Artykulacja (fonetyka)

Artykulacja – proces kształtowania dźwięków mowy ludzkiej, odbywający się w części aparatu mowy obejmującą jamy ponadkrtaniowe, tzw. nasadę. Artykulacja jest jednym z zasadniczych aspektów procesu wytwarzania głosek, na który składają się ponadto inicjacja, czyli mechanizm wytworzenia prądu powietrza i fonacja, czyli sposób zachowania się wiązadeł głosowych.

Ułożenie strun głosowych w czasie wypowiadania głosek

W czasie artykulacji prąd powietrza, który jest niezbędnym tworzywem w czasie wytwarzania dźwięków, jest modelowany przez ruchome i nieruchome artykulatory znajdujące się w nasadzie (kanale głosowym). Najczęściej modulacji poddawane jest powietrze wydychane z płuc.

Klasyfikacja artykulacyjna

Klasyfikacja artykulacyjna odwołuje się do charakterystycznego dla każdej głoski układu narządów aparatu artykulacyjnego.

Podstawowe kryteria takiej klasyfikacji dla głosek o charakterze spółgłoskowym to przede wszystkim:

• sposób artykulacji, czyli rodzaj przewężania,
• miejsce artykulacji i narząd artykulacji opisujące razem miejsce przewężenia,
• tor przepływu powietrza, czyli sposób wykorzystania kanału ustnego i nosowego (porównaj też spółgłoska środkowa, spółgłoska boczna).

Dla głosek o charakterze samogłoskowym zaś:

• stopień otwarcia jamy ustnej względem osi pionowej,
• położenia języka względem poziomej osi jamy ustnej,
• udział warg w artykulacji.

Badaniem artykulacyjnych aspektów wytwarzania dźwięków zajmuje się fonetyka artykulacyjna.

Zobacz też

• samogłoski kardynalne

Bibliografia

• KazimierzK. Polański KazimierzK. (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897 .
• Piotr Bąk: Gramatyka języka polskiego - zarys popularny. Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1977. ISBN 83-214-0923-7.