Dom (serial telewizyjny)

polski serial telewizyjny (reż. Jan Łomnicki; 1980–2000)

Dom – polski serial telewizyjny w reżyserii Jana Łomnickiego, emitowany na antenie TVP od 16 stycznia 1980 do 17 grudnia 2000. Opowiada o losach mieszkańców kamienicy przy ulicy Złotej w Warszawie od 1945 do 1980 roku. W TVP Polonia emitowany z napisami angielskimi.

Dom
Gatunek

obyczajowy
historyczny

Kraj produkcji

Polska

Oryginalny język

polski

Główne role

Tomasz Borkowy
Wacław Kowalski
Jan Englert
Zbigniew Buczkowski
Halina Rowicka
Tomasz Mędrzak
Wirgiliusz Gryń
Hanna Lachman
Jerzy Bończak

Liczba odcinków

25

Liczba serii

4

Produkcja
Produkcja

Zespół Filmowy „Iluzjon”, Zespół Filmowy „Kadr”

Reżyseria

Jan Łomnicki

Scenariusz

Jerzy Janicki
Andrzej Mularczyk

Muzyka

Waldemar Kazanecki
Piotr Hertel

Zdjęcia

Bogusław Lambach

Czas trwania odcinka

97 min

Pierwsza emisja
Stacja telewizyjna

TVP1

Pierwsza emisja

16 stycznia 1980 – 17 grudnia 2000

Format obrazu

4:3

Format dźwięku

Mono
Stereo

Serial składa się z 25 odcinków, emitowanych w czterech seriach (w latach 1980, 1982–1987, 1996–1997, 2000). Jest jednym z najdłuższych polskich seriali pod względem rozciągłości lat emisji premierowych odcinków (20 lat od premiery do zakończenia serialu).

Fabuła

edytuj

Mieszkańcy kamienicy przy ulicy Złotej wracają z wojennej tułaczki do zniszczonej Warszawy i rozpoczynają życie w drastycznie zmienionej sytuacji politycznej Polski. Serial pokazuje życie mieszkańców Polski Ludowej, odbudowę stolicy, przodowników pracy, a także nastroje zwolenników i przeciwników systemu komunistycznego w latach 1945–1980. Serial „Dom” jest dokumentalno-obyczajową opowieścią przeplataną fragmentami ówczesnych kronik filmowych, ukazujących nastroje społeczne w ówczesnej rzeczywistości.

Najważniejszym bohaterem serialu jest Andrzej Talar, chłopak pochodzący z mazowieckiej wsi Sierpuchowo, który, po wyzwoleniu Warszawy w 1945, przyjeżdża tam na studia techniczne. Początkowo pracuje jako funkcjonariusz Milicji Obywatelskiej protegowany przez uratowanego w czasie wojny pułkownika Ludowego Wojska Polskiego, który ułatwia mu również dostanie się na Politechnikę. Po studiach młody Talar podejmuje pracę inżyniera w FSO. Od końca wojny próbuje zdobyć serce Basi – dziewczyny mieszkającej w kamienicy przy ul. Złotej. Jej ukochany, poeta Łukasz Zbożny, zaginął w czasie wojny. Wielka miłość do niego, tęsknota i niepewność jego losów doprowadziły ją do problemów psychicznych, z których Andrzej pomógł jej wyjść ofiarując swoją miłość i wsparcie. Basia, będąc przekonaną, że Łukasz Zbożny nie żyje, zgadza się wyjść za mąż za Andrzeja. W tle – kontakty Andrzeja z komunistami i chęć opuszczenia rodzinnego Sierpuchowa prowadzą do konfliktu z ojcem.

Po pewnym czasie do Warszawy przyjeżdżają bracia Andrzeja – Bronek i Leszek. Bronek uczestniczy w odbudowie Warszawy, pracuje jako ochotnik przy budowie Trasy W-Z wyrabiając „110% normy” i stając się przodownikiem pracy, który, przekonany, że jako przodownik stał się kimś bardzo ważnym (awans na kierownika budowy, do czego nie miał niezbędnych kwalifikacji), nie zdaje sobie sprawy, że władza wykorzystuje go do celów propagandowych, by go porzucić, gdy już nie będzie potrzebny. W tym czasie, Bronek zakochuje się bez wzajemności w Ewie, artystce „Mazowsza” prowadzącej zajęcia dla młodych robotników. Odrzucony, pewnej nocy upija się i wchodzi na rusztowanie tynkowanej kamienicy, którą wcześniej budował, aby kwiaty z wiechy dać ukochanej. Spada z rusztowania, ponosząc śmierć na miejscu. Świadkiem zdarzenia jest najmłodszy z braci – Leszek, który później obwinia Andrzeja i Ewę o śmierć brata. Z kolei Ewa popada w alkoholizm i zostaje wyrzucona z „Mazowsza”. Tymczasem, gdy żona Andrzeja dowiaduje się, że jej ukochany – Łukasz Zbożny – żyje i wrócił do Polski, postanawia odejść od męża. Podczas pobytu w rodzinnej wsi związanego z chorobą ojca, Andrzej spotyka Ewę. Przekonany, że nie uda mu się odzyskać Basi zaczyna romans z Ewą, która kocha go od dawna, w wyniku czego biorą ślub. Po śmierci ojca bracia decydują się zabrać matkę do Warszawy i sprzedać rodzinny dom.

