Arsenopiryt

Arsenopiryt
	Właściwości chemiczne i fizyczne
Inne nazwy	mispikiel
Skład chemiczny	FeAsS (siarczek żelaza i arsenu), zwykle zawiera domieszki złota
Twardość w skali Mohsa	5,5–6
Przełam	nierówny
Łupliwość	wyraźna wg {110} i {001}
Układ krystalograficzny	układ jednoskośny
Właściwości mechaniczne	kruchy
Gęstość	5,9–6,2 g/cm³
	Właściwości optyczne
Barwa	szarobiała, stalowoszara, cynowobiała
Rysa	ciemnoszara, szarawoczarna, niemal czarna
Połysk	metaliczny
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Arsenopiryt – minerał z gromady siarkosoli; jego głównym składnikiem siarczek żelazowo-arsenowy. Minerał pospolity i szeroko rozpowszechniony.

Nazwa pochodzi od składu chemicznego (E.F. Glocker, 1847).

Właściwości

Tworzy kryształy długosłupkowe lub krótkosłupkowe, igiełkowe, listewkowe kryształy mają na ścianach charakterystyczne prążkowanie. Wykształca zbliźniaczenia – bliźniaki krzyżowe lub rozetowe^[1]. Występuje w skupieniach zbitych, ziarnistych, skorupowych, włóknistych, promienistych, rozetowych, wpryśnięciach. Jest kruchy, nieprzezroczysty. Zawiera domieszki: kobaltu – arsenopiryt kobaltowy (glaukodot), złota – niklu, bizmutu.

Uderzenie w minerał młotkiem powoduje powstawanie iskier, przy czym wydziela się charakterystyczny czosnkowy zapach arszeniku. Podczas podgrzewania na ściankach próbówki osadza się czerwonawożółty siarczek arsenu. Pod wpływem wzrostu temperatury minerał przybiera szaroczarną barwę żelaza. Rozpuszcza się w kwasie azotowym^[2].

Istnieje wiele odmian tego minerału zawierających inne metale np. danait, w którym część atomów żelaza zastąpiły atomy kobaltu.

Występowanie

Produkt procesów hydrotermalnych wysokich i średnich temperatur. Występuje w utworach hydrotermalnych (w żyłach i gniazdach kruszcowych i kwarcowych. Arsenopiryt pojawia się w pegmatytach, skałach metamorficznych np. gnejsach. Często tworzy impregnacje w serpentynitach i amfibolitach. Współwystępuje z lelingitem, pirytem, chalkopirytem, pirotynem, kasyterytem, wolframitem, złotem rodzimym, kwarcem, kalcytem, löllingitem, sfalerytem, galeną^[1]^[3].

Główne złoża: USA – New Hampshire, Wielka Brytania, Niemcy – (Saksonia, G.Harz, w okolicach Miśni), Szwecja – (Boliden – największe na świecie złoże), Rosja, Czechy, Peru, Portugalia^[2].

W Polsce występuje w Złotym Stoku (arsenopiryt złotonośny) na Dolnym Śląsku, eksploatowany od średniowiecza do lat 50. XX w. Także w Kowarach i Przecznicy – kobaltonośny (glaukodot), Czarnowie, Rędzinach, Miedziance, Ciechanowicach (Rudawy Janowickie), Radzimowicach (Kaczawy), Radomierzu, Starej Kamienicy (Izery), Gębczycach k. Strzelina^[1].

Zastosowanie

Najważniejsza ruda arsenu – 46% As,
surowiec do otrzymywania złota i kobaltu,
używany jest do produkcji środków ochrony roślin,
preparatów medycznych,
utwardzaniu stopu drukarskiego,
interesuje kolekcjonerów.

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c EligiuszE. Szełęg EligiuszE., MINERAŁY I SKAŁY POLSKI, Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, s. 66, ISBN 978-83-7763-668-8 .
↑ ^a ^b JanJ. Parafiniuk JanJ., ATLAS MINERAŁÓW, Multico Oficyna Wydawnicza, 2019, s. 64, ISBN 978-83-7073-845-7 .
↑ RupertR. Hochleitner RupertR., Minerały, kamienie szlachetne, skały, Multico Oficyna Wydawnicza, 15 kwietnia 2022, s. 140, ISBN 978-83-7073-816-7 .

Bibliografia

Leksykon Przyrodniczy – Minerały i kamienie szlachetne –„Horyzont” 2002
Atlas mineralogii – G.G. Gormaz, J.J. Casanovas – „Wiedza i życie” 1992
R. Hochleitner – Minerały i kryształy – „Muza S.A.” 1994
W. Heflik, L. Natkaniec – Nowak – Minerały Polski – Wyd. „Antykwa” 1998

[:0-1] EligiuszE. Szełęg EligiuszE., MINERAŁY I SKAŁY POLSKI, Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, s. 66, ISBN 978-83-7763-668-8 .

[:1-2] JanJ. Parafiniuk JanJ., ATLAS MINERAŁÓW, Multico Oficyna Wydawnicza, 2019, s. 64, ISBN 978-83-7073-845-7 .

[3] RupertR. Hochleitner RupertR., Minerały, kamienie szlachetne, skały, Multico Oficyna Wydawnicza, 15 kwietnia 2022, s. 140, ISBN 978-83-7073-816-7 .

[1]

[2]

[3]