Aronia czarna

Aronia czarna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	aronia
Gatunek	aronia czarna
	Nazwa systematyczna
	Aronia melanocarpa (Michx.) Elliott; Sketch bot. S. Carolina 1:556. 1821
Synonimy
	Photinia melanocarpa (Michx.) Robertson & Phipps;
	Photinia melanocarpa (Michx.) Robertson & Phipps;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Aronia czarna, aronia czarnoowocowa (Aronia melanocarpa (Michx.) Elliott) – gatunek krzewu należący do rodziny różowatych. Pochodzi ze wschodnich wybrzeży kontynentu północnoamerykańskiego, na którym występuje w stanie dzikim^[3]. W Polsce uprawiany na plantacjach, sporadycznie sadzony w lasach. Na Pomorzu lokalnie zadomowiony (kenofit) – może występować tam na torfowiskach stwarzając zagrożenie dla ich wartości przyrodniczej^[4].

Morfologia

Kwiatostan

Owoce

Pokrój: Krzew osiągający wysokość 2 do 2,5 m, wyjątkowo 3 m.
Liście: Naprzemianległe, ciemnozielone, długości do 6 cm. Jesienią pomarańczowe, do czerwonych.
Kwiaty: Zebrane w baldachogrona.
Owoce: Jagody o barwie ciemnogranatowej, prawie czarnej i słodkawym, aromatycznym miąższu. Owoce o średnicy ok. 10 mm, pokryte delikatnym, meszkowatym nalotem.

Biologia i ekologia

Jesienne zabarwienie liści

Rozwój: Roślina wieloletnia, nanofanerofit. Kwitnie w maju na biało.
Siedlisko: Spotykana równie często na terenach podmokłych, jak i bardzo suchych. Roślina o niewielkich wymaganiach glebowych, dobrze rośnie także na glebach IV i V klasy. Toleruje niskie temperatury sięgające -35 °C. Preferuje stanowiska od w pełni nasłonecznionych do półcienia.

Zastosowanie

Plantacja aronii

Roślina owocowa – coraz częściej uprawiana w ogrodach działkowych. Uprawa jest tym bardziej atrakcyjna, że aronia nie ma specjalnych wymagań glebowych. W chwili obecnej znanych jest ok. 15 odmian wyhodowanych na bazie tego gatunku, odkrytego w XVII i XVIII wieku na terenie obecnych Stanów Zjednoczonych i Kanady. Do Rosji przywieziono aronię ok. 1834 roku jako eksponat do ogrodów botanicznych, skąd „uciekła” rozprzestrzeniając się na pogórza Ałtaju oraz europejską część Rosji. Bywa, że jest nazywana również aronką.
Przemysł spożywczy: wykorzystywana do produkcji dżemów, konfitur, soków i nalewek, można jej także użyć jako naturalnego barwnika do przetworów (w tym galaretek, likierów, win). Owoce aronii spożywane na świeżo są cierpkie i gorzkie^[5], przez co określane są jako mało smaczne^[6].
Roślina ozdobna: Aronia uprawiana jest coraz częściej jako roślina dekoracyjna, ze względu na liście przybierające jesienią pomarańczową a potem czerwoną barwę.
Roślina lecznicza:
- Surowiec zielarski – surowcem są świeże lub suszone owoce. Zawierają one dużą ilość antocyjanów, fenolokwasy, garbniki, pektyny, witaminy (sporo witaminy C i P) oraz sole mineralne: potas, wapń, fosfor, magnez, żelazo i pierwiastki śladowe: jod, mangan, molibden.
- Skład chemiczny: w świeżej masie dojrzałych owoców znajduje się 74-83 procent wody i 17-26 procent suchej masy. Cukry stanowią 6,2-10,8 procent świeżej masy owoców, natomiast kwasy 0,7-1,3 procent w przeliczeniu na kwas jabłkowy. Ponadto stwierdzono obecność garbników, pektyn, barwników oraz pierwiastków chemicznych jak rad, molibden, żelazo i jod. Substancje garbnikowe (zawartość 0,35-0,6 procent suchej masy), nadają owocom cierpki smak, stąd rzadko nadają się do bezpośredniej konsumpcji. Najcenniejszą zaletą aronii jest bogactwo witamin, zwłaszcza występujących w śladowych ilościach w innych owocach i warzywach.
- Działanie: owoce aronii czarnej, a także sok z nich można polecać w profilaktyce i leczeniu nadciśnienia tętniczego, arteriosklerozie^[7], katarze żołądka oraz żylaków odbytu. Owoce aronii zawierają od 1200 do 5000 mg witaminy P, podczas gdy w owocach uprawianych tradycyjnie na terenie Polski zawartość tej witaminy nie przekracza kilkudziesięciu mg. Zaznaczyć należy, że w sokach i mrożonkach witamina ta prawie w pełni zachowuje swoją aktywność.
- Zbiór i suszenie: suszenie owoców przeprowadza się zaraz po zbiorze rozkładając cienką warstwą w cienistym i przewiewnym miejscu, najlepiej jeżeli jest możliwość rozłożenia owoców na sicie.
Sztuka kulinarna: z owoców aronii można przygotować soki, dżemy, powidła, galaretki, marmolady. Sok z aronii może być używany do barwienia innych soków. Bardzo cennym surowcem jest susz z owoców. Po zalaniu wrzątkiem daje napar o pięknym rubinowym kolorze, co świadczy o zachowaniu aktywnej witaminy P. Dzięki dużej zawartości antocyjanów sok z aronii może zastąpić w przemyśle spożywczym barwniki sztuczne. Rozcieńczony 100 razy ma jeszcze intensywnie różową barwę. Świeżo zerwane owoce posiadają cierpki posmak wynikający z zawartości garbników, jeśli jednak zje się je po kilku dniach lub przemrozi w lodówce – unika się tego nieprzyjemnego smaku.
W kosmetyce stosuje się sok z aronii w dużych rozcieńczeniach. Jest pomocny przy oparzeniach słonecznych.