Kamienica przy Złotej to tygiel osób z różnych warstw społecznych. Mieszkają tu wykształceni inteligenci, robotnicy, przeciwnicy władzy ludowej marzący o wolnej Polsce i zagorzali komuniści. Główną postacią jest dozorca Ryszard Popiołek, stary warszawiak z zasadami umiejący zapanować nad mieszkańcami i wprowadzić ład. Oprócz niego kamienicę zamieszkują: rodzina Lermaszewskich, do której należy Henio – spekulant i drobny warszawski cwaniaczek z głową do interesów; lekarz Sergiusz Kazanowicz – samotnik separujący się od społeczeństwa w wyniku traumy doznanej podczas pobytu w obozie koncentracyjnym (Syndrom KZ); Mundek, przyjaciel Andrzeja pracujący jako filmowiec, oraz jego partnerka – celniczka Halina; piłkarz Kostek Bawolik z żoną i synkiem, młody lekarz Karol Lang, syn przedwojennego starosty, a także rodzina komunisty Jasińskiego z Woli, którego córka Lidia została zgwałcona przez niemieckiego żołnierza, zaszła w ciążę i urodziła syna, Mietka. W późniejszych odcinkach to właśnie Mietek staje się jedną z najważniejszych postaci serialu, jeszcze później są to synowie Andrzeja i Ewy Talarów – Kajtek i Krzysiek.

Odcinki

edytuj
seria 1
  1. Co ty tu robisz, człowieku? (1980)
  2. Zapomnij o mnie (1980)
  3. Warkocze naszych dziewcząt będą białe (1980)
  4. A jeszcze wczoraj było wesele (1980)
  5. Ponad 200 czwartków (1980)
  6. Nosić swoją skórę (1980)
  7. Zażalenie do Pana Boga (1980)
seria 2
  1. Jak się łowi dzikie ptaki (1982)
  2. Po obu stronach muru (1982)
  3. Nie przesadza się starych drzew (1982)
  4. Jedenaste: nie wychylaj się (1982)
  5. Kto dziś tak umie kochać (1987), w założeniu – końcowy
seria 3
  1. Coś się kończy, coś się zaczyna (1996)
  2. Ta mała wiolonczelistka (1996)
  3. Długa księżycowa noc (1996)
  4. Przed miłością nie uciekniesz (1996)
  5. Komu gra ta orkiestra (1997)
  6. Trzecie kłamstwo (1997)
  7. Jestem dla ciebie niedzielą (1997)
  8. Powrót z dalekiej podróży (1997)
seria 4
  1. Naiwne pytania (2000)
  2. Miłość to tylko obietnica (2000)
  3. Kolejka do życia (2000)
  4. Droga na skróty (2000)
  5. Dziś każdy ma dwadzieścia lat (2000)

Obsada

edytuj

Postacie

edytuj

Rodzina Talarów

edytuj
  • Andrzej Talar (ur. 1927) – główna postać serialu, inżynier i pracownik FSO, w czasie wojny partyzant AK, ochotnik do LWP oskarżony o dezercję i funkcjonariusz MO, wystąpił we wszystkich odcinkach serialu, najstarszy brat Leszka i Bronisława.
  • Ewa Talar (z domu Szymosiuk) (ur. 1929, zm. 31 sierpnia 1980) – druga żona Andrzeja, zmarła na raka piersi w ostatnim 25. odcinku w wieku 51 lat, scena jej pogrzebu w kościele kończy cały serial Dom.
  • Lechosław Talar – najmłodszy brat Andrzeja i Bronisława, wystąpił w 13 odcinkach serialu, jest wielkim miłośnikiem koni, ożenił się z Ulą Siekierko, w odc. 6 i 7 obwiniał Andrzeja o śmierć Bronka, miał wypadek samochodowy w odcinku 14. w odc. 18 pomagał Mietkowi Pocięgle w nauce.
  • Urszula Siekierko-Talar – sąsiadka, a potem żona Leszka, wystąpiła w 7 odcinkach, w odc. 14 i 15 pomogła Leszkowi w trudnych chwilach.
  • Bronisław Talar (ur. 1930, zm. 1951) – brat Andrzeja i Leszka, zakochany w Ewie Szymosiuk, junak, przodownik pracy i kawaler Srebrnego Krzyża Zasługi, budowniczy Trasy W-Z w Warszawie, budował także FSO, zginął w odc. 6 – wspinając się po kwiaty z wiechy na dachu spadł z rusztowania.
  • Maria Popiołek primo voto Talar (ur. 1901, zm. 1967) – matka Andrzeja, Leszka i Bronka, później żona Ryszarda Popiołka. Zmarła miesiąc po śmierci Ryszarda Popiołka.
  • Kajetan Talar (ur. 1893, zm. 3 czerwca 1960) – ojciec Andrzeja, Leszka i Bronka, zmarł w odcinku 10.
  • Krzysztof Talar (ur. 1960) – młodszy syn Andrzeja i Ewy, w odc. 24 zakochał się w Joli.
  • Kajtek Talar (ur. 1958) – starszy syn Andrzeja i Ewy, w odc. 21 zakochał się w Majce, w odcinkach 4 serii pokłócił się z Andrzejem, mając do niego pretensje o udział w wiecu poparcia dla PZPR po Czerwcu 1976.
  • Majka Żmuda-Talar – dziewczyna, a później żona Kajtka, w odc. 25 razem mają dziecko.

