Białaczów

Białaczów
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Rynek i ratusz w Białaczowie
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Powiat	opoczyński
Gmina	Białaczów
Prawa miejskie	1456–1674, 1787–1870, od 2024
Burmistrz	Barbara Goworek
Powierzchnia	21,9214 km²
Populacja (2021); • liczba ludności; • gęstość	; 1068; 48,7 os./km²
Strefa numeracyjna	44
Kod pocztowy	26-307
Tablice rejestracyjne	EOP
	Położenie na mapie gminy Białaczów Białaczów
	Położenie na mapie Polski Białaczów
	Położenie na mapie województwa łódzkiego Białaczów
	Położenie na mapie powiatu opoczyńskiego Białaczów
	51°17′52″N 20°17′48″E/51,297778 20,296667
TERC (TERYT)	1007014
SIMC	0536350
	Urząd miejskiul. Piotrkowska 12; 26-307 Białaczów
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa
	BIP

Białaczów – miasto w Polsce, położone w województwie łódzkim, w powiecie opoczyńskim, w gminie Białaczów, siedziba miejsko-wiejskiej gminy Białaczów^[5]^[4] oraz rzymskokatolickiej parafii św. Jana Chrzciciela^[6]. W pobliżu miejscowości znajduje się rezerwat leśny Białaczów.

Uzyskał lokację miejską w 1456 roku, zdegradowany około 1674 roku, ponownie otrzymał prawa miejskie w 1787 roku^[7]^[8]. Był miastem prywatnym Królestwa Kongresowego, położony w 1827 roku w powiecie koneckim, w obwodzie opoczyńskim województwa sandomierskiego^[9]. Został ponownie pozbawiony praw miejskich 13 stycznia 1870 i włączony do gminy Białaczów w powiecie opoczyńskim^[10]. W latach 1867–1954 siedziba wiejskiej gminy Białaczów, 1954–1972 gromady Białaczów^[11], a od 1973 reaktywowanej gminy Białaczów^[12]. W latach 1975–1998 należał administracyjnie do województwa piotrkowskiego. 1 stycznia 2024 odzyskał status miasta^[1].

Integralne części miasta Białaczów^[5]^[4]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
0536367	Kowalów	część miasta
0536373	Stanisławów	część miasta
0536380	Wygnanów	część miasta

Historia

W XIII wieku miejscowość była własnością Odrowążów i Białaczowskich, w XVIII wieku (od około 1727) i XIX wieku – Małachowskich.

W roku 1827^[13] spisano w Białaczowie 81 domów i 651 mieszkańców. W 1858 roku Białaczów posiadał 77 domów i 900 mieszkańców. W roku 1880 było tu już 94 domów, 1180 mieszkańców. Natomiast Białaczów folwark miał 2590 mórg obszaru, w tym do osady i włościan należało 924 mórg. Parafia Białaczów w dekanacie opoczyńskim liczyła 3981 dusz.

Stanisław Małachowski nadał wolność osobistą ludności wiejskiej, zbudował zakłady przemysłowe w Petrykozach, Rudzie i Parczowie, pałac oraz ratusz dla miejskiej władzy. Zmiana właściciela dóbr białaczowskich miała miejsce w 1888 roku, kiedy w spadku przejął je Ludwik Broel-Plater, jego syn Zygmunt wybudował cegielnię i tartak w Petrykozach. Po I wojnie światowej uregulowane zostały serwituty i przeprowadzona została parcelacja majątków w Parczowie, Petrykozach i Żelazowicach. W roku 1945 majątek białaczowskich został przejęty na rzecz Skarbu Państwa na podstawie dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. Rodzina Platerów została zmuszona do opuszczenia swej siedziby.

Prawa miejskie otrzymał Białaczów w 1456, potwierdzono je w 1787. Od 1795 miejscowość znalazła się w zaborze austriackim, następnie od 1809 w Księstwie Warszawskim, a od 1815 w Królestwie Polskim. W 1787 ówczesny właściciel miasta, Stanisław Małachowski, nadał mu herb przedstawiający w błękitnej tarczy herbowej splecione inicjały majuskułowe „S” i „M” barwy złotej^[14].

W roku 1870^[15] miejscowość utraciła prawa miejskie.

14 lipca 2011 Białaczów ucierpiał w wyniku burzy, której towarzyszył szkwał. Około 260 zabudowań w gminie uległo zniszczeniu lub uszkodzeniu^[16]^[17]^[18].

Zabytki

Kościół parafialny, pierwszy raz wybudowany w XIII w., odbudowany po pożarze roku w 1511, rozbudowany w latach 1694–1696, a następnie przebudowany w latach 1870 i 1932.
Klasycystyczny ratusz z 1797.
Klasycystyczny zespół pałacowy wybudowany w latach 1797–1800 przez Stanisława Małachowskiego. Złożony z budynku głównego, połączonych z nim ćwierćkolistych galerii, oficyny, dwóch pawilonów i parku. W parku pseudośredniowieczne ruiny i oranżeria projektu Franciszka Marii Lanciego. W parku rośnie wiele ciekawych okazów drzew, m.in. tulipanowce. Obecnie obiekt jest siedzibą miejscowego domu pomocy społecznej. W latach 80. budynki pałacowe przeszły gruntowny remont (co jest zasługą ówczesnej dyrektor – mgr Walerii Barbary Budzyńskiej) i odzyskały dawną świetność.
Budynki folwarczne i gorzelnia z przełomu XVIII i XIX wieku.
Zajazd z początku XIX wieku.
Domy w rynku z przełomu XVIII i XIX wieku.

