Fryderyk III Habsburg

Fryderyk III (ur. 21 września 1415 w Innsbrucku, zm. 19 sierpnia 1493 w Linz) – król Niemiec od 1440, cesarz rzymski od 1452, książę austriacki od 1457 (jako Fryderyk V), arcyksiążę od 1453, z dynastii Habsburgów. Był synem Ernesta Żelaznego, księcia Styrii, i Cymbarki mazowieckiej, córki Siemowita IV.

Fryderyk III

Król Niemiec
Okres	od 2 lutego 1440 do 19 sierpnia 1493
Poprzednik	Albrecht II Habsburg
Następca	Maksymilian I Habsburg
Cesarz rzymski
Okres	od 19 marca 1452 do 19 sierpnia 1493
Poprzednik	Zygmunt Luksemburski
Następca	Maksymilian I Habsburg
Książę Styrii
Okres	od 10 czerwca 1424 do 19 sierpnia 1493
Poprzednik	Ernest Żelazny
Następca	Maksymilian I Habsburg
Arcyksiążę Austrii
Okres	od 23 listopada 1457 do 19 sierpnia 1493
Poprzednik	Władysław Pogrobowiec
Następca	Maksymilian I Habsburg
Dane biograficzne
Dynastia	Habsburgowie
Data i miejsce urodzenia	21 września 1415 Innsbruck
Data i miejsce śmierci	19 sierpnia 1493 Linz
Ojciec	Ernest I Żelazny
Matka	Cymbarka Piastówna
Rodzeństwo	Małgorzata, Albrecht IV, Aleksander, Rudolf, Leopold, Katarzyna, Anna
Żona	Eleonora Aviz
Dzieci	Krzysztof, Maksymilian I, Helena, Kunegunda, Jan
Odznaczenia

Herb Fryderyka III

Panowanie i polityka

Początki

Gdy w 1424 roku zmarł Ernest Żelazny, Fryderyk miał zaledwie 9 lat, toteż samodzielną władzę w Styrii i Karyntii przejął dopiero w roku 1435.

Panowanie w Niemczech

W 1440 Fryderyk, będący głową dominującego wówczas rodu Habsburgów i najstarszym krewnym Albrechta II, został cesarzem. W Niemczech cieszył się poparciem, wpływowej i niezmiernie bogatej, bankierskiej rodziny Fuggerów (w Polsce znanych jako Fukierowie). Zgodnie z interesem kupców popierał rozwój handlu. Uważał się za następcę Hohenstaufów; już samo imię miało go zobowiązywać do dążenia ku wielkości Fryderyków I i II. Odzyskał zagarnięte przez innych władców dobra Habsburgów w Szwabii, dążył do odegrania doniosłej roli w życiu Niemiec, przy jednoczesnym rozwoju dziedzicznych dominiów swojego rodu. W 1442 wydał konstytucję prawną Reformatio Friderici, która miała w jego zamyśle dać podstawy do reformy niemieckiego systemu prawnego.

Podczas zabiegów o rewindykację szwabskich posiadłości, w latach pierwszej wojny o Zurych (1440–1446), udzielił poparcia temu miastu, ale nie uchroniło to Fryderyka od utraty ziem w Szwajcarii. Próba ich odzyskania przy pomocy Karola Śmiałego księcia Burgundii zakończyła się klęską, a Szwajcaria zachowała niezależność.

Dążąc do uzyskania korony cesarskiej Fryderyk III musiał iść na ugodę z papieżem, który także szukał poparcia Niemiec po przezwyciężeniu wielkiej schizmy. W 1448 w Wiedniu zawarł konkordat z papieżem Mikołajem V, na mocy którego uznał nowego papieża a Kościół odzyskał wiele dawnych przywilejów w Niemczech, ale z drugiej strony król i książęta niemieccy utrzymali wpływ na wybór biskupów. Postanowienia tego konkordatu regulowały stosunki cesarsko-papieskie aż do upadku Świętego Cesarstwa Rzymskiego w 1806 roku. Zgodnie z zamierzeniem, dzięki uzyskanej w ten sposób przyjaźni z papieżem, Fryderyk mógł w 1452 koronować się na cesarza. Była to ostatnia koronacja cesarska, jaka odbyła się w Rzymie. Już jego następca odetnie się od związków z papiestwem i zaniecha ceremonii w wiecznym mieście.