Rodzina Popiołków

edytuj
  • Ryszard Popiołek (19011967) – gospodarz domu przy ulicy Złotej, warszawiak starej daty, znany ze swoich powiedzonek np. „Tu się zgina dziób pingwina” oraz „Koniec świata”; żonaty z Józefiną Popiołek, po jej śmierci w odcinku 12 ożenił się z Marią Talar; w tym samym odcinku podczas rozkopywania działki ginie na skutek eksplozji materiałów wybuchowych zakopanych w ziemi przez Niemców w czasie wojny. Według J. Janickiego tłem postaci dozorcy był Wojciechowski, w rzeczywistości pełniący tę funkcję we lwowskiej kamienicy przy ul. Łyczakowskiej 84a, jednak według scenarzysty postać Popiołka nie przypominała tej osoby charakterologicznie, z wyjątkiem zachowanej umiejętności utrzymywania dyscypliny w kamienicy[2]
  • Józefina Popiołek – żona Ryszarda Popiołka, zmarła między odcinkiem 11 a 12.
  • Gienek Popiołek – syn Ryszarda i Józefiny, milicjant, początkowo chciał być gazeciarzem – wystąpił w 14 odcinkach

Rodzina Lermaszewskich

edytuj
  • Henio Lermaszewski – warszawski cwaniak, z każdym chce ubić jakiś interes, mąż Danusi
  • Danuta Lermaszewska – żona Henryka, córka Wiktora, chrześniaczka Andrzeja Talara
  • Kazimierz Lermaszewski – tata Henia, jest taksówkarzem
  • Lermaszewska – mama Henia, żona Kazimierza
  • Irmina Lermaszewska – córka Henia i Danusi
  • Lermaszewski – wujek Henia, w odc. 21 po śmierci Kazimierza dostał taksówkę, w odc. 23 pokazał Heniowi, jak się trzyma złoto – wystąpił w 3 odcinkach

Rodzina Jasińskich i Pocięgłów

edytuj
  • Tolek Pocięgło – lwowiak, z Sybiru wrócił z Armią Berlinga, inwalida, gra na akordeonie, ginie tragicznie pod gruzami w odc. 4; postać lwowiaka była stałym elementem postaci umieszczanej w scenariuszu przez Jerzego Janickiego[2]
  • Lidia Jasińska-Pocięgło – żona Tolka i Karola, później Szczepana, mama Mietka, wystąpiła w 20 odcinkach serialu
  • Mieczysław Pocięgło – syn Tolka i Lidki (jego biologicznym ojcem był niemiecki żołnierz, który zgwałcił jego matkę pod koniec powstania warszawskiego), w odc. 16 został złapany na granicy, w odc. 21 pomógł Beacie w malowaniu rąk Dzierżyńskiego
  • Karol Lang – syn starosty, w odc. 8 ożenił się z Lidią, w odc. 10 rozstał się z nią, jest lekarzem w szpitalu w Konstancinie, w odc. 15 pomógł Leszkowi Talarowi, przyjaciel Andrzeja
  • Szczepan Pocięgło – brat Tolka, wystąpił w odc. 20 i 21, mieszka w Londynie, potem ożenił się z Lidką i zabrał ją do Londynu. Pochodzi ze Lwowa. Z Sybiru wrócił z Armią Andersa.
  • Stanisław Jasiński (ur. marzec 1903, zm. 1968) – dziadek Mietka, mąż Wandy, ojciec Lidii, wierny i ideowy komunista, członek Rady Zakładowej FSO, w odc. 7 był w żałobie po śmierci Stalina, zmarł w odcinku 13
  • Wanda Jasińska – babcia Mietka Pocięgło, żona Stanisława, mama Lidii, wystąpiła we wszystkich odcinkach serialu

Rodzina Wrotków

edytuj
  • Rajmund Wrotek – operator i reżyser Polskiej Kroniki Filmowej, w odc. 22 został wyrzucony z WFF, ale w tym samym odcinku zatrudnia się w TVP, twórca reportażu o strajku Gdańsk 1970, podejrzewany o wywiezienie taśmy na zachód, mąż Haliny, miłośnik kobiet (z którymi robi „riki-tiki-tak”), przyjaciel Andrzeja.
  • Halina Jańczak (później – Wrotek) – żona Rajmunda, pracuje na Lotnisku Okęcie, przyjaciółka Ewy.
  • Anusia – sierota, która trafia pod rodzinny dach Wrotków, po tym jak Halina postanawia się nią zaopiekować.

