Brodaczka kępkowa
Brodaczka kępkowa (Usnea hirta (L.) Weber ex F.H. Wigg.) – gatunek grzybów należący do rodziny tarczownicowatych (Parmeliaceae)[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów[2].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
brodaczka kępkowa |
| Nazwa systematyczna | |
| Usnea hirta (L.) Weber ex F.H. Wigg. Prim. fl. holsat. (Kiliae): 91 (1780) | |
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Usnea, Parmeliaceae, Lecanorales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1753 r. Karol Linneusz nadając mu nazwę Lichen hirtus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadali mu w 1780 r. Weber i Wiggers przenosząc go do rodzaju Bryoria[1].
Niektóre synonimy naukowe[3]:
- Lichen hirtus L. 1753
- Usnea barbata var. hirta (L.) Fr.
- Usnea florida var. hirta (L.) Ach. 1803
- Usnea plicata var. hirta (L.) Ach. 1810
Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski[2].
Morfologia
edytujPlecha drobna, w postaci zwisających lub odstających od podłoża i rozgałęziających się kępek. Długość i szerokość zazwyczaj do 5 cm, rzadko więcej (do 13 cm)[4]. Zawiera glony protokokkoidalne. Przyczepia się do podłoża cienką, zwężoną i niezaczernioną nasadą (ważna cecha przy określaniu gatunków brodaczek). Plecha ma barwę od jasnozielonej do słomkowóżółtej, jest matowa i silnie, rozpierzchle rozgałęziona. Główne jej gałązki mają grubość 0,5-1(2) mm, są miejscami obłe, mają powierzchnię pomarszczoną lub dołeczkowaną i bez brodawek. Bocznych gałązek jest wiele, są cienkie, proste lub zagięte łukowato, a końce maja tępe lub zaostrzone. W podszczytowej części gałązek występują liczne brodawkowane soralia. Zawierają izydiowe, gwiazdkowato ułożone urwistki[5].
Reakcje barwne: rdzeń plechy: K, C, KC-P i K żółty wolno ciemniejący do pomarańczowego, C-, KC-P żółty[4].
Apotecja pojawiają się bardzo rzadko. Mają średnicę 3-7 mm i liczne boczne gałązeczki o różnej długości. Tarczki apotecjów mają cielisty kolor i są lekko przyprószone. W jednym worku powstaje po 8 jednokomórkowych, bezbarwnych zarodników (askospor) o rozmiarach 8 × 5μm[5].
Występowanie i siedlisko
edytujGatunek kosmopolityczny, poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach[6]. Na niżu Polski dawniej był pospolity, obecnie jest rzadki. W górach jest rzadki i występuje głównie w niższych położeniach[5]. W Polsce był gatunkiem ściśle chronionym[7], od 17 października 2014 podlega ochronie częściowej[8]. Jest gatunkiem rzadkim. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status VU – gatunek narażony na wyginięcie[9].
Rośnie na korze drzew, głównie szpilkowych. Na korze drzew liściastych i na drewnie występuje dużo rzadziej[5].
Zastosowanie
edytujPlecha brodaczek ma własności lecznicze. Zawiera kwas usninowy i inne substancje o silnym działaniu antybakteryjnym i antywirusowym. Otrzymywane z niej preparaty mają działanie wykrztuśne, przeciwzapalne, przeciwgorączkowe, przeciwpasożytnicze, przeciwdrobnoustrojowe, pobudzające trawienie, rozkurczowe, przeciwnowotworowe[10].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum. [dostęp 2013-11-12]. (ang.).
- ↑ a b Wiesław Fałtynowicz: The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland.Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003. ISBN 83-89648-06-7.
- ↑ Species Fungorum. [dostęp 2013-11-12]. (ang.).
- ↑ a b Consortium of North American Lichen Herbaria. [dostęp 2014-05-30].
- ↑ a b c d Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-552-4.
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2014-04-18].
- ↑ Załączniki nr 1 i 2 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1765)
- ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów
- ↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Dr H. Różański. Usnea – brodaczka w leczeniu infekcji i jako amarum. [dostęp 2014-05-30].