Przepisy kucharskie

W gospodarstwie domowym można z aronii otrzymać następujące przetwory:

Sok – najprościej i najszybciej uzyskuje się bogaty w witaminy sok aroniowy w sokowniku – parowniku. Owoce aronii zmieszane z cukrem poddane działaniu gorącej pary wodnej dają znakomity w smaku sok o barwie prawie czarnej. Aby poprawić jego walory smakowe można dodać do niego soku z jarząbu słodkiego jadalnego lub innych bardziej kwaśnych soków. Nie należy uzyskiwać soku przez zasypywanie owoców cukrem w słoju, gdyż efekty będą o wiele gorsze.
Konfitury – należy je smażyć niezbyt długo. Dla poprawy smaku można dodać soku z cytryny, czarnej porzeczki, kwaśnych odmian jabłek lub kwasku cytrynowego.
Przecier – owoce przeciera się z cukrem, dodając na 1 kg aronii 1 kg cukru. Smak poprawia dodanie jabłek w skali 3 kg aronii i 1 kg jabłek. Przecier należy podgrzać do temperatury 60-70 °C stale mieszając, następnie umieścić w gorących sterylizowanych słojach lub puszkach (w produkcji przemysłowej).
Owoce konserwowane na gorąco – owoce aronii wsypane do cedzaka należy zanurzyć na 2 minuty we wrzącej wodzie. Następnie wkłada się je do misy i zasypuje cukrem kryształem (0,5 kg cukru na 1 kg owoców). Owoce z cukrem podgrzewamy do temperatury 90 °C ciągle mieszając i natychmiast rozlewamy do gorących, suchych słojów, które następnie szczelnie zamykamy. Przy dobrej organizacji konserwacja 2 kg owoców trwa 10-15 minut.
Aronia w soku własnym – owoce należy wsypać do słojów, zalać gorącym sokiem z aronii i pasteryzować.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-25] (ang.).
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-03-26].
↑ B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012. ISBN 978-83-62940-34-9.
↑ KamilK. Wilczyński KamilK. i inni, Analiza sposobu uprawy, składu, żywieniowych oraz prozdrowotnych właściwości owoców aronii czarnoowocowej (Aronia melanocarpa (Michx.) Elliott), „Acta Scientiarum Polonorum Technica Agraria”, 16.1–2, 2017, s. 3–11, DOI: 10.24326/aspta.2017.1-2.1 .
↑ Mieczysław Czekalski, 2006. "Zieleń miasta Kluczborka". Urząd Miejski w Kluczborku, Kluczbork, str. 23 ISBN 83-918776-4-7
↑ M. Naruszewicz, I. Laniewska, B. Milo, M. Dluzniewski. Tu-W27:7 Combination therapy of statin with flavonoids-rich extract from chokeberry fruits enhanced reduction in CAD risk markers in patients after MI. „Atherosclerosis Supplements”. 7 (3), s. 175, 2006. DOI: 10.1016/S1567-5688(06)80682-3. (ang.).

Bibliografia

Mieczysław Czekalski: Zieleń miasta Kluczborka. Wyd. I. Kluczbork: Urząd Miejski w Kluczborku, 2006. ISBN 83-918776-4-7.

Linki zewnętrzne

Krajowe Zrzeszenie Plantatorów aronii
Piotr Eggert: O aronii. [w:] Aronia Eggert [on-line]. [dostęp 2019-02-14].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-25] (ang.).

[grin-3] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-03-26].

[Obce2012-4] B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012. ISBN 978-83-62940-34-9.

[Wilczyński2018-5] KamilK. Wilczyński KamilK. i inni, Analiza sposobu uprawy, składu, żywieniowych oraz prozdrowotnych właściwości owoców aronii czarnoowocowej (Aronia melanocarpa (Michx.) Elliott), „Acta Scientiarum Polonorum Technica Agraria”, 16.1–2, 2017, s. 3–11, DOI: 10.24326/aspta.2017.1-2.1 .

[książka-6] Mieczysław Czekalski, 2006. "Zieleń miasta Kluczborka". Urząd Miejski w Kluczborku, Kluczbork, str. 23 ISBN 83-918776-4-7

[Naruszewicz-7] M. Naruszewicz, I. Laniewska, B. Milo, M. Dluzniewski. Tu-W27:7 Combination therapy of statin with flavonoids-rich extract from chokeberry fruits enhanced reduction in CAD risk markers in patients after MI. „Atherosclerosis Supplements”. 7 (3), s. 175, 2006. DOI: 10.1016/S1567-5688(06)80682-3. (ang.).

[3]

[4]

[1]

[2]

[5]

[6]

[7]