Rodzina Lawinów

edytuj
  • Basia Lawinówna (primo voto Talar, secundo voto Zbożna) – pierwsza żona Andrzeja, studiuje medycynę, potem lekarz w szpitalu, jest zakochana w Łukaszu Zbożnym.
  • Łukasz Zbożny – drugi mąż Basi, poeta, jest wykładowcą w jednej z warszawskich uczelni, w odc. 7 trafił do więzienia we Wronkach za „niewłaściwe przekonania polityczne i działalność wywrotową”, w odc. 24 przyjaciel Mietka – wystąpił w 5 odcinkach
  • Leopold Lawina – mąż Marty, ojciec Basi, jest stomatologiem – wystąpił w 7 odcinkach
  • Marta Lawina – żona Leopolda, matka Basi – wystąpiła w 8 odcinkach

Rodzina Bawolików

edytuj
  • Kostek Bawolik – były piłkarz przedwojenny, sędzia piłkarski, mąż Teresy, tata Jacka, w odc. 24 zmuszony do odejścia na emeryturę po tym, jak sprezentował młodym piłkarzom koszulki z wizerunkiem papieża
  • Teresa Bawolik – żona Kostka, mama Jacka
  • Jacek Bawolik – syn Kostka i Teresy, w sezonie 1996–1997 dowiadujemy, że się ożenił i ma dzieci

Rodzina Stroynowskich

edytuj
  • Alfred Bizanc – hrabia, rotmistrz WP stryj Martyny, zginął w odc. 22 – wystąpił w 9 odcinkach
  • Martyna Stroynowska – nauczycielka gry na fortepianie, była żona Jana Borowskiego, z którym ma córkę Beatę
  • Jan Borowski – były mąż Martyny, z którą ma córkę – Beatę
  • Beata Borowska – córka Martyny i Jana
  • Klara/Klaudia Smoktunina – zaginiona siostra bliźniaczka Martyny.

Pozostali

edytuj
  • Dr Sergiusz Kazanowicz – lekarz, były więzień w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau (numer obozowy 454047), chory psychicznie po obozowych przejściach. W odc. 9 zastrzelił swego starego i schorowanego psa i na podstawie analizy broni, której użył został oskarżony o zamordowanie Erwina Schultza – kapo z obozu w Oświęcimiu. W odc. 13 skoczył z okna, zaszczuty przez nowego gospodarza domu Prokopa, przeżył upadek, zamieszkał w domu pomocy społecznej „U Matysiaków”
  • Edward Prokop – nowy gospodarz domu przy ulicy Złotej, jest zawsze gotowy do pracy, jego ulubione powiedzonka to Pan Prokop tu rządzi lub Dla mnie to małe piwo przed śniadaniem, w odc. 25 zostaje mężem Lodzi
  • Lodzia Cielęcina – handluje cielęciną w mieszkaniu Prokopa, w odc. 25 zostaje żoną Prokopa
  • Czesio – szwagier Prokopa, zawsze przywozi mu bimber lub coś innego, nie mieszka z Edwardem i Lodzią
  • Leon Jerzy Poznańskipodpułkownik, rodzina Talarów ukrywała go podczas okupacji (jako Żydowi groziła mu śmierć ze strony Niemców), na fali antysemityzmu, na wezwanie Gomułki „Żydzi do Syjonu” w 1968 zostaje zmuszony do opuszczenia Polski i wyjeżdża do Frankfurtu w Niemczech Zachodnich
  • Małgorzata Lejczer – pierwsza miłość Mietka, w odc. 14 wyjechała z tatą na Zachód, w odc. 16 wyszła za mąż, w odc. 17 zginęła – wystąpiła w 4 odcinkach
  • Towarzysz Lejczer – ojciec Gosi, członek Komitetu Centralnego PZPR
  • Jola – córka Ekstra-Mocnego
  • Kasia – koleżanka Joli i Krzysia Talara, próbuje go uwieść, zostaje przyłapana przez Jolę w jej mieszkaniu na przyjęciu
  • Aleksander Ekstra-Mocny – ojciec Joli, kierowca rajdowy, postać prawdopodobnie wzorowana na Andrzeju Jaroszewiczu „Czerwonym Księciu” – synu Piotra Jaroszewicza, premiera PRL w latach 1970–1980
  • Dominika Nika Frej – malarka, kochanka Andrzeja Talara
  • Nina Popowska – dziewczyna Mietka – wystąpiła w odc. 22, 24 i 25
  • Adam Rygiel – fotograf, późniejsza miłość Martyny Strojnowskiej
  • Maestro J. Rene – mistrz tańca, uczył Danusię tańca – wystąpił w odc. 21
  • Wiktor – ojciec Danusi, brat Jadźki. Dowódca Andrzeja Talara z AK.
  • Jadźka – siostra Wiktora. Była narzeczona Andrzeja Talara.
  • Zofia „Zoja” Furman – działaczka ZMP, później dyrektor zjednoczenia przemysłu motoryzacyjnego
  • W serialu gościnnie wystąpili Mieczysław Fogg i Daniel Olbrychski – zagrali samych siebie

