Franciszek Malik
Franciszek Malik ps. Piorun 2, Brzoza 2, vel Franciszek Maszewicz, vel Franciszek Surowiak (ur. 6 marca 1912 w Bażanówce, zm. 24 sierpnia 2006 w Wielkiej Brytanii) – podporucznik Wojska Polskiego, więzień sowieckich łagrów, oficer Polskich Sił Zbrojnych, Armii Krajowej, uczestnik kampanii wrześniowej, Powstania warszawskiego, dowódca batalionu „Zaremba” – „Piorun”, major dyplomowany, cichociemny. Zwykły Znak Spadochronowy nr 4441, Bojowy Znak Spadochronowy nr 1569[1][2].
| |
 major dyplomowany
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1936–1948 |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki |
2 Pułk Strzelców Podhalańskich, |
| Stanowiska |
dowódca batalionu |
| Główne wojny i bitwy |
II wojna światowa (kampania wrześniowa, powstanie warszawskie) |
| Odznaczenia | |
    
| |
Życiorys
edytuj
Urodził się 6 marca 1912 w Bażanówce w rolniczej rodzinie jako syn Andrzeja i Karoliny z domu Surowiak[3][4]. Uczył się w szkole powszechnej w Bażanówce, od 1924 w pobliskim Jaćmierzu. Od 1926 uczęszczał do Państwowego Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku, gdzie zdał egzamin dojrzałości 24 maja 1932[2] (w jego klasie byli m.in. Mieczysław Granatowski, Zbigniew Wyskiel i Ludwik Warchał – wszyscy również późniejsi żołnierze Wojska Polskiego, w tym dwaj ostatni ofiary zbrodni katyńskiej)[3][5].
Wstąpił ochotniczo do wojska, od 18 września 1933 uczestnik kursu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie, po jego ukończeniu, od marca do lipca 1933, na praktyce w 5 Pułku Strzelców Podhalańskich. Od lipca do września 1933 przydzielony do 2 Pułku Strzelców Podhalańskich. Od listopada 1936 w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi-Komorowie, po jej ukończeniu awansowany na stopień podporucznika w korpusie oficerów piechoty ze starszeństwem z dniem 15 października 1936[2] i zweryfikowany z lokatą 28. W tym stopniu służył w 2 pułku strzelców podhalańskich w Sanoku do 1939[6].
W kampanii wrześniowej początkowo jako dowódca 9 kompanii strzeleckiej III batalionu 2 Pułku Strzelców Podhalańskich dowodzonego przez płk. Stefana Szlaszewskiego, w składzie 22 Dywizji Piechoty Górskiej. Od 4 września, po włączeniu 3 batalionu dowodzonego przez mjr. Kazimierza Tumidajskiego w skład 156 Pułku Piechoty Rezerwowego, jako dowódca kompanii w tym batalionie, na szlaku bojowym Kraków – Wieliczka – Bochnia – Tarnów – Brzesko – Lasy Radłowskie. Od 5 września na pozycjach obronnych pod Wiśniową, 9 września batalion tam rozbity i rozformowany[2].
Po 5 października 1939 wyruszył w kierunku granicy z Węgrami, przeszedł brodem San na tereny okupowane przez Sowietów. 15 października 1939 aresztowany przez NKWD w Worochcie, wraz z por. Janem Kubiakiem, następnego dnia zwolniony w Stanisławowie. Wyruszył ponownie w kierunku granicy z Niagryna, 22 grudnia 1939 wraz z grupą 9 osób aresztowany w rejonie Doliny, w pobliżu granicy z Węgrami. Przez Ludwikówkę, Nadwórna przetransportowany do Stanisławowa, następnie Lwowa, Kijowa, później Gorodni w rejonie Homla. Skazany na trzy lata łagrów, więziony w łagrach w Charkowie, od września 1940 osadzony w łagrze Małoszujka w obwodzie archangielskim, zmuszany do niewolniczej pracy przy budowie linii kolejowej na bagnach, zachorował na szkorbut[2].
