Wikipedia

Alaska

stan w Stanach Zjednoczonych
Ten artykuł dotyczy stanu USA. Zobacz też: inne znaczenia.

Alaska (ⓘwymowa:/əˈlæskə/) – stan Stanów Zjednoczonych w północno-zachodniej części Ameryki Północnej, będący eksklawą Stanów Zjednoczonych. Graniczy od wschodu z Kanadą, a od zachodu, przez Cieśninę Beringa, z Rosją. Dominują góry, z najwyższym punktem Ameryki Północnej, którym jest szczyt Denali (McKinley, 6194 m n.p.m.), oraz wyżyny i liczne stożki wulkaniczne. Do terytorium należą też Aleuty. Alaska ma największą powierzchnię wśród stanów Stanów Zjednoczonych oraz najmniejszą gęstość zaludnienia. W odróżnieniu od większości stanów Alaska nie dzieli się na hrabstwa, lecz okręgi (borough), przy czym znaczna część stanu stanowi terytorium niezorganizowane.

Alaska
State of Alaska
stan
49. stan od 3 stycznia 1959
Ilustracja
Krajobraz doliny Eagle River w Anchorage
Pieczęć Flaga
Pieczęć Flaga
Hymn: Alaska’s Flag
(Flaga Alaski)
Dewiza: (ang.) North to the Future (Północ do przyszłości)
Państwo

 Stany Zjednoczone

Stolica

Juneau

Data powstania

3 stycznia 1959

Kod ISO 3166-2

US-AK

Gubernator

Mike Dunleavy (R)

Powierzchnia

1 723 337 km²[1]

Populacja (2017)
• liczba ludności


739 795[2]

• gęstość

0,42 os./km²

Kod pocztowy

99xxx

Strefa czasowa

UTC-09:00
UTC-08:00

Języki urzędowe

angielski,
inupiak, yupik syberyjski, yupik alaski, alutiik, aleucki, dena’ina, xinag, holikachuk, koyukon, kuskokwim górny, kuchin (gwich’in), dolnotananaski, górnotananaski, tanacross, ahtna, hän, eyak, tlingit, haida, tsimshian[3]

Szczegółowy podział administracyjny
Liczba okręgów

19

Liczba przedstawicieli w parlamencie
Liczba senatorów

2

Liczba członków Izby Reprezentantów

1

Położenie na mapie Stanów Zjednoczonych
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Geografia

edytuj

Powierzchnia stanu jest górzysta. Na południu znajdują się góry Alaska z najwyższym szczytem Ameryki Północnej – Denali (w latach 1896–2015: Mount McKinley, 6190 m), Góry Świętego Eliasza (Góra Świętego Eliasza, 5489 m), Góry Wrangla (Mount Bona, 5044 m), na północy Góry Brooksa (Michelson, 2816 m). W środkowej części stanu płaskowyż jest rozcięty dolinami rzek, natomiast wzdłuż wybrzeża występują niziny. Linia brzegowa jest bardzo dobrze rozwinięta; składają się na nią liczne półwyspy (Alaska, Kenai) i przybrzeżne wyspy (Aleuty, Archipelag Aleksandra, Kodiak, Nunivak, Wyspa Świętego Wawrzyńca, Wyspy Pribyłowa). Obszar ten jest aktywny sejsmicznie, a wiele szczytów gór to czynne (m.in. Pavlof, Iliamna) i wygasłe wulkany.

Klimat

edytuj

W części południowej klimat jest umiarkowany chłodny, a na dalekiej północy subpolarny. Zakres zmian temperatury powietrza w ciągu roku: od −51 °C w zimie do 32 °C w lecie. Zima trwa 9 miesięcy i jest bardzo mroźna, a w czasie jej trwania wieją silne wiatry, osiągające prędkość 100 km/h oraz powstają burze śnieżne charakterystyczne dla strefy tundry.