Produkcja

edytuj
 
Kamienica przy ul. Pańskiej 85 w Warszawie, która zagrała kamienicę przy ul. Złotej 25 w odc. 1–12
 
Kamienica przy ul. Kowelskiej 6
  • Pomysł na powstanie serialu powstał odgórnie z kręgów władzy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (PRL), która w związku z jubileuszem na przełomie 1977/1978 złożyła zamówienie u scenarzystów Jerzego Janickiego i Andrzeja Mularczyka na produkcję filmową ukazującą rzeczywistość powojennych początków kraju[2]. Twórcy nie dopełnili wymagań zleceniodawców i postanowili ukazać w serialu głównie losy ludzi. Jerzy Janicki tak wyjaśnił genezę tytułu serialu[3]:

Serial nazwaliśmy „Dom”, ponieważ w naszym zamierzeniu przez opowieść o kamienicy chcieliśmy opowiedzieć o Warszawie, a poprzez Warszawę o Polsce. Nasz dom stał się pryzmatem, przez który wszystko widać. Tytuł można więc uznać za symboliczny.

  • W pierwotnym zamierzeniu twórców dzieło miało liczyć 3–4 odcinki[2]. Później przyjęto, że serial miał obejmować 12 odcinków. Jedenaście z nich powstało w latach 1979–1981, po czym realizację przerwało wprowadzenie stanu wojennego. Dopiero po kilku latach zezwolono na dalsze prace realizacyjne[2]. Odcinek numer 12 został wyprodukowany w 1986. Po kolejnych dziesięciu latach zrealizowano dalszy ciąg w postaci drugiej serii, opowiadającej o schyłku lat 60. do 1977. powstawanie finalnych odcinków 21–25 borykało się z problemami realizacyjnymi, wynikającymi m.in. z braku środków finansowych[3]. Na przestrzeni lat realizację serialu utrudniał także fakt braku niektórych aktorów, gdyż kilku zmarło bądź wyjechało z kraju[2].
  • Obaj scenarzyści konstruując treść filmu przyjęli własne wyobrażenie dla serialowego domu; w tym kontekście Jerzy Janicki opierał się na wspomnieniu o kamienicy przy ulicy Łyczakowskiej 84a na rogu ulicy Piotra i Pawła, należącej do jego dziadka od strony matki, Łukasiewicza[2]. Serialowym domem jest fikcyjna kamienica przy ulicy Złotej 25. W odcinkach 1–12 odgrywa ją budynek przy ul. Pańskiej 85 w Warszawie. Następnie na potrzeby odcinków 13–25 zdjęcia kręcono z wykorzystaniem obiektów przy ulicy Marszałkowskiej 45 (wnętrza) i Kowelskiej 6 (plenery)[3]. Gruntowny remont kamienicy przy ul. Pańskiej 85 „wykluczył” ją bowiem z kontynuacji serialu[4]. W miejscu, gdzie faktycznie miałaby stać kamienica przy ul. Złotej 25, znajduje się Pałac Kultury i Nauki[5].
  • Sceny zrujnowanej Warszawy w pierwszych odcinkach serialu były kręcone w mieście Most w Czechosłowacji, które zostało w latach 70 niemal w całości wyburzone w celu wykonania odkrywki węgla brunatnego[5].
  • W odc. 5 i 6 Ewę Szymosiuk grała Joanna Pacuła, po wyjeździe aktorki do USA zastąpiła ją Halina Rowicka[6] (od odc. 8.)
  • Joanna Szczepkowska grająca Lidkę zrezygnowała z udziału po pierwszym sezonie z obawy o wprowadzenie do fabuły wątków politycznych w związku z wprowadzeniem stanu wojennego. Od odc. 8 rolę przejęła Dorota Kawęcka[7][8].
  • Obóz junaków budujących trasę W-Z produkcyjnie powstał w Powsinie[9].
  • W odc. 12 Tomasz Borkowy grał rolę Andrzeja Talara tylko w scenie powrotu pijanego Andrzeja z FSO, ze względu na wyjazd aktora do Wielkiej Brytanii w innych podstawiono dublera.
  • Tadeusz Janczar jako dr Sergiusz Kazanowicz ze względu na postępującą chorobę dwubiegunową grał do odc. 13.
  • Wacław Kowalski jako Ryszard Popiołek grał w serialu do odc. 12[6]. Aktor zrezygnował z kariery aktorskiej, gdyż jego syn, Maciej Kowalski, zginął w wypadku samochodowym. Śmierć syna pogrążyła aktora w żałobie, która trwała do jego śmierci.
  • W odc. 12 wystąpili epizodycznie twórcy serialu: Jerzy Janicki, Jan Łomnicki i Andrzej Mularczyk jako postacie na pogrzebie Ryszarda Popiołka. Ponadto Jan Łomnicki w tym odcinku zagrał osobę prowadzącą losowanie nagród rzeczowych PKO.
  • W odc. 12 (w założeniu końcowym), dowiadujemy się, że lokatorzy kamienicy przy ul. Złotej 25, zmieniają adres zamieszkania przeprowadzając się w inne części Warszawy (m.in. Marymont), natomiast ukazane są sceny burzenia budynku ich kamienicy. W następnych seriach serialu nie ma do tego żadnego nawiązania. Zostało jedynie dokręcone specjalne przedłużenie odc. 12 (nie zawsze jest emitowane), w którym mieszkańcy dowiadują się, że „ich dom zostaje”, zaś w scenach końcowych z napisami pokazane są sceny remontu kamienicy.
  • Wirgiliusz Gryń jako Stanisław Jasiński zmarł przed premierą odc. 12 w telewizji (wczesne sceny aktora zostały pokazane w filmie, natomiast w odc. 13 zostały zmontowane z Markiem Bukowskim – aktorem wcielającym się w postać Mietka Pocięgło, żeby zakończyć wątek Jasińskiego – po kłótni z Mietkiem Jasiński dostaje zawału i umiera)[3].
  • Na podstawie serialu powstały trzy tomy książki pod tym samym tytułem[10][11][12].