Fryderyk III popierał Krzyżaków, był zwolennikiem likwidacji Związku Pruskiego i represjonowania jego przywódców, czym przyczynił się do wybuchu wojny trzynastoletniej (1454–1466) pomiędzy Polską a Zakonem. Wojna, wbrew nadziejom cesarza, zakończyła się polskim zwycięstwem i poddaniem państwa krzyżackiego feudalnemu zwierzchnictwu Korony polskiej (II pokój toruński w 1466). Fryderyk pozostał militarnie bierny wobec tego konfliktu.

Podczas panowania Fryderyka III, w 1471 Sejm Rzeszy w Ratyzbonie uchwalił zakaz prowadzenia wojen prywatnych, co miało zaprowadzić pokój wewnętrzny i bezpieczeństwo w Niemczech i ułatwić normalny rozwój gospodarczy kraju po chaosie epoki Luksemburgów. Nie udało się jednak tego postanowienia wyegzekwować, Niemcy nadal trwały w zamęcie walk pomiędzy książętami, miastami i innymi podmiotami politycznymi. W 1488 powstał Związek Szwabski, oddolna inicjatywa zrzeszająca książąt Rzeszy, rycerstwo i miasta regionu, której zadaniem było strzeżenie pokoju krajowego w południowych Niemczech.

W 1486 Fryderyk doprowadził do wyboru swojego syna, Maksymiliana, na króla Niemiec jeszcze za swojego życia (vivente imperatore), dzięki czemu zapewnił dynastii sukcesję na cesarskim tronie. Potomkowie Fryderyka będą kilkakrotnie korzystali z tej możliwości.

Fryderyk III a Czechy i Węgry

Po wygaśnięciu dynastii Luksemburgów w 1438 roku królem czeskim, węgierskim i niemieckim został zięć Zygmunta Luksemburskiego, Albrecht II Habsburg (1438–1439) z albertyńskiej linii Habsburgów, który wkrótce po objęciu tronu zmarł. Jego syn Władysław V Pogrobowiec, urodzony już po śmierci ojca, został oddany pod opiekę właśnie Fryderykowi. W Czechach istniała silna opozycja przeciw rządom Habsburgów, co groziło wewnętrzną wojną. W 1448 Fryderyk mianował swoim namiestnikiem miejscowego magnata Jerzego z Podiebradów, przywódcę stronnictwa utrakwistów, który własnymi siłami opanował sytuację w kraju. Na Węgrzech Władysława uznała tylko część szlachty, większość opowiedziała się za królem Polski Władysławem III. Dopiero po śmierci tego ostatniego pod Warną w 1444 całe Węgry podporządkowały się Władysławowi V. Regencję objął jednak Jan Hunyady i Fryderyk nie miał wpływu na wydarzenia w tym państwie. W 1453 młody król został uznany za pełnoletniego i wyzwolił się spod protekcji cesarza.

Po śmierci Pogrobowca w 1457 roku w Czechach powołano na tron Jerzego z Podiebradów, natomiast na Węgrzech syna regenta, Macieja Korwina. Tymczasem w lutym 1459 część węgierskich magnatów, przeciwnych rządom Korwina, wybrało na króla właśnie Fryderyka, a ten najechał Węgry. W 1463 mający większe poparcie (głównie średniej szlachty) Korwin skłonił cesarza do ugody w Sopron, na mocy której Korwin zatrzymał tytuł króla węgierskiego, zaś Fryderyk prawa do objęcia władzy w razie bezpotomnej śmierci Korwina. W latach 70. Fryderyk popierał jednak Jagiellonów przeciwko Korwinowi, który w 1469 roku wystąpił przeciwko Jerzemu z Podiebradów i opanował także większość Czech. W latach 1482–1485 ten ostatni podbił Austrię, wypierając stopniowo siły cesarskie. Powrót Fryderyka do Austrii umożliwiła dopiero niespodziewana śmierć Macieja Korwina w 1490. Cesarzowi nigdy nie udało się opanować Czech i Węgier, Habsburgowie mieli odzyskać trony czeski i węgierski dopiero w 1526 roku.

Polityka dynastyczna

Fryderyk III zapoczątkował szeroko zakrojoną politykę mariaży, która za panowania jego oraz jego syna doprowadziła ród do wielowiekowej potęgi. W 1452 poślubił Eleonorę Aviz, córkę Edwarda I Aviz (króla Portugalii), i Eleonory Aragońskiej. Miał z nią pięcioro dzieci, w tym późniejszego cesarza Maksymiliana, i Kunegundę, późniejszą księżnę bawarską.