Główne rzeki

edytuj

Roślinność

edytuj

W głębi lądu tajga i tundra, w zasięgu oddziaływania Prądu Alaskańskiego iglaste lasy deszczowe strefy umiarkowanej z topolami, olchami i wierzbami.

Ważniejsze szczyty

edytuj

20 szczytów i wierzchołków położonych powyżej 4400 m n.p.m.[4]:

Miasta

edytuj

Na terenie stanu Alaska znajduje się 149 miast (city), w tym 1 o liczbie ludności przekraczającej 100 000, 3 powyżej 10 000 mieszkańców, a 26 powyżej 1000 mieszkańców (2022 r.)[5].

 
Największe miasta w stanie Alaska, powyżej 3000 mieszkańców (2022)[5]

Lista miast zamieszkanych przez 500 lub więcej osób (2022 r.)[5]:

Historia

edytuj

Sprzedaż Alaski

edytuj
Osobny artykuł: zakup Alaski.

W drugiej połowie XIX w. należące do Rosji tereny Alaski zostały odsprzedane Stanom Zjednoczonym. Traktat został podpisany po długich negocjacjach w nocy 29/30 marca 1867. Transakcję wartą 7,2 mln dolarów w imieniu Rosji zawarł baron Edward de Stoeckl, a w imieniu Stanów Zjednoczonych William Seward, który wcześniej zabiegał o zakup tych terenów. Traktat został ratyfikowany przez Senat Stanów Zjednoczonych 9 kwietnia 1867, Izba Reprezentantów 14 lipca 1868 uchwaliła wyasygnowanie pieniędzy[6].

W 2023 roku prezydent Federacji Rosyjskiej Władimir Putin wydał rozporządzenie o wyasygnowaniu środków na poszukiwanie i ochronę prawną zagranicznych nieruchomości, które należały do Rosji w okresach carskim i radzieckim, co dotyczy również Alaski. Amerykański rzecznik Departamentu Stanu Vedant Patel wydał w związku z tym oświadczenie, że przekazanie Alaski Federacji Rosyjskiej nie jest możliwe[7].

Kalendarium

edytuj
  • 1640 – odkrycie Alaski przez żeglarzy hiszpańskich.
  • 1732 – okręt rosyjski wysłany przez dowódcę ekspedycji wojskowej Pawłuckiego (z pochodzenia Polaka) w czasie przejścia przez Cieśninę Beringa obserwował brzeg Alaski, potwierdzając bliskość Azji i Ameryki.
  • 15–16 lipca 1741 – pierwsza morska ekspedycja naukowa pod dowództwem duńskiego badacza w służbie Rosji Vitusa Beringa i Rosjanina Aleksieja Czyrikowa.
  • 1784 – pierwsza kolonia założona przez rosyjskich handlarzy futer na wyspie Kodiak.
  • 1799 – założenie przez Rosjan osady Sitka na Wyspie Baranowa, która do roku 1906 była stolicą Alaski.
  • 1799–1867 – teren Alaski pod administracją Kompanii Rosyjsko-Amerykańskiej.
  • 30 marca 1867[8] – sprzedaż Alaski przez Imperatora Wszechrusi Imperium Rosyjskiego Aleksandra II Stanom Zjednoczonym Ameryki za 7,2 mln dolarów; jednym z pierwszych amerykańskich urzędników federalnych Alaski został Polak, Włodzimierz Krzyżanowski.
  • 1896 – George Carmack, Skookum Jim i Dawson Charlie odkryli złoto nad rzeką Klondike.
  • 1897 – początek wielkiej „gorączki złota” wywołanej wiadomością o tonie złota przywiezionej na pokładzie parowca z Alaski do portu Seattle w stanie Waszyngton.
  • 1912 – ustanowienie zorganizowanego Terytorium Alaski (zalążka stanu).
  • 9 lipca 1958 – największe na świecie zanotowane tsunami – megatsunami w zatoce Lituya.
  • 3 stycznia 1959 – wejście Alaski do Unii jako 49. stanu; spowodowało to ustanowienie najkrócej obowiązującej flagi Stanów Zjednoczonych z czterdziestoma dziewięcioma gwiazdami; zaledwie 7 miesięcy później straciła ważność na rzecz współczesnej, gdy stanem zostały Hawaje.
  • 1976 – rząd zdecydował o zniesieniu podatków i wprowadzeniu dywidend.