Odniesienia

edytuj
 
Upamiętnienie serialu na nagrobku Jerzego Janickiego na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie
Historyczne
  • W odc. 7 umiera Józef Stalin (5 marca 1953).
  • W odc. 9, którego akcja rozgrywa się w 1956, pojawiają się odniesienia do dwóch wydarzeń rzeczywistych. Jest to informacja o śmierci Bolesława Bieruta (historycznie 12 marca 1956) oraz doniesienie o zwycięstwie Stanisława Królaka w Wyścigu Pokoju (faktycznie 15 maja 1956), który wygrał ten wyścig jako pierwszy Polak w historii. Jest też mowa o wydarzeniach Poznańskiego Czerwca 28 czerwca 1956 – w fabryce FSO i podczas rozmowy Stanisława Jasińskiego i Andrzeja Talara, kiedy wychodzą z zakładu.
  • Na przykładzie płk Poznańskiego w odc. 14 ukazane są czystki antysemickie określane jako Marzec 1968.
  • W odc. 15 w telewizorze bohaterów ukazana jest interwencja członków Układu Warszawskiego w Czechosłowacji, pod kryptonimem Operacja Dunaj.
  • W odc. 15 telewizja transmituje lądowanie astronautów amerykańskich na Księżycu.
  • W odc. 16 Rajmund Wrotek jest świadkiem wydarzeń Grudnia 1970. Wydarzenia te dokumentuje w sporządzonym filmie.
  • W odc. 23, którego akcja rozgrywa się w 1978, mieszkańcy kamienicy nie kryli radości z wyboru kard. Karola Wojtyły na papieża, zaś w telewizorze Talarów i Wrotków ukazano fragment ogłoszenia wyboru.
  • W odc. 25, w chwili śmierci Ewy Talar w telewizji trwa transmisja z podpisania porozumień w Gdańsku, kończących strajk 31 sierpnia 1980.
Kultura masowa
  • Odniesienia do serialu Stawka większa niż życie:
    • W odc. 14 w domu Andrzeja i Ewy Talarów jest włączony telewizor, w którym jest emitowany serial Stawka większa niż życie (końcowe fragmenty również odc. nr 14 pt. „Edyta”).
    • W odc. 16 Henio Lermaszewski w odpowiedzi na pomysł ryzykownego planu przewozu za granicę Mieczysława Pocięgło, zwraca się do niego słowami: „Stawka większa niż życie. Ten serial już był. Nie ze mną te numery, Brunner.
    • W odc. 17 pt. „Komu gra ta orkiestra” i odc. 18 pt. „Trzecie kłamstwo” (1997) pojawia się we własnej osobie Stanisław Mikulski, odtwórca roli Hansa Klossa.
    • W odc. 19 „Jestem dla ciebie niedzielą” (1997) dozorca Edward Prokop wygrywa zakład z Kostkiem Bawolikiem i zabiera postawiony przez niego telewizor Rubin. Dźwigając go mówi do próbującego powstrzymać go Henia Lermaszewskiego: „Nie ze mną te numery, Brunner!”. Następnie nietrzeźwemu Prokopowi schodzącemu po schodach telewizor wypada z rąk i rozbija się. Nadbiega Lermaszewski i podsumowuje to słowami: „Stawka większa niż życie”.
    • W odc. 22 „Miłość to tylko obietnica” (2000) Adam Rygier przekomarzając się mówi w żartach do Martyny Stroynowskiej „Nie ze mną te numery, Brunner!”.
  • W odc. 17 Mietek Pocięgło w taksówce dostrzega Gosię Lejczer. Gdy oczekuje pod MPT (chcąc dowiedzieć się od kierowcy taksówki dokąd ją zawiózł) przejeżdża obok niego taksówka marki Polski Fiat 125p o numerze rejestracyjnym 13-13-WW. Stanowi to nawiązanie do serialu Stanisława Barei Zmiennicy.
  • W odc. 23 Henio Lermaszewski mówi: „Pani Lodziu, takie czasy, że podłość ludzka nie ma granic.” Jest to nawiązanie do filmu pt. Wyjście awaryjne z 1982, w którym główna bohaterka, Jadwiga Kolędowa często wypowiada zdanie „Podłość ludzka nie zna granic”.

