Wilec ziemniaczany

Wilec ziemniaczany
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	psiankowce
Rodzina	powojowate
Rodzaj	wilec
Gatunek	wilec ziemniaczany
	Nazwa systematyczna
	Ipomoea batatas (L.) Lam.; Tabl. encycl. 1:465. 1793
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; brak danych
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Wilec ziemniaczany (Ipomoea batatas (L. Poir.) – gatunek byliny należący do rodziny powojowatych, znany pod nazwami: batat, patat, kūmara lub słodki ziemniak. Pochodzi z Ameryki Południowej i Ameryki Środkowej. Nie jest znany w dzikim stanie, jest natomiast popularny w uprawie w całej strefie tropikalnej.

Morfologia

Łodyga: Płożąca, ukorzeniająca się w węzłach, silnie rozgałęziona, często mięsista, długości do 5 m.
Część podziemna: Jadalne bulwy korzeniowe osiągające wagę do 3 kg. Mają biały, różowy lub czerwony miąższ.
Liście: Skrętoległe, ogonkowe i bardzo zmienne. Od głęboko siecznych, z 3 lub większą liczbą klap i z nasadą sercowostrzałkowatą, do jajowatych z prostą nasadą. Osiągają 4–15 cm długości i 3–11 cm szerokości.
Kwiaty: Duże, o długości korony 3–7 cm, zebrane są po 3–4 w kątach liści. Działki kielicha do 1 cm długości, zaostrzone. Korona dzwonkowata lub lejkowata, na zewnątrz jasnoniebieska lub fioletowa, w gardzieli ciemniejsza. W uprawie często nie zakwitają.
Owoce: Jajowate torebki z dużymi, ciemnymi nasionami, rzadko się zawiązują.

Uprawa

Roślina uprawna: powszechnie uprawiany w strefie międzyzwrotnikowej, na obszarach o wilgotnym i ciepłym klimacie. Głównymi producentami są kraje azjatyckie (Chiny, Indonezja, Indie) i kraje afrykańskie (Malawi, Tanzania, Nigeria, Uganda). Istnieje wiele odmian uprawnych o zróżnicowanych barwach i kształtach korzeni bulwiastych.

Najwięksi producenci batatów (2017) (w mln ton^[4])
Chiny	72,0
Malawi	5,47
Tanzania	4,24
Nigeria	4,01
Indonezja	2,02
Etiopia	2,0
Angola	1,86
Uganda	1,66
Stany Zjednoczone	1,62
Indie	1,46
Wietnam	1,35
Madagaskar	1,14
Rwanda	1,08
Mali	1,02
Łącznie na świecie	112,84

Zastosowanie

Sztuka kulinarna: spożywane są po ugotowaniu lub upieczeniu. Wytwarza się z nich również mąkę, płatki, skrobię oraz alkohol. Zawierają dużą ilość skrobi (ok. 20%) oraz cukrów (ok. 3%).

Zmienność

Istnieją dwie główne odmiany batatów: słodka i gorzka. Słodka odmiana jest smaczna, z tego powodu często jej uprawy są niszczone przez insekty i dzikie zwierzęta. Natomiast odmiana gorzka jest trująca, dlatego też nie jest jadana przez szkodniki. Aby była jadalna dla ludzi, najpierw trzeba obrać bulwę ze skóry, w której jest najwięcej toksyn, a następnie wystawić na tacy na działanie promieni słonecznych. Pod wpływem słońca toksyny z pozostałej części bulwy zostaną usunięte. Taca jest potrzebna po to, żeby z bulwy wypłynęła część soków (teraz zdatnych do picia)^{[potrzebny przypis]}.

Wartości odżywcze

Słodkie ziemniaki są bogate w węglowodany złożone i błonnik. Są cennym źródłem witamin i mikroelementów, takich jak witamina A, C oraz witaminy z grupy B (B1, B2, B6). Bataty są także źródłem β-karotenu i polifenoli, które stanowią naturalne przeciwutleniacze. Bataty mają niski indeks glikemiczny (50)^[5]. Zawierają 86 kcal na 100 g.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-14] (ang.).
↑ Ipomoea batatas, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ FAOSTAT [online], www.fao.org [dostęp 2019-03-10] .
↑ Słodkie ziemniaki urozmaicą Twoje dania i dostarczą ci wielu witamin!, „BonaVita” [dostęp 2017-05-17] (pol.).

Bibliografia

Jens G. Rohwer: Atlas roślin tropikalnych. Warszawa: Horyzont – Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media Sp z o.o., 2002. ISBN 83-7311-378-9.
Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.

Linki zewnętrzne

Słodkie ziemniaki – zdrowsze od zwykłych kuchnia.wp.pl

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-14] (ang.).

[iucn-3] Ipomoea batatas, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[4] FAOSTAT [online], www.fao.org [dostęp 2019-03-10] .

[5] Słodkie ziemniaki urozmaicą Twoje dania i dostarczą ci wielu witamin!, „BonaVita” [dostęp 2017-05-17] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]