Aleuci
Aleuci (w dialekcie atkan Unangan lub Unangas[1]) – ogólna nazwa nadana rdzennym mieszkańcom Archipelagu Aleutów, półwyspu Alaska, a także Wysp Komandorskich[2].
| Populacja |
15 tysięcy |
|---|---|
| Miejsce zamieszkania | |
| Język | |
| Religia |
Ludy te posługują się językami z rodziny eskimo-aleuckiej[2] i są zaliczani do ludów mongoloidalnych[1].
Nazewnictwo
edytuj
Badania antropologiczne XX wieku potwierdziły językowe i kulturowe pokrewieństwo tubylczych ludów tego regionu oraz jego odrębność w stosunku do tubylczych sąsiadów.[potrzebny przypis] Dominująca w antropologii tendencja do nazywania Aleutami jedynie mieszkańców Archipelagu Aleutów powoduje protesty grupy Sugpiat (zwanej też czasem Alutiiq), która mimo swej odrębności nigdy nie uważała się za Inuitów. Wielu Unangax i Sugpiat opowiada się też za pierwszeństwem nazw własnych w stosunku do narzuconej im z zewnątrz nazwy „Aleuci”[3] (podobnie jak źle widziane obecnie nazwy „Indianie” i „Eskimosi”).
Regionalne grupy Aleutów podzielone są na wioski, których nazwy kończą się na -miut (co oznacza ludzie, którzy żyją w danym miejscu).
Historia
edytujAleuci są blisko spokrewnieni z Inuitami[2] z kanadyjskiej Arktyki i Grenlandii, Jupikami z zachodniej Alaski i wschodniej Syberii oraz Inupiatami, czyli Inuitami z alaskańskiej Arktyki. Zasiedlili wyspy Archipelagu Aleutów i sąsiednie wybrzeża Alaski mniej więcej 4 tysiące lat temu[1][3], w różnych okresach rywalizując ze sobą lub handlując. Utrzymywali się głównie z polowania na zwierzęta morskie, w tym wieloryby i inne duże ssaki morskie.
Przed przybyciem Europejczyków (Rosjan) do zachodniej Alaski w XVIII wieku liczyli ok. 25 tysięcy osób[3], ale nieznane wcześniej choroby zakaźne przenoszone przez kolonizatorów (najpierw przez blisko sto lat przez Rosjan, a od 1867 przez Amerykanów, którzy kupili Alaskę od Rosji[4]) zdziesiątkowały ich szybko i spis z 1910 roku wykazał zaledwie 1491 Aleutów[5]. Od tamtej pory ich liczba powoli rośnie, mimo wysiedleń prowadzonych podczas II wojny światowej zarówno przez Japończyków, jak i Amerykanów.
Okres kolonizacji rosyjskiej zmienił zasadniczo wcześniejszą myśliwsko-rybacką kulturę Aleutów, którzy przejęli zwyczaje Rosjan, a także ich religię. Do dziś wielu z nich to wyznawcy prawosławia, a cerkiew stanowi główny ośrodek życia społecznego wielu wiosek.
Istotną zmianą w życiu współczesnych Aleutów i innych tubylczych ludów Alaski było uchwalenie w 1971 roku przez Kongres USA tzw. ustawy o zaspokojeniu roszczeń tubylców Alaski (Alaska Native Claims Settlement Act[6]). Ustawa powołała do życia regionalne korporacje tubylcze, które stały się współwłaścicielami ziemi i bogactw tubylczych społeczności, w tym – dla grup Unangax i Sugpiat – Aleut Corporation, Koniag, Inc., Chugach Alaska Corporation i Bristol Bay Native Corporation. Każdy z odpowiadających im obszarów geograficznych ma też własną korporację zarządzającą lokalną służbą zdrowia, opieką społeczną, oświatą i obroną praw tubylczych.
Ostatnią istotną próbą naprawienia części historycznych krzywd Aleutów była ustawa Kongresu USA z 1988 roku (tzw. Aleut Restitution Act[7]) wspierająca rozwój lokalnej samorządności oraz starania grup Aleutów o zachowanie własnych języków i tradycji kulturowych.
Liczebność
edytujW XVIII wieku Aleuci liczyli ok. 25 tys. osób[3]. Spis z 1910 roku wykazał zaledwie 1491 Aleutów[5]. W roku 2001 liczebność Aleutów wynosiła ok. 15 tys. osób[2].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Aleuci. Onet.Wiem. [dostęp 2012-08-25]. (pol.).
- ↑ a b c d Encyklopedia Powszechna "Kluszczyński" (wyd. Ryszard Kluszczyński 2001), strona 31. ISBN 83-88080-13-X.
- ↑ a b c d Aleut, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2012-08-25] (ang.).
- ↑ Przewodnik po świecie. Ilustrowana encyklopedia geograficzna (wyd. Przegląd Reader's Digest 1998), strona 20. ISBN 83-909366-2-3.
- ↑ a b Aleut. AllTribes.com. [dostęp 2012-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-02)]. (ang.).
- ↑ Alaska Native Claims Settlement Act. U.S. Fish & Wildlife Service (fws.gov). [dostęp 2012-08-25]. (ang.).
- ↑ Aleut History and Timeline. Aleutian Pribilof Islands Association (apiai.com). [dostęp 2012-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-23)]. (ang.).