W 1453 Fryderyk uprawomocnił uzurpowany przez jego kuzynów, władców Austrii tytuł arcyksiążąt, który miał rekompensować Habsburgom fakt, że Austria nie posiada praw elektorskich w Rzeszy. Rodzina Habsburgów nieoficjalnie używa tego tytułu po dziś dzień. W 1457 zmarł Władysław Pogrobowiec i cesarz sam został arcyksięciem austriackim. Tym sposobem dobra linii styryjskiej i albertyńskiej zostały skupione w rękach jednego dziedzica.

W 1439 został opiekunem małoletniego kuzyna, hrabiego Tyrolu Zygmunta Habsburga. Gdy ten osiągnął pełnoletniość, Fryderyk nie śpieszył z daniem mu wolności i władzy. Musiał to jednak uczynić w 1446 pod naciskiem stanów Tyrolu. Kiepskie rządy rozrzutnego hrabiego z czasem wywołały zniechęcenie społeczeństwa. W 1490 Fryderyk, mając poparcie stanów tyrolskich, zmusił Zygmunta do zrzeczenia się włości na rzecz Maksymiliana, co zakończyło proces jednoczenia posiadłości habsburskich.

Fryderyk skutecznie przeciwdziałał próbom ekspansji księcia Burgundii Karola Śmiałego w Nadrenii. Władca burgundzki wziął w zastaw Alzację i hrabstwo Ferreti od zadłużonego Zygmunta Habsburga. Gdy ten ostatni z pomocą francuską spłacił zastaw, Karol odmówił wycofania się z Alzacji i doszło do wojny, wygranej przez Austriaków. W 1477, w toku rozmów pokojowych, Fryderyk III zaaranżował małżeństwo syna Maksymiliana z Marią, jedyną córką Karola. Jako że ten ostatni zmarł jeszcze w tym samym roku, Habsburgowie przejęli obszerne dobra na pograniczu niemiecko-francuskim, w tym przodujące w rozwoju ekonomicznym Niderlandy.

W 1487 Albrecht IV Wittelsbach, książę Bawarii, zajął kilka lenn cesarskich i zażądał ręki Kunegundy, córki cesarza. Habsburgowie, uwikłani w trudny konflikt o koronę węgierską, starali się uniknąć wojny i Fryderyk ugiął się przed żądaniami Albrechta. Ta słabość, podobnie jak nieumiejętność zaprowadzenia pokoju w Rzeszy, podważała autorytet cesarza wśród wasali i poddanych.

Bilans panowania Fryderyka jest niejednoznaczny. Z jednej strony wysuwał śmiałe projekty, które wyprzedzały ducha epoki i zapowiadały rozwiązania epoki nowożytnej, z drugiej brakowało mu energii i zręczności, aby je zrealizować. Nie potrafił sobie poradzić z problemami Niemiec, choć przynajmniej początkowo starał się im zaradzić. Bez wątpienia jest, obok swojego syna i następcy, głównym twórcą wielkiej potęgi Habsburgów i ich pierwszoplanowej roli w niemieckiej i europejskiej polityce.

Genealogia

Leopold III Habsburg 1) ur. 1 XI 1351 zm. 9 VII 1386

Viridia Visconti ur. ok. 1352 zm. p. 11 III 1414

Siemowit IV ur. ok. 1352 zm. styczeń 1426

Aleksandra Olgierdówna ur. po 1350 zm. 19 VI 1434

Ernest Żelazny ur. 1377 zm. 10 VI 1424

Cymbarka mazowiecka ur. 1394/1397 zm. 28 IX 1429

		Eleonora Aviz ur. 18 IX 1436 zm. 3 IX 1476 OO   16 III 1452		Fryderyk III Habsburg ur. 21 IX 1415 zm. 19 VIII 1493
Krzysztof Habsburg  ur. 16 XI 1455  zm. 25 III 1456		Maksymilian I Habsburg  ur. 22 III 1459  zm. 12 I 1519		Helena Habsburg  ur. 3 XI 1460  zm. 27 II 1461		Kunegunda Habsburżanka 2)  ur. 16 III 1465  zm. 6 VIII 1520		Jan Habsburg  ur. 9 VIII 1466  zm. 10 II 1467

1. syn Albrechta II Kulawego, syna Albrechta I Habsburga
2. żona Albrechta IV Mądrego

Dane za:

• Richard Reifenscheid, Die Habsburger in Lebensbildern, von Rudolf I. bis Karl I., Verlag Hugendubel, Kreuzlingen 2000.
• M. Marek: Genealogy.eu.
• Data urodzenia Cymbarki za Wikipedią.

Linki zewnętrzne

• Pieczęć cesarza Fryderyka III na wyroku w sporze między Związkiem Pruskim a zakonem krzyżackim z dnia 5 XII 1453 roku