Błędy realizacyjne i niekonsekwencje w fabule

edytuj
  • W odc. 1 nad kanałem, w którym „jest jeszcze dużo trupów” zamiast roju much uwijają się pszczoły.
  • W odc. 3 jedna z bohaterek podróżuje z Warszawy do Tworek wagonem EN80-16s oznaczonym literami PKP. Tymczasem wagon ten w okresie, o którym opowiada film, należał do Elektrycznych Kolei Dojazdowych. EKD stały się własnością Polskich Kolei Państwowych dopiero w 1951.
  • W tymże odcinku dr Kazanowicz dowiaduje się, że kapo Schulz mieszka w Sławnie w woj. koszalińskim. W tym czasie województwo koszalińskie nie istniało, a Sławno znajdowało się w województwie szczecińskim.
  • W odc. 5 jest rok 1948. Andrzej Talar wysiada na stacji w Otwocku z elektrycznego zespołu trakcyjnego typu EW53, który był produkowany w latach 1954–1956.
  • W odc. 7 mieszkańcy dowiadują się, że ulica Złota ma być przemianowana na Hibnera, ostatecznie okazuje się, że dotyczy to innego odcinka Złotej. W istocie nazwę Hibnera nosiła w PRL ulica Zgoda, a część Złotej przemianowano na Kniewskiego.
  • W odc. 8 Henio Lermaszewski wraca z doktorem Kazanowiczem (próba uśpienia psa). Gdy mija tramwaj, na chodniku widać zaparkowanego Fiata 125p. W odcinku są ukazane lata 50., a produkcja Fiata 125p rozpoczęła się w 1967.
  • W odc. 11, kiedy Karol Lang wyprowadza się ze Złotej, ciężarówka za szybko odjeżdża spod kamienicy – pan Karol z całą pewnością nie zdążył do niej wsiąść. Kiedy Andrzej Talar wsiada do taksówki, w tle stoi autobus Sanos S14 z lat 70.
  • W odcinku 10 Maria Talarowa przynosi jastrzębia do domu Leszka Talara na Bródnie, podczas gdy w odcinku 12 Synowie Andrzeja wyciągają go z pawlacza podczas przygotowań do przeprowadzki.
  • W odc. 12 Maria Talarowa wygrywa auto „Syrenkę”. Gdy Talarowie myją auto przed domem, widać model z drzwiami otwieranymi „pod wiatr”, podczas gdy Leszek rozbija model 105 (wersja z drzwiami otwieranymi „normalnie”, produkowana w latach 1972–1983).
  • W odc. 13 w scenie interwencji podczas zamieszek studenckich Gienek Popiołek, kiedy uwalnia Mietka, jest porucznikiem MO (trzy gwiazdki), tymczasem w odc. 12 (scena, w której stary Popiołek odwiedza go na komendzie, informując o planach małżeńskich z Marią Talarową) Gienek jest pełnoprawnym kapitanem (cztery gwiazdki). Przyczyny tej degradacji widz nigdy nie poznaje.
  • W odc. 13 na trumnie Stanisława Jasińskiego widnieje jego wiek „62 lata”, podczas gdy w odc. 12 przechodzi na przymusową emeryturę, a jednym z argumentów było ukończenie przez niego 65 lat. W scenie rozmowy pomiędzy Barbarą Zbożną (z domu Lawina), jej matką oraz Łukaszem Zbożnym, w regale z książkami widoczne jest dwutomowe wydanie książki Normana Daviesa „Boże Igrzysko” z lat 90., która została napisana w 1979 r. (akcja odcinka toczy się w 1968 r.).
  • W odc 13. Andrzej Talar podczas rozmowy z ubekiem (w tej roli Krzysztof Gosztyła) wspomina o meczu piłkarskim AS Roma – Górnik Zabrze, który odbył się w 1970 r. w ramach Pucharu Zdobywców Pucharów[13] (akcja odcinka toczy się w 1968 r.).
  • W odc. 14 podczas rozmowy telefonicznej Andrzeja z Basią (akcja odcinka toczy się wiosną 1969 roku), na ekranie włączonego w ich mieszkaniu telewizora, widzimy fragmenty serialu telewizyjnego „Stawka większa niż życie” (odcinek „Edyta”), gdy w istocie emisję serialu zakończono 6 lutego tegoż roku, a odcinek „Edyta” wyemitowano 9 stycznia.
  • W odc. 15 podczas transmisji telewizyjnej lądowania misji Apollo 11 na Księżycu spiker powtarza datę i czas pierwszego spaceru Neila Armstronga po powierzchni Księżyca – 20 lipca 1969 roku, godzina 3:56 czasu polskiego. W rzeczywistości lądowanie odbyło się 20 lipca, ale do samego spaceru doszło już po północy, więc poprawną datą byłby 21 lipca.
  • W odc. 16 podczas oczekiwania na kontrolę graniczną, wzdłuż kolejki ciężarówek przejeżdża samochód Tarpan Honker, którego prototyp przedstawiono w 1984, a do produkcji seryjnej wszedł w 1988.
  • W odc. 19 podczas otwarcia Ośrodka Badawczo-Rozwojowego, kiedy Ekstra-Mocny budzi Nikę, w tle za oknami widać samochód FSO Wars, którego prototypy powstały w 1985 roku, akcja odcinka toczy się w pierwszej połowie lat 70.
  • W odc. 20 w scenie na lotnisku odlatująca na leczenie do Sztokholmu Ewa wsiada na pokład Tu-134A należącego do PLL „Lot”. Jednakże pokazany chwilę później startujący samolot to również należący do PLL „Lot” Boeing 767. Ten model wszedł do powszechnej eksploatacji w 1982, do polskiego przewoźnika PLL „Lot” jego egzemplarze trafiły w 1989, natomiast akcja odcinka toczy się w 1976.
  • W odc. 22 („kocioł” w mieszkaniu Jasińskich) pod kamienicę podjeżdża milicyjny polonez, podczas gdy o wyprodukowaniu pierwszych egzemplarzy tego samochodu dowiadujemy się w odcinku następnym.
  • W odc. 24 polonez należący do Andrzeja Talara to model z roku 1987 (MR'87), zwany popularnie „akwarium”. Jego charakterystyczną cechą są małe szyby w słupku C zamiast czarnych plastikowych wywietrzników, jakie powinno mieć auto z okresu, kiedy toczy się akcja odcinka.