Po układzie Sikorski-Majski zwolniony. 10 października 1941 w Buzułuku wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych, skierowany do Tatiszczewa, przydzielony jako dowódca plutonu 3 kompanii, następnie dowódca 1 kompanii 13 Pułku Piechoty Ośrodka Zapasowego 5 Dywizji Piechoty. Po 10 grudnia 1941 ewakuowany do Dżalalabadu (Kirgistan). Po ewakuacji Armii Polskiej do Iranu, od 15 sierpnia w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim. Awansowany na stopień porucznika ze starszeństwem od 11 grudnia 1941. Z Krasnowodzka przez Morze Kaspijskie przerzucony do Pahlevi (Irak), m.in. w obronie pól naftowych w rejonie Mosulu. Od 9 listopada 1942 do 24 stycznia 1943 uczestnik kursu dowódców kompanii (Palestyna), od 18 sierpnia do 3 listopada 1943 kursu dowódców w Centrum Szkolenia Piechoty.
Zgłosił się do służby w Kraju. Od 4 listopada 1943 w dyspozycji Oddziału Personalnego Sztabu Naczelnego Wodza, przerzucony do Algieru, następnie do Ostuni (Włochy). Przeszkolony ze specjalnością w dywersji na kursach specjalnych dla kandydatów na cichociemnych, m.in. spadochronowym, walki konspiracyjnej, odprawowym (Ośrodek Wyszkolenia nr 10, Ostuni), i in. Zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 14 lutego 1944 w Ostuni, obrał pseudonim Piorun 2. Awansowany na stopień kapitana ze starszeństwem od 1 marca 1944[2].
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 30/31 lipca 1944 w sezonie operacyjnym „Riposta”, w operacji lotniczej „Jacek 1" z samolotu Liberator KG-890 „S” na placówkę odbiorczą „Solnica” 110 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), w okolicach miejscowości Podkowa Leśna, 7 km od Grodziska Mazowieckiego. Razem z nim skoczyli: ppłk. Jacek Bętkowski ps. Topór 2, por. Stanisław Ossowski ps. Jastrzębiec 2, por. Julian Piotrowski ps. Rewera 2, kpt. Zbigniew Specylak ps. Tur 2, ppor. Władysław Śmietanko ps. Cypr[7].
W Powstaniu Warszawskim od 4 sierpnia 1944 jako zastępca rtm. Władysława Abramowicza, dowódcy odcinka taktycznego „Litwin”, obejmującego obszar pomiędzy ul. Marszałkowską, Wisła, Al. Jerozolimskimi oraz pl. Zbawiciela (Śródmieście Południowe). M.in. w nocy 21/22 sierpnia dowódca ataku na stację telefonów przy ul. Piusa XI 19 (tzw. mała PAST-a). Od 28 sierpnia jako dowódca Batalionu „Zaremba” – „Piorun”, operującego w rejonie pomiędzy ul. Marszałkowską a ul. Emilii Plater oraz ul. Wilczą a Politechniką, także w rejonie odcinka dowodzonego przez cichociemnego ppłk Jacka Bętkowskiego ps. Topór. Walczył w Śródmieściu Południowym, m.in. odpierając ataki Niemców na pozycje przy ul. Emilii Plater oraz uniemożliwiając 5 września wypad z gmachu Ministerstwa Komunikacji[2].
Po kapitulacji powstania w niewoli niemieckiej, osadzony w stalagu 318 VIII F Lamsdorf oraz oflagach w Sandbostel i Lubece. 2 maja 1945 uwolniony przez żołnierzy 2 Armii Brytyjskiej. Do 6 maja w Lubece, od 7 do 10 maja 1945 w obozie w Luneburgu[2].
11 maja 1945 zameldował się w Oddziale VI (Specjalnym) w Londynie, ponownie wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Od 30 maja 1945 przydzielony do 4 Dywizji Piechoty I Korpusu Polskiego. Od 20 lipca do 24 listopada 1945 uczestnik kursu przygotowawczego w Crieff do Wyższej Szkoły Wojennej, od stycznia do lipca 1946 uczestnik VI Kursu Wyższej Szkoły Wojennej w Cupar, po ukończeniu mianowany oficerem dyplomowanym oraz awansowany na stopień majora. Od 16 kwietnia 1947 w Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia, 22 lipca 1948 zrezygnował ze służby w PKPiR, zdemobilizowany[2].
Pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii, początkowo zamieszkał w polskim obozie w miejscowości Burton on the Wolds[8][9], tam w latach 1953–1959 honorowy prezes zarządu obozu oraz nauczyciel w szkole sobotniej[10]. Od 1959 mieszkał w oddalonym o 4 km Loughborough[11][12], prezes tamtejszego ośrodka Polonii, działał w Polskiej macierzy Szkolnej oraz Stowarzyszeniu Polskich Kombatantów[2]. 7 marca 1974, w wyniku naturalizacji, otrzymał obywatelstwo brytyjskie[13].