System polityczny

edytuj

Władzę ustawodawczą na szczeblu stanowym sprawuje dwuizbowa Legislatura Alaski, złożona z Izby Reprezentantów i Senatu. Na czele władzy wykonawczej stoi gubernator, wybierany w wyborach bezpośrednich na czteroletnią kadencję.

Podział administracyjny

edytuj
 
Podział administracyjny stanu Alaska
Osobny artykuł: Podział administracyjny stanu Alaska.

Alaska jest jedynym amerykańskim stanem, który dzieli się na 19 okręgów (ang. borough). Pozostałe 48 stanów dzieli się na hrabstwa (jedynie Luizjana dzieli się na parafie). Występują dwa rodzaje jednostek terytorialnych:

Obecnie zostało utworzonych 18 okręgów oraz 1 okręg typu niezorganizowanego. Okręg niezorganizowany dodatkowo został podzielony przez United States Census Bureau na 11 tzw. obszarów spisu powszechnego (ang. census area) w celu łatwiejszego przeprowadzenia badań statystycznych. Największe okręgi są większe od niektórych poszczególnych stanów Stanów Zjednoczonych.

Siedmiu okręgom nadano status skonsolidowanych miast-okręgów (ang. consolidated city-borough): Anchorage, Haines, Juneau, Sitka, Skagway, Wrangell i Yakutat[9].

Dla stanu Alaska kod Federal Information Processing Standard to 02[10].

Demografia

edytuj

Spis ludności z roku 2010 wykazał, że stan Alaska liczył 710 231 mieszkańców – wzrost o 83 299 (13,3%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2000. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowiły 7,3% populacji, 25% mieszkańców nie ukończyło osiemnastego roku, a 11,2% to osoby mające 65 i więcej lat. 47,7% stanowiły kobiety[11].

Rasy i pochodzenie

edytuj

Według danych z 2017 roku, 65,3% mieszkańców stanowili Biali (61,5% nie licząc Latynosów), 14,2% to rdzenna ludność Alaski, 8,5% zdeklarowało rasę mieszaną, 6,2% to Azjaci, 3,2% to czarnoskórzy lub Afroamerykanie, 1,2% to Hawajczycy i pochodzący z innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowili 6,8%[12].

Największe grupy stanowią osoby pochodzenia niemieckiego (16,5%), irlandzkiego (9,2%) i angielskiego (7,6%). Istnieją także duże grupy osób pochodzenia: „amerykańskiego” (33,3 tys.), francuskiego (27,7 tys.), meksykańskiego (27,3 tys.), filipińskiego (25,9 tys.), norweskiego (24,7 tys.), włoskiego (22 tys.), szkockiego (17,8 tys.), polskiego (17 tys.), nieokreślonego europejskiego (15,2 tys.), szwedzkiego (14,9 tys.) i szkocko-irlandzkiego (9,7 tys.)[13][14].

Język

edytuj

Najpowszechniej używanymi językami są[15]:

Religia

edytuj

Dane za 2014[16]:

Gospodarka

edytuj

Na Alasce eksploatuje się ropę naftową (jedne z największych złóż na świecie), gaz ziemny, złoto, platynę, rudy miedzi, cyny, niklu, uranu. Przemysł składa się głównie z zakładów petrochemicznych, drzewnych i papierniczych. Bardzo dobrze rozwinięta jest hodowla reniferów, lisów, a także leśnictwo, myślistwo i rybołówstwo (połów łososi i śledzi).

Transport

edytuj

Transport głównie na południu stanu: samochodowy (fragment Drogi Panamerykańskiej – Alaska Highway), kolejowy, lotniczy. Główne porty morskie: Valdez, Seward, Sitka. Są także wojskowe bazy lotnicze oraz liczne rurociągi.

