Wikipedia

Fragmenty murów getta w Warszawie

Fragmenty murów getta w Warszawie – zachowane fragmenty murów między posesjami lub ściany przedwojennych budynków wyznaczających od 16 listopada 1940 granicę pomiędzy warszawskim gettem a „aryjską" częścią miasta.

Fragment murów getta w Warszawie
Ilustracja
Kierunkowskaz MSI przy ul. Złotej 62
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Adres

ul. Złota 62, ul.Sienna 55 i ul. Waliców 11 (m.in.)

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Mur przy ul. Sienna 55”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Mur przy ul. Sienna 55”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Mur przy ul. Sienna 55”
Ziemia52°13′51,65″N 20°59′54,38″E/52,231014 20,998439
Multimedia w Wikimedia Commons
Tablice na fragmencie muru getta przy ul. Złotej 62

W 1940 łączna długość muru getta wynosiła ok. 18 km[1]. Po zakończeniu II wojny światowej ocalałe z powstania w getcie oraz powstania warszawskiego wolnostojące mury żydowskiej dzielnicy zamkniętej zostały w większości wyburzone. Zachowały się nieliczne fragmenty murów biegnącego pomiędzy posesjami a także wyznaczające granicę getta ściany przedwojennych budynków. Trzy najbardziej znane fragmenty muru warszawskiego getta znajdują się na terenie dawnego tzw. małego getta, w podwórzach kamienic przy ulicach Siennej 55 i Złotej 62 oraz na ulicy Waliców 11.