Zmarł 24 sierpnia 2006 w Wielkiej Brytanii w Loughborough, pochowany na tamtejszym cmentarzu – grób 11/409[14].
Awanse
edytuj- podporucznik – ze starszeństwem od 15 października 1936
- porucznik – ze starszeństwem od 11 grudnia 1941
- kapitan – ze starszeństwem od 1 marca 1944
- major dyplomowany – lipiec 1946[2]
Odznaczenia
edytuj- Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari[15] (1944)
- Złoty Krzyż Zasługi – dwukrotnie (po raz drugi 3 maja 1985)[16]
- Warszawski Krzyż Powstańczy
- Krzyż Czynu Bojowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie
- Medal za Odwagę w Sprawie Wolności (Wielka Brytania)
Upamiętnienie
edytujPrzy skrzyżowaniu z ulic Wspólnej i Poznańskiej w Warszawie został ustanowiony Skwer Batalionu AK „Zaremba-Piorun”, a na nim obelisk z tablicą pamiątkową. Nazwa skweru została nadana w grudniu 1993[17].
Przypisy
edytuj- ↑ Cichociemni - nazwa, przysięga, znak [online], Cichociemni elita dywersji [dostęp 2024-02-20] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Teka personalna, 1943–1946, s. 3-37 (pol.), w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0163.
- ↑ a b XLV. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Królowej Zofji w Sanoku za rok szkolny 1931/32. Sanok: 1932, s. 24.
- ↑ Franciszek Malik, ps. „Piorun 2”, „Brzoza 2”, vel Franciszek Maszewicz, vel Franciszek Surowiak, ur. 6 marca 1912 r. w Bażanówce, pow. sanocki, syn Andrzeja, rolnika, i Karoliny Surowiak. [w: Słownik biograficzny Cichociemnych: Tom 2, 1994]
- ↑ Absolwenci. 1losanok.pl. [dostęp 2016-05-31].
- ↑ Franciszek Groński. 22 Dywizja Piechoty Górskiej. 2 Pułk Strzelców Podhalańskich – Sanok. „Przemyskie Zapiski Historyczne”, s. 264, R. XIV-XV z 2003-2005. ISSN 0860-0317.
- ↑ Kajetan Bieniecki, Lotnicze wsparcie Armii Krajowej,, Kraków: Arcana, 1994, s. 194-200, ISBN 83-86225-10-6 (pol.).
- ↑ Polacy w Loughborough – Historia. polonialoughborough.com. [dostęp 2014-07-13].
- ↑ J. R. Kowalski. Polish camp revisited. „The Worlds Historian”, 3 / 2006.
- ↑ Burton on the Wolds. Leicestershire 1948– 1959. polishresettlementcampsintheuk.co.uk. [dostęp 2014-07-13]. (ang.).
- ↑ Zofia Bandurka: Wykaz imienny zaproszonych i obecnych na Zjeździe – przygotowała mgr Zofia Bandurkówna. W: Dwa dni w mieście naszej młodości. Sprawozdanie ze zjazdu koleżeńskiego wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej matury w roku 1958. Warszawa: 1960, s. 134.
- ↑ Malik Franciszek. leicestershire.ukwhite.net. [dostęp 2014-07-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (14 lipca 2014)]. (ang.).
- ↑ Page 73. Index entry of Naturalisation Certificate: Franciszek Malik. From Poland. discovery.nationalarchives.gov.uk. [dostęp 2014-07-13]. (ang.).
- ↑ Pamięć [online], Cichociemni elita dywersji [dostęp 2024-02-20] (pol.).
- ↑ Lista nazwisk osób odznaczonych Orderem Virtuti Militari. stankiewicze.com. [dostęp 2013-08-02].
- ↑ Komunikat o nadaniu Złotego Krzyża Zasługi. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 31, Nr 3 z 27 lipca 1985.
- ↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 362. ISBN 83-86619-97X.
Bibliografia
edytuj- Tadeusz Baczyński: Batalion Armii Krajowej „Zaremba” - „Piorun” w Powstaniu Warszawskim. Warszawa: 1994
- Edward Zając: Sanockie biografie. Sanok: Oficyna Wydawnicza Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2009, s. 61-67. ISBN 978-83-61043-09-6.
- Cichociemni z ziemi sanockiej rodem (II). „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 5, Nr 8 (479) 10-20 marca 1989. Sanocka Fabryka Autobusów.
- Franciszek Malik. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2014-07-13].