Kuchnia

edytuj
Osobny artykuł: Kuchnia alaskańska.

Typowa kuchnia Alaski opiera się na daniach z owoców morza (krab królewski, krewetki, langusty) i ryb, jak np. łosoś. Spożywa się także mięso łosi, reniferów, fok, morsów oraz ptaków. Przeciętny mieszkaniec Alaski zjada około 0,5 kg mięsa dziennie. Ze względu na warunki klimatyczne na Alasce dalej wykorzystuje się naturalne sposoby konserwowania żywności, takie jak suszenie czy fermentacja. Przekąskami są suszone ryby lub płatki suszonego mięsa np. reniferów. Wśród owoców i warzyw najbardziej popularne są jagody oraz borówki, wykorzystywane w sosach i deserach. Spożywa się także wodorosty i korzenie roślin[18].

Edukacja

edytuj

Symbole

edytuj
  • pardwa
  • świerk sitkajski
  • niezapominajka
  • Dewiza – North to the Future („Przez Północ do Przyszłości”)
  • Przydomek – The Last Frontier („Ostatnia Granica”, „Ostatnia Rubież”), The Great Land („Wielki Ląd”)

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-06]. (ang.).
  2. ↑ QuickFacts: Alaska [online], U.S. Census Bureau [dostęp 2018-01-04] (ang.).
  3. ↑ Bill History/Action for 28th Legislature, [w:] The Alaska State Legislature [online], 4 lutego 2017 [dostęp 2016-01-12] [zarchiwizowane z adresu 2017-02-04] (ang.).
  4. ↑ Na podstawie informacji portalu Peakbagger (ang.).
  5. ↑ a b c City and Town Population Totals: 2020-2022. U.S. Census Bureau. [dostęp 2023-05-24]. (ang.).
  6. ↑ Jak handlowano Alaską. Ze Świata. [dostęp 2012-12-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-14)].
  7. ↑ Rzecznik Departamentu Stanu USA: Putin nie dostanie Alaski [online], www.rmf24.pl [dostęp 2024-01-23] (pol.).
  8. ↑ Bartłomiej Kozłowski, Kupno Alaski przez Stany Zjednoczone [online], polska.pl, 2006 [dostęp 2010-03-21] [zarchiwizowane z adresu 2010-04-01].
  9. ↑ Alaska. NACO. [dostęp 2011-09-07]. (ang.).
  10. ↑ Alaska. U.S. Census Bureau. [dostęp 2011-09-07]. (ang.).
  11. ↑ QuickFacts: Alaska; UNITED STATES [online], U.S. Census Bureau [dostęp 2019-01-18] (ang.).
  12. ↑ ACS DEMOGRAPHIC AND HOUSING ESTIMATES; 2013–2017 American Community Survey 5-Year Estimates [online], U.S. Census Bureau [dostęp 2019-12-26] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-29] (ang.).
  13. ↑ PEOPLE REPORTING ANCESTRY; 2015 American Community Survey 1-Year Estimates [online], U.S. Census Bureau [dostęp 2019-12-26] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-29] (ang.).
  14. ↑ HISPANIC OR LATINO ORIGIN BY SPECIFIC ORIGIN; 2014 American Community Survey 1-Year Estimates [online], U.S. Census Bureau [dostęp 2019-12-26] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-29] (ang.).
  15. ↑ Modern Language Association. Podane są wszystkie języki używane przez więcej niż 0,5%.
  16. ↑ Religious Landscape Study, „Pew Research Center’s Religion & Public Life Project”, 11 maja 2015 [dostęp 2018-01-08] (ang.).
  17. ↑ a b Alaska – Religious Traditions, 2010 [online], thearda.com [dostęp 2019-12-01] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-27].
  18. ↑ Ameryka Północna: Kuchnia Alaski. 2013. [dostęp 2013-05-24].

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Alaska&oldid=75394951”