Lokalizacje

edytuj
  • Ulica Sienna 55 – w tym miejscu granicę getta wyznaczał, istniejący już przed 1940, mur pomiędzy posesjami Sienna 53 i 55. Mur ma ok. 3 metrów wysokości. Po jego stronie zachodniej znajdują się tablica pamiątkowa, umieszczona tutaj dzięki inicjatorowi upamiętnienia tego miejsca, Mieczysławowi Jędruszczakowi[2]. W murze znajduje się ubytek po dwóch cegłach, które w 1989 zostały przewiezione do Muzeum Holocaustu w Waszyngtonie; w tym muzeum można również obejrzeć kopię (odlew) tego fragmentu muru)[3]. Po stronie wschodniej („aryjskiej", obecnie dziedziniec XII LO im. Henryka Sienkiewicza) znajduje się odsłonięty w styczniu 2010 pomnik granic getta[4]. Dostęp do fragmentu muru getta przy Siennej 55 jest możliwy od strony ulicy Złotej 62[5]. W 2017 władze dzielnicy podjęły działania na rzecz remontu muru i jego otoczenia, m.in. ma być on dostępny od strony XII LO, a pod murem od strony al. Jana Pawła II powstanie strefa dydaktyczno-historyczna[6].
  • Ulica Złota 62 – murem getta jest fragment ściany przedwojennego budynku o wysokości ok. 6 metrów. Znajduje się na nim m.in. tablica pamiątkowa odsłonięta 26 maja 1992 przez prezydenta Izraela Chaima Herzoga podczas oficjalnej wizyty w Polsce, a także tablica z mapą warszawskiego getta[7]. Pojedyncze cegły pochodzące z tego fragmentu muru trafiły do Muzeum Historii Holocaustu Jad Waszem w Jerozolimie oraz do muzeów w Houston i Melbourne.
  • Ulica Waliców 11 – zachowany mur budynku należącego do dawnego browaru Hermana Junga stanowił granicę getta od listopada 1940 do sierpnia 1942. W latach 1999–2000 mur został wkomponowany w biurowiec Aurum[8]. w 2017 roku biurowiec został zburzony, a na jego miejscu w 2019 roku oddano do użytku 11-piętrowy budynek mieszkalny[9]. Zachowany fragment muru getta został ponownie wkomponowany w parter nowego budynku, ale w czasie budowy usunięto z niego bramę[9].
  • Cmentarz żydowski – od listopada 1940 aż do wyłączenia nekropolii z getta w grudniu 1941 granicą dzielnicy zamkniętej był istniejący mur cmentarza od strony ulic Młynarskiej, Smętnej, Spokojnej, Kolskiej oraz północny odcinek muru cmentarza przy ulicy Okopowej.
  • Gmach Sądów Grodzkich na Lesznie (dawniej ulica Leszno 53/55, obecnie Sąd Okręgowy, al. Solidarności 127) – boczne ściany (od strony północnej, wschodniej i zachodniej) wraz z murami zamykającymi wewnętrzne dziedzińce niewłączonego do getta gmachu Sądów wyznaczały granicę dzielnicy zamkniętej od listopada 1940 do sierpnia 1942.
  • Ulica Chłodna 41 – od listopada 1940 do grudnia 1941 boczna ściana tej kamienicy stanowiła fragment zachodniej granicy małego getta biegnącej na tyłach posesji przy ulicy Wroniej.
  • Ulica Krochmalna 4/28 – od listopada 1940 do grudnia 1941 boczna ściana tej kamienicy stanowiła fragment północnej granicy małego getta.
  • Ulica Ogrodowa 55 – od listopada 1940 do grudnia 1941 boczna ściana tej kamienicy stanowiła fragment zachodniej granicy małego getta biegnącej na tyłach posesji przy ulicy Wroniej.
  • Ulica Okopowa 78 – zachowany fragment muru otaczającego zabudowania Fabryki Garbarskiej Temler i Szwede (od strony stacji benzynowej przy ulicy Stawki, na wprost wylotu ul. Smoczej) był jednocześnie murem getta przez cały okres istnienia dzielnicy zamkniętej.
  • Ulica Stawki 10 – na tyłach Zespołu Szkół Licealnych i Ekonomicznych nr 1 zachował się fragment muru getta stanowiący granicę Umschlagplatzu[10][11]. W 2014 mur został rozebrany i po oczyszczeniu cegieł zrekonstruowany[12].
  • Ulica Świętojerska róg ulicy Nowiniarskiej[13] – granicę getta wyznaczał tutaj mur, którego niewielki fragment znajduje się przy wjeździe na parking podziemny na tyłach gmachu Sądu Najwyższego.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Israel Gutman: Żydzi warszawscy 1939–1943. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 1993, s. 96. ISBN 83-85249-26-5.
  2. ↑ Magdalena Stopa, Jan Brykczyński: Ostańce. Kamienice warszawskie i ich mieszkańcy. Tom II. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2011, s. 135-141. ISBN 978-83-62020-42-3.
  3. ↑ Casting of a brick wall from the closed Warsaw Jewish Ghetto. [w:] United States Holocaust Memorial Museum [on-line]. ushmm.org. [dostęp 2023-05-19].
  4. ↑ Robert Rybarczyk: Uciekła z getta, teraz odsłoniła tablicę. zw.com.pl, 27-01-2010. [dostęp 2012-12-28].
  5. ↑ Ewa Michalska-Markert, Wojciech Markert: Spacerem po... Warszawie. Warszawa: Agencja Wydawnicza Egros, 2018, s. 128. ISBN 978-83-63957-77-3.
  6. ↑ Tomasz Urzykowski. Mur getta bardziej dostępny. „Gazeta Stołeczna”, s. 3, 20 listopada 2017. 
  7. ↑ Tomasz Urzykowski. Nowa tablica na murze. „Gazeta Stołeczna”, s. 2, 17 listopada 2022. 
  8. ↑ Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawa 1989-2001. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2002, s. 203. ISBN 83-908950-5-6.
  9. ↑ a b Michał Wojtczuk. Gdzie się podziała zabytkowa brama?. „Gazeta Stołeczna”, s. 4, 1 lutego 2023. 
  10. ↑ Krystyna Krzyżakowa. Stawki. „Stolica”. 16/1983, s. 12, 17 kwietnia 1983. 
  11. ↑ Dariusz Bartoszewicz: Jak uratować mur Umschlagplatzu? Grozi zawaleniem. gazeta.pl, 28.05.2013. [dostęp 2013-05-29].
  12. ↑ Tomasz Urzykowski: Mur przy Umschlagplatz został odbudowany. [w:] "Gazeta Stołeczna" [on-line]. warszawa.gazeta.pl, 21 kwietnia 2014. [dostęp 2014-06-16].
  13. ↑ Mur getta 1940-1943. Upamiętnienie. Warszawa: Urząd m.st. Warszawy, kwiecień 2008.

Galeria

edytuj
  •  
    Ul. Sienna 55
  •  
    Upamiętnienie muru przy Siennej 55 od strony Siennej 53
  •  
    ul. Złota 62
  •  
    Ul. Waliców 11
  •  
    Mur cmentarza żydowskiego przy ul. Spokojnej
  •  
    Gmach Sądów Grodzkich (widok od strony wschodniej)
  •  
    Na tyłach Zespołu Szkół Licealnych i Ekonomicznych nr 1 przy ul. Stawki 10

Bibliografia

edytuj
  • Mapy: Getto warszawskie. Współczesny układ ulic i ostańce zabudowy według stanu na marzec 2001 na tle dawnego planu miasta, opracowanie kartograficzne Paweł E. Weszpiński, współczesna treść tematyczna (przebieg ulic i ostańce) Robert Marcinkowski; Getto warszawskie. Granice przed wielką akcją likwidacyjną, opracowanie kartograficzne Paweł E. Weszpiński [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie – przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2001. ISBN 83-87632-83-X.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Fragmenty_murów_getta_w_Warszawie&oldid=73677528”