Ludzie związani z Białaczowem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Białaczowie.

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Białaczowem.

Przypisy

↑ ^a ^b Dz.U. 2023 poz. 1472.
↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 24 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b ^c ^d TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
↑ ^a ^b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].
↑ Opis parafii na stronie diecezji
↑ Najgrakowski, M. (2009). Miasta Polski do początku XXI wieku: podstawowe informacje o datach założenia i likwidacji. Dokumentacja geograficzna.
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s.18-19.
↑ Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 17.
↑ Postanowienie z 24 października (5 listopada) 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 419)
↑ Uchwała Nr 13g/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu opoczyńskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 20 grudnia 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 31 grudnia 1954 r., Nr. 15, Poz. 104)
↑ chwała Nr XVII/79/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 8 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie kieleckim (Dz. Urz. WRN w Kielcach z 1972 r. Nr 26, poz. 173)
↑ Białaczów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 180 .
↑ Rada Gminy Białaczów: Uchwała Nr XVII / 111/2008 Rady Gminy w Białaczowie z dnia 27 sierpnia 2008 roku w sprawie zatwierdzenia „Planu Odnowy Miejscowości Białaczów”. [dostęp 2011-03-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-01)].
↑ Postanowienie z 24 października (5 listopada) 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 419).
↑ Potężna wichura i burza pod Opocznem: 320 uszkodzonych budynków. mmlodz.pl > Artykuły > Spoza miasta [on-line], 2011-07-14. [dostęp 2013-11-02].
↑ Agnieszka Wyderka: Pół tysiąca strażaków usuwa skutki burz w Łódzkiem i Mazowieckiem. rmf24.pl > Fakty > Polska [on-line], 2011-07-15. [dostęp 2013-11-02].
↑ po. PAP: Straż pożarna: Gwałtowne burze uszkodziły 1121 budynków. newsweek.pl > Polska [on-line], 2011-07-16. [dostęp 2013-11-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-04)].

Bibliografia

Ryszard Garus, Wojciech Pasek: Ziemia konecka: przewodnik turystyczny. Kielce: Agencja „JP”, 2000, s. 120. ISBN 83-86953-66-7.
Praca zbiorowa: Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 1046. ISBN 83-01-12677-9.

Linki zewnętrzne

Pałac w Białaczowie na stronie Zamki i pałace województwa łódzkiego
Zamek w Białaczowie na stronie Zamki i pałace województwa łódzkiego
Strona Elektronicznej Kroniki Gminy Białaczów
Polska. Dawne miasta królewskie. Białaczów – artykuł Wojciecha Jaskuły
Białaczów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 180 .

[dziennikdwacztery-1] Dz.U. 2023 poz. 1472.

[2] NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .

[poczta-3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 24 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt-4] TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].

[Dz.U._29/2013-5] Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].

[par-6] Opis parafii na stronie diecezji

[7] Najgrakowski, M. (2009). Miasta Polski do początku XXI wieku: podstawowe informacje o datach założenia i likwidacji. Dokumentacja geograficzna.

[8] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s.18-19.

[9] Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 17.

[10] Postanowienie z 24 października (5 listopada) 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 419)

[11] Uchwała Nr 13g/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu opoczyńskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 20 grudnia 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 31 grudnia 1954 r., Nr. 15, Poz. 104)

[12] wała Nr XVII/79/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 8 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie kieleckim (Dz. Urz. WRN w Kielcach z 1972 r. Nr 26, poz. 173)

[13] Białaczów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 180 .

[14] Rada Gminy Białaczów: Uchwała Nr XVII / 111/2008 Rady Gminy w Białaczowie z dnia 27 sierpnia 2008 roku w sprawie zatwierdzenia „Planu Odnowy Miejscowości Białaczów”. [dostęp 2011-03-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-01)].

[15] Postanowienie z 24 października (5 listopada) 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 419).

[16] Potężna wichura i burza pod Opocznem: 320 uszkodzonych budynków. mmlodz.pl > Artykuły > Spoza miasta [on-line], 2011-07-14. [dostęp 2013-11-02].

[17] Agnieszka Wyderka: Pół tysiąca strażaków usuwa skutki burz w Łódzkiem i Mazowieckiem. rmf24.pl > Fakty > Polska [on-line], 2011-07-15. [dostęp 2013-11-02].

[18] . PAP: Straż pożarna: Gwałtowne burze uszkodziły 1121 budynków. newsweek.pl > Polska [on-line], 2011-07-16. [dostęp 2013-11-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-04)].

[5]

[4]

[6]

[1]

[2]

[3]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]