Baszta Książęca w Tarnowie
Baszta „Książęca” w Tarnowie (Baszta „Księża”[2]) – gotycka budowla obronna, przykład murowanej baszty wchodzącej wraz z murami obronnymi w skład systemu dawnych miejskich fortyfikacji.
 nr rej. A-1413/M z 30 kwietnia 2015 r. (jako część zespołu fortyfikacji miejskich)[1]
| |
 Widok na basztę z podwórza kamienicy przy ul. Wałowej 19 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Kapitulna 2 |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Powierzchnia użytkowa |
50 m² |
| Ukończenie budowy | |
Położenie na mapie Tarnowa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
 50°00′49,0″N 20°59′14,9″E/50,013611 20,987472
| |
Lokalizacja
edytujBaszta zwana „Książęcą”[3] umiejscowiona jest przy ul. Kapitulnej 2 na tarnowskiej Starówce, po północnej stronie byłego systemu miejskich obwarowań[3][4].
Historia
edytuj.jpg)
Nie ma pewności, kiedy baszta powstała. Przypuszczalnie zbudowano ją w XIV wieku[4][5], choć część publikacji stwierdza, że nie jest pierwotnym elementem systemu fortyfikacji i została wzniesiona w wieku XVI[6][7]. Rozbieżność w datowaniu jej powstania wynika z występowania w niej cegły takiej samej, jakiej użyto do budowy pobliskiej XVI-wiecznej bastei[6]. Oprócz tego, kolejnym z czynników mających datować czas powstania budynku, jest jego wygląd, podobny do wyglądu krakowskich baszt przebudowywanych na przełomie XV i XVI wieku[6]. Twierdził tak jeden z badaczy dawnego Tarnowa, Józef Dutkiewicz, jednakże stwierdził on również później, że baszta jest wcześniejsza i została w XVI wieku tylko oblicowana[6][8].
W XVI wieku budowla być może została przebudowana: m.in. prawdopodobnie obniżono ją o jedną kondygnację[8][5]. Jak podaje jedno ze źródeł, budynek wówczas stał się częścią domu prepozyta (obecnie sufraganii[5]), przylegającego do murów obronnych[9].
W XIX wieku baszta została zaadaptowana na funkcje mieszkalne[7], a w 1966 roku użytkowna była w części w celach gospodarczych[4]. Jej właścicielem i użytkownikiem była wówczas tarnowska kuria diecezjalna[4].
Budowla nie jest udostępniona dla zwiedzających, a także nie jest widoczna z żadnej z ulic, ze względu na fakt zasłonięcia jej przez inne obiekty[2]. Dostęp do niej jest możliwy tylko za specjalnym pozwoleniem władz duchownych, które są administratorami budynku sufraganii przy ul. Kapitulnej 2[5].
Architektura
edytujBudowla jest przykładem baszty zbudowanej w stylu gotyckim z cegły ułożonej w wątku polskim, niepodpiwniczonej, mającej pierwotnie osiągać wysokość trzech nadziemnych kondygnacji, o grubości murów sięgającej do 1,8 metra w jej dolnych partiach[4][10][6]. Baszta była wysunięta przed ścianę muru w 1/3 swojego obrysu[10][5]. Pierwotnie była wyposażona w tylko dwie lub trzy strzelnice (2 umiejscowione od strony północnej, trzecią być może od zachodu), w związku z czym, ze względu na brak możliwości skutecznego skupienia siły ognia, służyła do bliskiej obrony[8]. U dołu miała kształt nieregularnego prostokąta, wyżej przechodzący w nieregularny walec[10][5]. Budynek wieńczył dach w kształcie stożka[7], kryty w latach 60. XX w. blachą[4].
Budynek ma powierzchnię użytkową liczącą 50 m², przy kubaturze sięgającej 400 m³[4]. W budowli zachowało się pierwotne sklepienie kopulaste[4].
W wyniku zaadaptowania baszty do celów mieszkalnych zatraciła ona charakter budowli obronnej, m.in. jej strzelnice zostały przerobione na otwory okienne[7].
Przypisy
edytuj- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2023-08-11].
- ↑ a b Andrzej Bronisław Kurpiński, „Księża” baszta w Tarnowie, [w:] Dziennik Polski (dodatek Dziennik Polski Tarnowski), t. 167, 18 lipca 2009, B2 [dostęp 2022-09-13] (pol.).
- ↑ a b Jacek Adamczyk, Tarnów – Plan Starego Miasta, Tarnowskie Centrum Informacji, grudzień 2020 (pol. • ang.).
- ↑ a b c d e f g h Karta zielona architektury i budownictwa – Baszta, ul. Kapitulna 2, zabytek.pl, maj 1966 [dostęp 2022-07-23] (pol.).
- ↑ a b c d e f Kazimierz Bańburski, Średniowieczne mury Tarnowa [online], Tarnów [dostęp 2022-07-22] (pol.).
- ↑ a b c d e Tarnów, [w:] Jarosław Widawski, Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1973, s. 466 (pol.).
- ↑ a b c d Andrzej Bronisław Krupiński, Zabytki urbanistyki i architektury województwa tarnowskiego, Warszawa: Wyd. PTTK „Kraj”, 1989, ISBN 83-7005-224-X, OCLC 69520723 [dostęp 2022-04-26].
- ↑ a b c Józef E. Dutkiewicz, Materiały źródłowe do budowy murów obronnych miasta Tarnowa z lat 1513–1545, [w:] Juliusz Starzyński (red.), Rocznik Historii Sztuki, tom I, Wrocław: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1956.
- ↑ Krzysztof Moskal, Marek K. Trusz, Fortyfikacje miejskie, [w:] Andrzej Niedojadło, Encyklopedia Tarnowa, Tarnów: Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, 2010, s. 121–123, ISBN 978-83-87366-96-4, OCLC 751483099 [dostęp 2022-08-05].
- ↑ a b c M. Trusz, Miejskie mury obronne, [w:] Stanisław Potępa, Ryszard Banach, Tarnów. Wielki przewodnik. 2, Stare Miasto, Tarnów: Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne [etc.], 1995, ISBN 83-901529-5-9, OCLC 749245859 [dostęp 2022-07-24] (pol.).