Czubajka kania
Czubajka kania (Macrolepiota procera (Scop.) Singer) – gatunek grzybów należący do rodziny pieczarkowatych (Agaricaceae)[1].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
czubajka kania |
| Nazwa systematyczna | |
| Macrolepiota procera (Scop) Singer Pap. Mich. Acad. Sci. 32: 141 (1948) | |
_Singer_292252.jpg)
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Macrolepiota, Agaricaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1772 Joannes Antonius Scopoli nadając mu nazwę Agaricus procerus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1948 Rolf Singer, przenosząc go do rodzaju Macrolepiota[1].
Ma ponad 40 synonimów naukowych. Niektóre z nich[2]:
- Agaricus annulatus Lightf.
- Agaricus annulatus Lightf., var. annulatus
- Agaricus antiquatus Batsch
- Agaricus colubrinus Bull.
- Agaricus procerus Scop.
- Agaricus procerus Scop., var. procerus
- Amanita procera (Scop.) Fr.
- Lepiota procera (Scop.) Gray
- Lepiotophyllum procerum (Scop.) Locq.
- Mastocephalus procerus (Scop.) Pat.
Nazwę polską podał Stanisław Chełchowski w 1898 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako bedłka wyniosła, bedłka wysoka, bedłka parasolowata, czubajka wyniosła, czubajka sowa, stroszka strzelista, stroszka cielista[3]. Nazwy regionalne: stroszka strzelista, parasolowiec, parasolnik, czubaj, czubak, gularka, gapa, sowa, drop, kania[4].
Morfologia
edytujW kształcie parasola o średnicy 10–30 cm z garbkiem na środku, z popękaną, łuszczącą się skórą. Za młodu jajowaty i zamknięty, potem stożkowaty, niskołukowaty, na koniec płaski i rozpostarty. U młodych kapelusz w całości jest brązowy, u starszych białawy z dużymi, brązowymi łuskami. Brzeg kapelusza postrzępiony, zazwyczaj biały[5].
Blaszki gęste, szerokie, niedochodzące do trzonu[6]. U starszych okazów mają ochrowy nalot[5].
O długości 15–40 cm i grubości do 2 cm, walcowaty, zakończony u dołu bulwą o średnicy do 4 cm. Jest łatwy do wyłamania. Początkowo jest pełny i gąbczasty, na starszych owocnikach pusty w środku. Posiada ruchomy pierścień. Powyżej pierścienia skórka trzonu jest białawo-brązowa i gładka, poniżej występują ciemniejsze poprzeczne prążki[5].
W kapeluszu miękki, w trzonie łykowaty. Jest biały, nie zmienia barwy po uszkodzeniu. Smak łagodny, przyjemny. Wydziela delikatny grzybowo-owocowy zapach[5]
Biały. Zarodniki elipsoidalne, gładkie, o rozmiarach 15–20 × 10–13 μm[6].
- Gatunki podobne
Najbardziej podobna jest tzw. czubajka czerwieniejąca (Chlorophyllum rhacodes). Różni się brakiem łusek na trzonie, a jej miąższ czerwienieje po uszkodzeniu[5]. Bardzo podobna jest również czubajka gwiaździsta (Macrolepiota konradii), która jest znacznie mniejsza, posiada mniej, za to większych łat na kapeluszu i inny wzór na trzonie. Najczęściej nie jest odróżniana przez grzybiarzy, ale taka pomyłka nie jest niebezpieczna. Przez niewprawnych grzybiarzy czubajka kania bywa mylona ze śmiertelnie trującym muchomorem zielonawym (sromotnikowym), głównie z jego białymi odmianami i z tego powodu przez wielu grzybiarzy nie jest zbierana. Notowane są przypadki poważnych zatruć muchomorem plamistym[7] oraz grzybami z rodzaju czubajeczka[8], omyłkowo wziętymi za czubajkę. Podobny i trujący jest także sinoblaszek trujący Chlorophyllum molybdites. Gatunek ten pochodzi z Ameryki Północnej, w Polsce nie występuje.
Występowanie i siedlisko
edytujWystępuje w Ameryce Północnej, Europie, Korei, Japonii i na Nowej Zelandii[9]. W Polsce jest dość pospolity na obszarze całego kraju[3].
Rośnie na brzegach lasów liściastych i iglastych, na polanach leśnych i zrębach, na łąkach, w parkach, na poboczach szos, na cmentarzach. Unika siedlisk kwaśnych i wilgotnych, rośnie najczęściej na glebach gliniastych i zasobnych w wapń. Owocniki wytwarza od lata do późnej jesieni[10].
Znaczenie
edytuj- Kulinarne
Saprotrof[3]. Grzyb jadalny, uważany za bardzo smaczny. Jadalne są kapelusze. Dzięki silnemu aromatowi często jest używany jako grzyb przyprawowy. Najczęściej kanie przyrządza się poprzez panierowanie w formie kotleta. Można też jeść smażone kapelusze z chlebem[4].
Czubajkę kanię łatwo uprawiać w ogrodzie. Preferuje miejsca słoneczne lub lekko zacienione i obniżenia terenu, w których zbiera się woda spływowa. Uprawia się ją na płytkiej pryzmie z odpadów drewnianych, trocin i liści, którą należy regularnie zasilać dodatkową biomasą, np. skoszoną trawą, gałęziami itp. Grzybnię zaszczepia się na pryzmie przy użyciu zarodników zebranych bezpośrednio z dojrzałych kapeluszy lub poprzez dolne części trzonu, zawierające fragmenty grzybni. Czubajka kania jest też przyjazna mrówkom i można w ten sam sposób zaszczepiać mrowiska gatunków z rodzaju Formica[11].
- Filatelistyka
Poczta Polska wyemitowała 31 sierpnia 2012 r. znaczek pocztowy przedstawiający czubajkę kanię, o nominale 3 zł, w serii Grzyby w polskich lasach. Wydrukowano 300 000 sztuk, techniką offsetową, na papierze fluorescencyjnym. Autorem projektu znaczka była Marzanna Dąbrowska. Znaczek posiadał przywieszkę z muchomorem plamistym[12].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-09-15] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-09-20] (ang.).
- ↑ a b c Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b Albert Pilát, Otto Ušák: Mały atlas grzybów. Warszawa: PWRiL, 1977.
- ↑ a b c d e Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ Łukasik-Głębocka, Magdalena, Artur Drużdż, and Maciej Naskręt. „Obraz kliniczny i okoliczności ostrych zatruć muchomorem czerwonym (Amanita muscaria) i muchomorem plamistym (Amanita pantherina)”. Przegl. Lek 68 (2011): 449.
- ↑ Bernard C. Meunier i inni, Liver Transplantation After Severe Poisoning Due to Amatoxin-Containing Lepiota-Report of Three Cases, „Journal of Toxicology: Clinical Toxicology”, 33 (2), 1995, s. 165–171, DOI: 10.3109/15563659509500468, ISSN 0731-3810, PMID: 7897757 [dostęp 2017-09-27].
- ↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2014-09-22].
- ↑ Andreas Gminder: Atlas grzybów jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ Paul Stamets, Mycelium Running: How Mushrooms Can Help Save the World, Potter/TenSpeed/Harmony, 9 marca 2011, ISBN 978-1-60774-124-4 [dostęp 2016-09-03] (ang.).
- ↑ Marek Jedziniak: Grzyby w polskich lasach. www.kzp.pl. [dostęp 2023-05-21]. (pol.).