamydospory oraz mają podobną strukturę strzępek i budowę cystyd. Morfologicznie gąbkowiec północny odróżnia się jednak rurkowatym hymenoforem, ponadto jego kapelusze wyrastają oddzielnie, nie tworząc tak zwartej struktury, jak u zębniczka północnego^[6].

Występowanie i siedlisko

W Ameryce Północnej, Europie i Azji jest szeroko rozprzestrzeniony, podano też jego stanowiska w północnej Wenezueli oraz w Australii. W Europie Środkowej występuje głównie w Alpach i w innych pasmach górskich. W Północnych Niemczech i w Danii jest bardzo rzadki^[7]. W Polsce gatunek rzadki. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status R – potencjalnie zagrożony z powodu ograniczonego zasięgu geograficznego i małych obszarów siedliskowych^[8]. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Niemczech, Danii, Holandii i Szwecji^[3].

W górskich lasach jest dość częsty. Rośnie na martwym drewnie (na pniakach i pniach) głównie jodeł lub świerków. Grzyb jednoroczny, rosnący od lata do jesieni. Często występuje w licznych grupach^[4]. W Europie występuje głównie na drzewach iglastych: na jodłach, świerkach, sosnach i modrzewiach, bardzo rzadko na jesionach. W Ameryce Północnej występuje także na daglezjach i choinach, rzadko notowany był także na buku, klonie, topoli i dębie^[9].

Znaczenie

Saprotrof, bardzo rzadko pasożyt (na osłabionych drzewach)^[5]. Wywołuje białą zgniliznę drewna^[4]. W Europie jest uważany za grzyb niejadalny, ale na opracowanej dla FAO liście jest wymieniony jako jadany w Meksyku^[10].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Index Fungorum [online] [dostęp 2020-11-18] (ang.).
↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
↑ ^a ^b WładysławW. Wojewoda WładysławW., Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 117, ISBN 83-89648-09-1 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Till R.T.R. Lohmeyer Till R.T.R., UteU. Kũnkele UteU., Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie, Warszawa 2006, s. 211, ISBN 83-85444-65-3 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Gąbkowiec północny [online], grzyby.pl [dostęp 2011-10-21] .
↑ Mycobank. ''Climacodon septentrionalis'' [online] [dostęp 2017-10-23] .
↑ Die Arten der Porlinge [online] [dostęp 2014-09-22] .
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 62, ISBN 83-89648-38-5 .
↑ Climacocystis borealis (Fr.) Kotl. & Pouz. – Ceska Mykol. 12:103, 1958 – Polyporus borealis Fr.. Syst. Mycol. 1:366. 1821 (Mycobank).
↑ ErikE. Boa ErikE., Wild edible fungi: A global overview of their use and importance to people, FAO, 2004 (Non-wood Forest Products 17), ISBN 92-5-105157-7 .

[if-1] Index Fungorum [online] [dostęp 2020-11-18] (ang.).

[sf-2] Species Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).

[check-3] WładysławW. Wojewoda WładysławW., Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 117, ISBN 83-89648-09-1 .

[griz-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Till R.T.R. Lohmeyer Till R.T.R., UteU. Kũnkele UteU., Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie, Warszawa 2006, s. 211, ISBN 83-85444-65-3 .

[atlas-5] Gąbkowiec północny [online], grzyby.pl [dostęp 2011-10-21] .

[myco-6] Mycobank. ''Climacodon septentrionalis'' [online] [dostęp 2017-10-23] .

[por-7] Die Arten der Porlinge [online] [dostęp 2014-09-22] .

[mirek-8] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 62, ISBN 83-89648-38-5 .

[cli-9] Climacocystis borealis (Fr.) Kotl. & Pouz. – Ceska Mykol. 12:103, 1958 – Polyporus borealis Fr.. Syst. Mycol. 1:366. 1821 (Mycobank).

[fao-10] ErikE. Boa ErikE., Wild edible fungi: A global overview of their use and importance to people, FAO, 2004 (Non-wood Forest Products 17), ISBN 92-5-105157-7 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]