Przypisy

edytuj
  1. Biogram Zbigniewa Kryńskiego na www.filmpolski.pl.
  2. a b c d e f g Justyna Woś-Nyczkowa. Wspomnienia. Powrót na kresy (nie tylko sentymentalna). Jerzy Janicki o domu. „Profile. Rzeszowski Miesięcznik Społeczno-Kulturalny”. Nr 12 (231), s. 6–8, 1988. 
  3. a b c d Dom – mówi to panu coś?. zw.com.pl. [dostęp 2013-05-25]. (pol.).
  4. Michał Pilich: Ulice Nowej Pragi. Warszawa: Veda, 2003, s. 139. ISBN 978-83-61932-08-6.
  5. a b Jolanta Majewska-Machaj: Byliśmy jak rodzina. swiatseriali.pl. [dostęp 2012-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-18)]. (pol.).
  6. a b Agencja W. Impact: Historia kamienicy przy ulicy Złotej. swiatseriali.pl. [dostęp 2010-10-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-10-21)]. (pol.).
  7. Ten romans wybuchł na planie serialu! Skończyło się tragicznie [online], swiatseriali.interia.pl [dostęp 2024-06-21] (pol.).
  8. Wirtualna Polska Media S.A, "Dom": kulisy powstawania jednego z najbardziej lubianych polskich seriali wszech czasów - WP Film [online], film.wp.pl, 4 listopada 2016 [dostęp 2024-06-21] (pol.).
  9. Na nasze pytania odpowiada Piotr Grabowski. „Nowiny”, s. 8, nr 56 z 20–22 marca 1981. 
  10. Dom. Część 1. lubimyczytac.pl. [dostęp 2011-02-25]. (pol.).
  11. Dom. Część 2. lubimyczytac.pl. [dostęp 2011-02-25]. (pol.).
  12. Dom. Część 3. lubimyczytac.pl. [dostęp 2012-04-17]. (pol.).
  13. Górnik Zabrze w europejskich pucharach – lista wszystkich spotkań oraz statystyki występów – Historia Polskiej Piłki Nożnej – HPPN.PL [online], www.hppn.pl [dostęp 2023-02-28].

Linki zewnętrzne

edytuj